द्वापरयुगसन्तानः - अध्यायः २८

श्रीपुरुषोत्तम उवाच-
शृणु नारायणीलक्ष्मि! प्राकट्यं मे ततः परम् ।
वेधसो वत्सरे त्रयस्त्रिंशे सस्याऽभिधे पुरा ॥१॥
कल्पे त्रिंशत्तमे त्वेकादशे मन्वन्तरे तथा ।
मेरोः पूर्वे श्वेतखण्डेऽरुणाचलोऽभवद्गिरिः ॥२॥
योजनोत्सेध एवायं दशयोजनविस्तृतः ।
ज्वालागर्भः सदा चास्ते वह्निरसाढ्यकन्दरः ॥३॥
न पार्श्वे मानवाः सन्ति नाऽरण्यानि वनान्यपि ॥
नद्यस्तूष्णप्रवाहा वै भूमिस्त्वंगारसन्निभा ॥४॥
वर्षे वर्षद्वये वर्षाऽष्टकोत्तरे शताब्दके ।
ज्वालारुणाचलो ज्वालामयो भवति सर्वतः ॥५॥
वह्निरसाः प्रवर्तन्ते देशेषु च सरित्स्वपि ।
तत्प्रतापात्प्रदह्यन्ति दूरदेशा अपि प्रिये ॥६॥
मानवाः पशवश्चापि पक्षिणो व्योमचारिणः ।
तापोष्मणा प्रमूर्छाऽऽप्ता व्यसवः संभवन्ति वै ॥७॥
सस्यानां च वनानां च वह्निसेकेन भर्जनम् ।
दूरस्थानां भवत्येव फलपुष्पादिनाशकम् ॥८॥
यां दिशां प्रति वायूनां प्रवाहा यान्ति साऽनलाः ।
शतयोजनपर्यन्ता देशा भवन्ति भर्जिताः ॥९॥
वह्निसेकमृता जीवाः प्रलयस्था भवन्ति वै ।
एकदा तु महाझंझावातो बभूव चाऽम्बरे ॥१०॥
ज्वालारुणाऽचलश्चापि वह्निरूपो बभूव ह ।
वह्निज्वालोष्मपूराण्यावहन् प्रवायुणोदिताः ॥११॥
अतिवेगेन पूर्वस्यां शतयोजनवेगिनः ।
मेरोः पार्श्वे वसतयो लक्षशो देहिनोऽभवन् ॥१२॥
उष्मणा दग्धदेहास्ते मृताश्चिरप्रवाहिणा ।
कोटिशो गजगोऽश्वाद्या नगराणि सहस्रशः ॥१३॥
तत्राऽऽसीन्नगरं स्वामिनगरं योजनायतम् ।
प्रायशो मम भक्तैश्चाधिष्ठितं पावनैर्जनैः ॥१४॥
मठाश्च साधुसाध्वीनां यतीनामभवन् शुभाः ।
ब्रह्मचर्यव्रतानां च सतीनां धर्मयोषिताम् ॥१५॥
आश्रमा बहवश्चासन् जपयज्ञकृतां तथा ।
वैष्णवानां योगिनां च कर्मठानां महालयाः ॥१६॥
बभूवुर्यत्र देवार्था देवालयाः प्रसेविनाम् ।
मदर्थं तपसा भक्ता यत्राऽऽसन् वै विदेहिनः ॥१७॥
मम लक्ष्यपरास्त्यक्तमदर्थसर्वभोगकाः ।
मदालम्बनमात्राश्च मदाराधनतत्पराः ॥१८॥
मद्भक्तानां मण्डलानां सेवाधर्मपरायणाः ।
आत्मसर्वस्वसम्पत्सन्निवेदिनो मदात्मकाः ॥१९॥
साध्यभक्तिपराः सर्वे साधनस्थास्तु चाल्पकाः ।
एवंविधेऽत्र नगरे ज्वालानलोष्मणा द्रुतम् ॥२०॥
योगाभ्यासविहीनास्तु भक्ताः समन्ततो मृताः ।
योगज्ञाः साधवः सत्यो ब्रह्मभावविभाविताः ॥२१॥
सस्मरुर्मां यत्र तत्राऽनादिकृष्णनरायणम् ।
