पार्श्वकुक्कुटासन *

(चित्र क्र. ४२४ अणि ४२४ अ, ४२१५ आणि ४२५ अ) पार्श्व म्हणजे कूस किंवा बाजू. कुक्कुट म्हणजे कोंबडा.

पध्दती
१. सालंब शीर्षासन २ (चित्र क्र. १९२) करा.
२. प्रथम उजवे पाऊल डाव्या मांडीच्या मुळाशी आणि नंतर डावे पाऊल उजव्या मांडीच्या मुळाशी अशा तर्‍हेने पद्मासनात या. (चित्र क्र. ४१३) तोल सावरल्यानंतर श्वास सोडा. धड उजवीकडे वळवा. (चित्र क्र. ४२०) आणि डावी मांडी उजव्या दंडावर टेकेल अशा तर्‍हेने पाय खाली आणा. (चित्र क्र.४२१) ही स्थिती पक्की झाल्यावर धड एका बाजूला मुरडल्यामुळे जलग गतीने चाललेले परंतु समतोल असे श्वसन करीत काही वेळ शरीर तोलून धरा.
३. हे आसन करावयास कठीण आहे आणि मांडी विरुध्द बाजूच्या हातावर ठेवणे ही एक अत्यंत कठीण गोष्ट आहे. सुरवातीला मांडी योग्य ठिकाणी ठेवण्याचा प्रयत्न करताना तोल जातो आणि पुष्कळदा जमिनीवर जोरात आदळून बसण्याचा प्रसंग येतो.
४. श्वास सोडा. हात जमिनीवर घट्ट रोवा. डोके जमिनीवरुन उचला (चित्र क्र. ४२२) आणि धड वर खेचा (चित्र क्र.४२३). हात ताणा, सरळ करा आणि कुल्ले वर उचला. मान पुढे लांबवा आणि डोके शक्य तितके उंच धरा. (चित्र क्र. ४२४)
५. ही या आसनातली अंतिम स्थिती. हाताच्या पंजांवर शरीर तुम्हाला शक्य होईल तितके सेकंद तोलून धरा. वर वर पाहाता मोकळ्या दिसणार्‍या डाव्या हातावर अधिक भार आल्याचे तुमच्या ध्यानात येईल.
६. श्वास सोडा. कोपरे वाकवा. डोके जमिनीकडे आणा आणि पुन्हा शीर्षासन २ मध्ये जा. त्यानंतर पद्मासनातली मांडी मोडा.
७. शीर्षासनामध्ये काही काळ विश्रांती घ्या. आता प्रथम डावे पाऊल उजव्या मांडीच्या मुळाशी, नंतर उजवे पाऊल डाव्या मांडीच्या मुळाशी, अशा तर्‍हेने पुन्हा पद्मासनात या. नंतर डाव्या बाजूने हे आसन पुन्हा करा. (चित्र क्र. ४२५) येथे उजवी मांडी डाव्या दंडाच्या मागच्या भागावर टेकलेली असेल. डाव्या बाजूवर शरीर तोलून धरताना पद्मासनातली पायाची स्थिती बदललेली नसेल तर मांडी विरुध्द बाजूच्या दंडावर टेकणे अत्यंत कठीण जाईल.
८. दोन्ही बाजूंकडील आसनांना सारखाच वेळ द्या.
९. वरील क्र. ४ आणि क्र. ७ या परिच्छेदामध्ये दिलेल्या स्थिती उत्तम रीतीने साधू लागल्या म्हणजे पुढील कृती करण्याचा प्रयत्न करावयास हरकत नाही. सहाव्या परिच्छेदात वर्णन केलेली मांडी न मोडता शरीर डावीकडे वळवा. उजवी मांडी डाव्या दंडावर टेका. डोके जमिनीवरुन उचला आणि शरीर तोलून धरा. (चित्र क्र.४२४ अ)
१०. शीर्षासन २ मध्ये परत या. नंतर सातव्या परिच्छेदातील स्थिती साधल्यावर मांडी न मोडता शरीर उजवीकडे वळवा आणि डावी मांडी उजव्या दंडावर टेकण्याचा प्रयत्न करुन डोके वर उचला आणि शरीर तोलून धरा. (चित्र क्र. ४२५ अ)
११. प्रत्येक वेळी आसनाला सारखाच वेळ द्या. त्यानंतर शीर्षासन २ मध्ये जा. पाय जमिनीवर आणा आणि विसावा घ्या किंवा ऊर्ध्व धनुरासन (चित्र क्र. ४८६) करुन ताडासनात (चित्र क्र. १) उभे राहा. विपरीत चक्रासन (चित्र क्र.४८८ ते ४९९) उत्तम येऊ लागले म्हणजे ऊर्ध्व धनुरासनानंतर ते केल्यामुळे अतिशय आल्हाद वाटतो.

परिणाम
ऊर्ध्वकुक्कुटासनामुळे (चित्र क्र. ४१९) मिळणार्‍या लाभांशिवाय या वेगळ्या प्रकारात पाठीच्या कण्याला दोन्ही बाजूंना मुरड बसते. आणि त्यामुळे पाठीचा कणा सुदृढ बनतो. छाती, हात, पोटातील स्नायू आणि अवयव हे अधिक मजबूत बनतात आणि जीवनशक्ती वाढते.