अथ चौलसंस्कार प्रयोग:

॥ श्री: ॥ यजमान:कृतमंगलस्नानंकुमारमलंकृत्यस्वदक्षिणस्थितमात्रंके उपवेश्यदेशकालौस्मृत्वा अस्यकुमारस्यबीजगर्भसमुद्भवैनोनिबर्हणे नबलायुर्वर्चोभिवृद्धिद्वाराश्रीपरमेशवरप्रीत्यर्थंचौलाख्यंकर्मकरिष्ये ॥ तदंग तया गणपतिपूजनपुण्याहवाचनमातृकापूजनांदीश्राद्धानिकरिष्ये इतिसंकल्प्य तानिकृत्वा ॥
चौलहोमंकर्तुंस्थंडिलादिकर्मरिष्ये इत्यादिसभ्यनामाग्निप्रतिष्ठांतंकृत्वा पुनर्देशकालौनिर्दिश्यक्रियमाणेचौलकर्महोमेदेवतापरिग्रहार्थ्मन्वाधानंकरिष्ये ॥ अस्मिन्नन्वाहितेग्नौजातवेदसमग्निमिध्मेनप्रजापतिं प्रजापतिं चाघारावाज्येनेत्यंमुक्त्वा ॥ त्रिरग्निंपवमानंप्रजापतिंचैता:प्रधानदेवता आज्येन शेषेणस्विष्टकृतामित्याद्युक्त्वा समिद्द्वयमग्नावाधाय पूर्णपात्रनिधा नांतं षट्पात्रप्रयोगादितंत्रं कृत्वा ॥
अग्नेरुदगास्तीर्णेषु दर्भेषु व्रीहियवमाषतिलै:पृथक्पृथक्पूरितानिनवशरावाणिचत्वारिक्रमेणैकैकश: प्राक्संस्थान्यासादयेत् ॥ माताप्रत्यगग्नेरासीनस्यकर्तुर्दक्षिणत:कुमारमुत्संगेकृत्वासीत ॥ तत:कर्तामातु:पुरस्तात्पश्चाच्चाग्नेरानडुहगोमययुतंशरावंशमीपर्णयुतंशरावंचनिदध्यात् ॥ ततोब्रह्मा एकविंशतिकुशपिंजूलान्यादायमातुर्दक्षिणतस्तिष्ठेत् ॥ पिताव तथातिष्ठेत् ॥ अस्मिन्पक्षेsन्यएवचौलकर्ता ॥
तत: कुमारेणान्वारब्ध:कर्ता पुरस्तनमाघारांतंकर्म कृत्वा ॥ अग्न आयूंषीतितिसृणांशतंवैखानसाऋषय: ॥ अग्नि:पवमानोदेवता ॥ गायत्री छंद: ॥ चूडाकर्म प्रधानाज्यहोमेविनियोग: ॥ ॐ अग्नआयूंषिपवसआसुवोर्जमिषंचन: ॥ आरेबाधस्वदुच्छुनांस्वाहा ॥ (१) अग्नयेपवनमानायेदंनममेतित्याग: ॥ एवमग्रेपि ॥ ॐ अग्निरृषि:पवमान:पांचनन्य:पुरोहित: ॥ तमीमहेमहागयंस्वाहा ॥ (२) अग्नयेपवमानायेदंनमम ॥ ॐ अग्नेपवस्वस्वपाअस्मेवर्च:सुवीर्यं ॥ दधद्रयिंमयिपोषंस्वाहा ॥ (३) अग्नयेपवमानायेदंनमम ॥ प्रजापतेहिरण्यगर्भ:प्रजाप्तिस्त्रिष्तुप् ॥ चूडाकर्मप्रधानाज्यहोमेविनियोग: ॥ ॐ प्रजापतेन० ॥ प्रजापतयइदं० ॥  