परब्रह्माऽक्षराऽतीतं श्रीकान्तं पुरुषोत्तमम् ॥२२॥
तुष्टुवुः रुद्धमरुतश्चैकतानेन योजिताः ।
'रक्ष रक्ष परब्रह्माऽऽन्तरात्मन् पुरुषोत्तम ॥२३॥
सर्वस्वामिन् समागच्छ रक्ष ज्वालानलादसून् ।
इत्येवं त्वेकतानैश्चाभ्यर्थितस्तीव्रभक्तिभिः ॥२४॥
तूर्णं साकं त्वया लक्ष्म्या जीवोद्धारणहेतवे ।
गोचरोऽहमभवं वै गृहे गृहे जने जने ॥२५॥
मम ब्रह्मह्रदस्यैवाऽमृतबिन्दुं समक्षिपम् ।
अहं ज्वालाऽनलाद्रौ च व्योममार्गेण वै द्रुतम् ॥२६॥
वह्निर्लयं गतश्चापि ज्वाला शैत्यं समावहन् ।
औष्ण्यं परिणतं शैत्ये दाहशान्तिकरं तदा ॥२७॥
शैत्यामृतं तु वातेन यान् यान् मृतान्हि देहिनः ।
स्थावरान् जंगमाँश्चापि समस्पृशत्तदा च ते ॥२८॥
नवजीवनमासाद्याऽऽनन्दिता जीविनोऽभवन् ।
च्वालारुणाऽचलः सोऽपि ब्रह्मह्रदामृताऽन्वयात् ॥२९॥
शीतामृताचलो जातः क्षणात्परिणतोऽभवत् ।
आकल्पान्तं तथैवाऽऽसीत् पर्वतोऽमृतशीतलः ॥३०॥
भक्तैश्च योगिभिः सर्वैर्यतिभिर्ब्रह्मशीलिभिः ।
साधुभिश्च सतीभिश्च साध्वीभिस्त्यागिभिस्तथा ॥३१॥
वैष्णवैर्मानवैश्चापि दृगग्रेऽहं निभालितः ।
प्रार्थितस्तत्र वै नित्यं स्थातुं भक्तेषु रक्षकः ॥३२॥
पूजितो वन्दितश्चापि न्यवसं वै त्वया सह ।
तस्मिन् वै स्वामिनगरेऽनादिस्वामिनरायणः ॥३३॥
स्वामिन्या च त्वया लक्ष्म्या सहितः पुरुषोत्तमः ।
इत्येवं स्वामिनीश्रिं! स्वं प्राकट्यं कथितं तव ॥३४॥
स्मर त्वं स्वामिनी लक्ष्मि! स्वामिपत्तनरक्षकम् ।
अनादिश्रीस्वामिनारायणं श्रीपुरुषोत्तमम् ॥३५॥
सार्धं त्वया रक्षयित्र्या ह्यनादिस्वामिनीश्रिया ।
पठनाच्छ्रवणाच्चापि ह्यापद्भ्यो रक्षणं भवेत् ॥३६॥
अथाऽन्यस्मिन् पाशवाख्ये चतुस्त्रिंशे तु वत्सरे ।
वेधसः सप्तषष्ट्यूर्ध्वत्रिशते कल्पके पुरा ॥३७॥
द्वादशे च मनौ भूमौ युगलं द्विजजातिकम् ।
पावनं भक्तिमल्लक्ष्म्या आसीत् कौशेयके पुरे ॥३८॥
अनपत्या द्विजपत्नी नाम्ना निर्वाणिका सती ।
द्विजं क्ष्माचोलकाख्यं स्वं पतिं प्राह सुखार्थिनी ॥३९॥
दारिद्र्यं वर्तते नित्यं चुल्ली चान्द्रायणे स्थिता ।
दन्ता व्रतं निरशनं प्रकुर्वन्ति निरामयाः ॥४०॥
गृहे धूम्रो न चायाति यात्रायां प्रगतो यथा ।
वह्निर्लज्जान्वितो भूत्वा दर्शनं न ददात्यपि ॥४१॥
गता तीर्थे जन्तवश्च गृहात् पिपीलिकादयः ।
