अथ औपासनाख्य: सायंप्रातर्होमनिर्णय:

गृह्याग्निमत: सायंप्रातरुपासनहोमप्रयोगोत्रापेक्षित: ॥ कृतदारो न तिष्ठेत क्षणमप्यग्निनाविना ॥ तिष्ठेत च द्विजो व्रात्यस्तथा च पतितो भवेत् ॥१॥ श्रौते कर्मणिनो शक्तो ज्ञानद्रव्याद्यभावत: ॥ स्मार्तंकुर्याद्यथाशक्तोत्राप्याचारंलभेत्सदा ॥२॥ नावसथ्यात्परो धर्मो नावसथ्यात्परंतप: ॥ नावसथ्यात्परंदानं नावसथ्यात्परंधनं ॥३॥ नावसथात्परं श्रेयो नावसथात्परं यश: ॥ नावसथ्यात्परा सिद्धिर्नावसथ्यात्परा गति: ॥४॥
नावसथ्यात्परं स्थानं नावसथ्यात्परं व्रतं ॥ ( गृह्यकांड ) स्मृतिकार: ॥ वैवाहिकेग्नौ कुर्वीत यथाविधि ॥ पंचयज्ञविधानंहि पंक्तिं चान्वाहिकी गृही ॥ मनु. अ. ३ श्लो. ६७.
गृह्यकारिकायां - सतु यस्मिन्विवाहाग्निरुत्पन्नोहनितस्यतु ॥ यत्सायं तत आरभ्य गृह्यं परिचरेत्स्वयम् ॥ आत्मनोsसंभवेपत्नीपुत्रादयइति स्थिति: ॥ अन्यस्तुमन्यतेपत्नी कुमार्योस्तदहोमकम् ॥२॥
हवनद्रव्याणि - व्रीहिश्यमाकयवानां तंडुला: पयोदधिसर्पिर्यवव्रीहिगोधूम प्रियगंव: स्वरूपेणापि होम्या: तिलास्तुस्वरूपेणैव ॥ शतंचतु:षष्ठिर्वाहुतिंर्व्रीहितुल्यानां ॥ द्रवंहवि:स्रुवेणैव पाणिना कठिणं हवि: ॥ कर्षप्रमाणमान्यंस्यान्मधु क्षीरंच तत्समं इति सिद्धांतशेखरे ॥ प्रादेशमात्रा: समिध: अन्नं ग्राससमं ग्राह्यं ॥ उत्तानेनैवहस्तेन ह्यंगुष्ठाग्रेणपीडितं ॥ संहतांगुलिपाणिस्तु वाग्यतोजुहुयाद्धविरिति ॥ गो. गृ. सू. ८१ ॥
होमे अग्निस्वरूपं - बहुशुष्केन्धनेचाग्नौ सुसमिद्धे हुताशने ॥ विधूमे लेलिहानेच होतव्यं कर्मसिद्धये ॥ दिपिकायामपि - यत:काष्ठंतत:श्रोत्रं यतो धूमोsथनासिका ॥ यतोsल्पज्वलनं नेत्रं यतोभस्म तत: शिर: ॥ यत: प्रज्वलितो वह्निस्तन्मुखं जातवेदस: ॥ अतो मुखातिरिक्तेषु होमेsनिष्टमुक्तम् ॥ अत: वन्हेर्मुखसंज्ञेप्रज्वलितांगे जुहुयात् ॥
गृह्याग्निमुहूर्त - भद्राव्यतिपाताद्यसंभवे - प्राज्यापत्ये पूषभेसिद्धिदैवेपुष्यज्येष्ठा स्वैन्दवे कृत्तिकासु ॥ अग्न्याधानमुत्तराणां त्रयेपि श्रेष्ठं प्रोक्तं प्राक्तनैर्विप्रमुख्यै: ॥
प्रादुष्करण कालात्यये - समस्तव्याहृतिभिरेका आन्याहुति: कार्या ॥ तथाच गृह्यकारिका - प्रायश्चित्तविशेषेण यत्रनोक्तोभवेद्विधि: ॥ होतव्याज्याहुतिस्तत्र भूर्भुव: स्वरितीति च ॥ इति ॥
समम्यहोम: - कालद्वयेप्यशक्तश्चेदेकस्मिन्कालएववा ॥ प्रागेवोक्तोविधिना समस्यं सायमाचरेदिति शाकल: ॥ सायंप्रातर्होमौ समस्यं करिष्ये इतिसंकल्प्य एकतंत्रेणकुर्यात्
दर्शपौर्णमासस्थालीपाक: - अत्रापेक्षित: स पूर्वप्रसंगमनुसृत्यग्रहयज्ञारंभेगतएव ॥ नोपलिप्य गंधादिभिरलंकृत्य ॥ यज्ञियशकलमूलेनोल्लिख्य लेखासु शकलं प्रागग्रंनिधाय आयतनं स्थंडिलंवा अंबुभिरभ्युक्ष्य ॥ शकलमाग्नेय्यांदिशिनिरस्य अपउपस्पृशेत् ॥ इत्यायतनसंस्कार: ॥
नष्टाग्ने: पुन: संधानम् - “विच्छिन्नस्य गृज्याग्ने: पुन:संधानप्रयोगो ” प्रसंगमनुसृत्य गर्भाधानप्रयोगारंभे संगृहीतोस्ति ॥
होमकाल: - सायं सूर्यास्तानंतरं नवनाडिकापर्यंतं मुख्य: ॥ तत:आप्रातर्गौण: प्रात:सूर्योदयोत्तरं दशधटिकापर्यंतं मुख्य: ॥ ततआसायं गौण: ॥ इतिधर्माब्धि:
एतद्विषयस्य विस्तारेणवर्णनं गृह्याग्निसागरे धर्मसिंधौच द्रष्टव्यं ॥