तत:शीतमुष्णंचोभेजलेदक्षिणवामकराभ्यांक्रमेणपात्रयो:पृथग्गृहीत्वाशिशो:पश्चिमदेशेस्थित्वातदुदकद्वयमन्यास्मिन्पात्रेपाणिभ्यां ॥ ॐउष्णेनवायउदकेनेहि (४) इतिमंत्रेणयुगपन्निनीय तदेकदेशंगृहीत्वानवनीतेनदधिद्रप्सेनवामिश्रयित्वाकुमारस्यवामकर्णमारभ्यप्रदक्षिणं ॥ ॐ अदिति:केशान्वपत्वापउंदंतुवर्चसे (५) इतिमंत्रवृत्त्याशिरस्त्रिआरंक्लेदयेत् ॥ ततोब्रह्माहस्तस्थितैकविंशतिकुशपिंजूलमध्येत्रीणि कुशपिंजूलान्यादाय ॥ ॐ ओषधेत्रयस्वैनं (६) इतिकुमाराभिमुखंपश्चिमग्राणितस्यदक्षिणेकेशभागेनिधाय ॥ ॐ स्वधितेमैनंहिंसी: (७) इतितेषुताम्रमयंक्षुरंनिधाय ॥ ॐ येनावपत्सविताक्षुरेणसोमस्यराज्ञोवरुणस्यविद्वान ॥ तेनब्रह्माणोवपतेदमस्यायुष्मानजरदष्टिर्यथासत् (८) इतिमंत्रेणसकेशानिकुशपिंजूलानिछित्वाप्रागग्राणिकृत्वाशरावस्थशमीपर्णैंरेकीकृत्यमातु:करेदद्यात् ॥ साचतानिसकेशान्यानडुहेगोमयेप्तागग्राणिनिदध्यात् ॥ एबंद्वितीयादिछेदनेषुकुशपिंजूलनिधनादिसमंत्रकंकार्यम् ॥ छेदनमंत्रेतुविशेष: ॥ ॐ येनधाता बृहस्पतेरग्नेरिंद्रस्यचायुषेवपत् ॥ तेनतआयुषेवपामिसुश्लोक्यायस्वस्तये ॥ इति द्वितीये ॥ ॐ येनभूयश्चरात्र्यांज्योक्चपश्यातिसूर्यं ॥ तेनताअयुषे० इतितृतीये ॥ चतुर्थेतु येनावषत्० येनधाता० येनभूयश्चेतित्रयोपिमंत्रा: ॥ एवमेवोत्तरेभागेपिआद्यानित्रीणिछेदनानिकुर्यात् ॥ नतुसर्वमंत्रैश्चतुर्थं ॥
॥ तत: ॥ ॐ यत्क्षुरेणमर्चयतासुपेशसावप्तावपसिकेशान् ॥ शुंधिशिरोमास्यायु:प्रमोषी: ॥९॥ इतिमंत्रेणाग्रतआरभ्यामूलंक्षुरधारांनिमृज्यनापितमाहूय शीतोष्णाभिरद्भिरभर्थंकुर्वाणोsक्षिण्वन्कुशलीकुरु इतिप्रैषेणानुशास्यतंप्रैषार्थं चावबोध्य नापितेनपूर्वावशेषितशीतोष्णांबुभिराद्रींकृतं कुमारशिरोयथाकुलाचारं कल्पितशिखं वापरित्वा कुमारंस्नापायित्वा भूषयित्वा पूर्ववन्मातुरुत्संगेsव्स्थाप्य ॥
स्विष्टिकृदादिहोमशेषंसमाप्य व्रीह्यादिपूर्णशरावचष्टयं नापिताय दद्यात् ॥ भूयसींदक्षिणांदत्वाब्राह्मणेभ्योदशसंख्याकेभ्योभोजनंचसंकल्प्यकर्मसंपूर्णतांवाचयित्वा यस्यस्मृत्येत्युक्त्वाविष्णुनमस्कृत्याशिषोब्राम्हणोक्ता:स्वयंकुमारश्चगृह्णीयात् ॥ एतत्सर्वंकुमार्याअप्यमंत्रकं ॥ होमस्तुसमंत्रक: ॥ इति चूडाकर्मसंस्कारप्रयोग: ॥     ॥     ॥     ॥