कपाटस्य पिधानेऽपि प्रयोजनं न विद्यते ॥४२॥
द्वारं चोद्धाटितं नित्यं स्वर्गद्वारं यथा शुभम् ।
शालाऽऽस्ते मालिकायुक्ता केवला रागवर्जिता ॥४३॥
अपादोऽपि समायातो मोक्षो विप्र! गृहे तव ।
अहं मायास्वरूपाऽपीदानीं जंजालवर्जिता ॥४४॥
निर्गुणे त्वद्गृहे चास्मि नैर्गुण्यं समुपाश्रिता ।
जीवतोऽपि निरालम्बा स्थितिस्ते वर्तते द्विज! ॥४५॥
सालम्बाऽहं निरालम्बा जाताऽस्मि निष्परिग्रहा ।
अहो भाग्यस्य माहात्म्यं सगुणो निर्गुणायते ॥४६॥
भूत्वा भूत्वा विलीयन्ते चाशा निर्वाणदर्शनाः ।
काकाः कपोताश्चटकाः श्वानो मृगाश्च मूषिकाः ॥४७॥
बिडालाद्या न चायान्ति गृहं नौ वै क्वचित् पते ।
निरस्तसर्वसौभाग्ये को निवसेत् सवासनः ॥४८॥
कण्डनी पेषणी नास्ति मार्जनी नास्ति खट्विका ।
सूर्यभासा दिवा दीप्तं निशि चन्द्रग्रहादिभिः ॥४९॥
ब्रह्मधामसमं विप्र! गृहं स्वर्गं प्रभासते ।
जटा नैसर्गिकी नौ च द्योतते योगिनीजटा ॥५०॥
अहो दैवस्य दौरात्म्यं संसारे चाप्यसारता ।
सत्यामपि गृहलक्ष्म्यां भाग्यलक्ष्मीर्न विद्यते ॥५१॥
अलक्ष्मीकगृहं सत्यं ब्रह्मधामायते सदा ।
एतादृशं गृहं विप्र! चावयोर्विद्यतेऽचलम् ॥५२॥
भालं भाग्यं भोगजातं भक्ष्यं भासा न सन्ति वै ।
ततोऽवश्यं योगिसेव्यं गृहं ते राजते द्विज! ॥५३॥
गृहिसेव्यं न चैवाऽऽस्ते लक्ष्म्या हीनं च निर्गुणम् ।
तन्मया चिन्त्यते नित्यं लक्ष्मीर्यथा गृहे मम ॥५४॥
समागच्छेत्तथा लक्ष्म्या आराधना पते! मया ।
कर्तव्या व्रतयोगिन्या सम्पद्वन्मे गृहं भवेत् ॥५५॥
इत्यर्थितो निजस्वामी तथाऽस्त्वेवं जगाद तम् ।
साऽपि लक्ष्मीव्रतं चक्रे वार्षिकं दुग्धभोजना ॥५६॥
शेते पृथ्व्यां ब्रह्मचर्यपरायणा निरासना ।
करोति जागरं चार्धरात्रिं यावत् ततः सुखम् ॥५७॥
निद्राति भजते लक्ष्मि लक्ष्मि लक्ष्मीति वै हृदा ।
प्रातर्नद्यां सदा स्नाति साऽऽर्द्रवस्त्रा गृहं प्रति ॥५८॥
समागत्याऽर्चनं लक्ष्म्याः करोति पद्मपुष्पकैः ।
अष्टोत्तरशतैर्नित्यं धूपदीपादिभिस्तथा ॥५९॥
नीराजनं करोत्येव सुगन्धं चार्पयत्यपि ।
नैवेद्यं दुग्धपाकादि समर्पयति पोलिकाः ॥६०॥
अष्टोत्तरशतप्रदक्षिणानि भ्रमति श्रियम् ।
मृन्मूर्तिं श्रीं नमस्कृत्यावर्तयत्येव मालिकाः ॥६१॥
 लक्ष्मि श्रि कमले पद्मे रमे नारायणीन्दिरे ।
हिरण्मयि महालक्ष्मि ईश्वरि परमेश्वरि ॥६२॥
कृष्णे हरिणि द्रव्याख्ये वैष्णवि पुरुषोत्तमि ।
सम्पद्रूपे भगवति हरिदासि हरिप्रिये ॥६३॥
ब्राह्मि वैकुण्ठिके स्मृद्धे शालग्रामि त्रयोदशि ।
चक्रिणि पद्मिनि बिन्द्वि चाब्धिजे स्वर्णरूपिणि ॥६४॥
गोशकृद्वासिनि ब्रह्महृदयस्थे धनेश्वरि ।
ऋतम्भरे प्लक्षवासे माये मे मात ईश्वरि ॥६५॥
अमाये मेरुपुत्रि त्वं धृते रौद्रि प्रशातनि ।
कौमुदि भूयसि देववीथि चाऽऽनन्तिके कले ॥६६॥
आर्षि ज्योत्स्ने शिवे शार्दूलिके सरःप्रभद्रिके ।
सर्वभद्रे स्वतन्त्रे च जये सुदर्शनि मते ॥६७॥
जलनारायणि स्वधात्मजे च माक्षिकि सति ।
पुण्डरीकि रत्निके च कृपावति च भक्तिजे ॥६८॥
अर्धश्रि पिप्पले चाऽर्धोर्ध्वे वटि पीठिकेऽच्युते ।
राजराज्ञि नैष्ठिकीश्रि शैवि स्वामिनि कानकि ॥६९॥
निर्वाणिके ब्रह्मशक्ति चात्मात्मिकेऽन्तरात्मिके ।
चञ्चद्रूपे चञ्चले च सत्त्वप्रकर्षिणि प्रभे ॥७०॥
श्रीवत्से यन्त्रिके चैन्द्रि जयन्ति मण्डलात्मिके ।
सर्वतोभद्रिके पद्मशिले प्रज्ञे तथाऽक्षरि ॥७१॥
श्रांगारिके भाग्यरूपे सिद्धे शान्तेऽवतारिणि ।
अंशे परे च विभवि कलेऽर्चे भूम्नि धामिनि ॥७२॥
जननि कारिणि रम्ये देवीश्वरीश्वरीश्वरि ।
मुक्तानिके परब्रह्मपत्नि प्रपोषिके क्रिये ॥७३॥
अनादिश्रीकृष्णनारायणपत्नि ह्यनादिनि ।
एवं त्वष्टादशयुक्तशताभिधानिके मयि ॥७४॥
कृपां कृत्वा समायाहि मद्गृहे वैभवेश्वरि ।
सर्वगन्धे सर्वरसे सर्वरूपे सुरूपिणि ॥७५॥
सर्वस्पर्शे सर्वशब्दे समागच्छ गृहे मम ।
सर्वानन्दे सर्वसौख्ये सर्वदे स्मृद्धिवर्धिनि ॥७६॥
अनन्तोद्धारसंशक्ते समायाहि गृहे मम ।
दारिद्र्यदुःखसंहन्त्रि ह्यलक्ष्मीदूरकारिणि ॥७७॥
कीर्तितेजोवर्धयित्रि सुखयित्रि स्वसत्र्जुषाम् ।
भक्ताया मे गृहे लक्ष्मि श्रि समायाहि शोभने ॥७८॥
इत्येवं सा प्रार्थयत्त्वां निर्वाणिका द्विजप्रिया ।
श्रुत्वा त्वं वीक्ष्य भक्तिं च प्रसन्नाऽचिन्तयः प्रिये ॥७९॥
तद्गृहे गन्तुमेवाऽपि दातुं च दर्शनं ह्यपि ।
मदाज्ञां त्वं समादाय याता निर्वाणिकालयम् ॥८०॥
गोचरा पुरतः स्थित्वाऽभवस्तत्र ततोऽवदः ।
नारायणं विना नैव स्थास्याम्यत्र गृहे तव ॥८१॥
तमाराधय मातर्वै माधवश्चागमिष्यति ।
इत्युक्त्वा त्वं तिरोभावं गता तस्यास्तु वर्ष्मणि ॥८२॥
पुत्रीरूपा सुरूपा त्वमजायथाः सुकन्यका ।
तया चाराधितश्चाहं सवनाख्यद्रुमात्ततः ॥८३॥
प्राविरासं युवा दिव्यस्वरूपः परमेश्वरः ।
अनादिश्रीकृष्णनारायणः श्रीपुरुषोत्तमः ॥८४॥
शंखचक्रगदापद्मधरश्चोज्ज्वलकान्तिमान् ।
अनादिश्रीसावनद्रुनरायणाभिधानकः ॥॥८५॥
भिक्षां ययाचे तस्याश्च माता ते मे ददौ तदा ।
विवाहविधिना त्वां वै सर्वसौभाग्यसुन्दरीम् ॥८६॥
ततो निर्वाणिका मां च त्वां च ररक्ष सर्वदा ।
निजे गृहे सेवमाना क्ष्माचोलस्याऽऽज्ञया प्रिये! ॥८७॥
अहं पृथ्व्यां ततो वासं चाकल्पं प्रचकार ह ।
नैर्वाणिकीश्रीसमेतो धर्ममस्थापयन् क्षितौ ॥८८॥
निर्वाणिकागृहं सम्यग्भृतं ततो ह्यजायत ।
विवाहे देवदेवेशैरर्पितानि बहून्यपि ॥८९॥
रत्नानि कल्पपात्राणि धेनवः कल्पवल्लिकाः ।
विमानानि मन्दिराणि विभूषणानि वै तदा ॥९०॥
अम्बराणि विचित्राणि शय्याः सास्तरणास्तथा ।
सौवर्णासनपर्यंकप्रेंखादोलादिकास्तथा ॥९१॥
धनानि मणिमाणिक्यमौक्तिकानि शुभानि च ।
हारान् क्षेत्राणि वाटीश्च महोद्यानानि वै तथा ॥९२॥
हस्त्यश्ववृषभाँश्चापि दासदासीशतानि च ।
एवं स्मृद्धं गृहं ते चागमेनाऽभून्महोदयम् ॥९३॥
सौवर्णकलशैः राजच्छृंगं यथेन्द्रमन्दिरम् ।
एवं तव निमित्तेन प्राकट्यं मम वै तदा ॥९४॥
अभूल्लक्ष्मि स्मर सर्वं प्राकट्यं सुखसम्पदः ।
अन्येऽप्यंशाऽवताराद्या ममाऽभवन्नसंख्यकाः ॥९५॥
सर्वान् जानाम्यहं नारायणीश्रि नाऽपरे जनाः ।
यद्गृहेऽहं निवसामि तद्गृहं धामसदृशम् ॥९६॥
मुक्तेश्वरादिगम्यं च तीर्थाऽऽवासं भवत्यपि ।
सुपावनं सतां क्षेत्रं तद्भवत्येव सर्वदा ॥९७॥
यज्ञानामवताराणां वासरूपं भवत्यपि ।
धामान्यपि च सर्वाणि मन्निवासे वसन्त्यपि ॥९८॥
इत्येवं मम वासेन भुक्तिर्मुक्तिः करे स्थिता ।
वर्तते तत्र लोकानां पठनाच्छ्रवणादपि ॥९९॥
स्मरणात् सर्वसिद्धिश्च जायते नात्र संशयः ।
व्रतानां पुण्यमुत्कृष्टं यावतामपि जायते ॥१००॥
इति श्रीलक्ष्मीनारायणीयसंहितायां तृतीये द्वापरसन्ताने वेधसस्त्रयस्त्रिंशद्वत्सरे ज्वालाऽरुणाचलवह्निरसैर्दह्यमानानां स्वामिनगरस्थानां प्रजानां रक्षार्थम् अनादिश्रीस्वामिनारायणस्य स्वामिनीश्रीसहितस्य प्राकट्यं, चतुस्त्रिंशद्वत्सरे निर्वाणिकाविप्राण्या लक्ष्म्या अष्टादशोत्तरशतनामभिराराधितया लक्ष्म्या साकम् अनादिश्रीसावननारायणस्य प्राकट्यमिति चेतिनिरूपणनामाऽष्टाविंशतितमोऽध्यायः ॥२८॥