पिंचमयूरासन *

(चित्र क्र. ३५७)
पिंच म्हणजे हनुवटी किंवा पीस. मयूर म्हणजे मोर. पावसाळा येऊ घातला म्हणजे मोर नाचू लागतात. नाचाच्या प्रारंभी ते आपली शेपटीची पिसे उचलतात आणि ती पंख्यासारखी फुलवतात. या आसनामध्ये धड आणि पाय जमिनीवरुन उचलले जातात आणि कोपरापुढील हात व तळहात यांवर शरीर तोलले जाते. या स्थितीतील शरीर नाचायला प्रारंभ करु पाहाणार्‍य़ा मोरासारखे दिसते म्हणून या आसनाला हे नाव पडले आहे. हे आसन पुढे दोन टप्प्यांमध्ये विभागून दिले आहे. दुसर्‍या टप्प्यामध्ये हात जमिनीवरुन वर उचलले जातात आणि तळहातांची ओंजळ हनुवटीखाली केली जाते आणि तोल फक्त खांद्यांवर सांभाळला जातो. या दुसर्‍या टप्प्याला शयनासन असे म्हटले जाते. (चित्र क्र. ३५८).

पध्दती
१. जमिनीवर गुडघे टेका. पुढे वाका आणि कोपरे, कोपरांपुढील हात व तळहात जमिनीवर टेका. कोपरांमधील अंतर खांद्यांमधील अंतरापेक्षा अधिक असता कामा नये. कोपरापुढील हात आणि पंजे एकमेकांशी समांतर ठेवा.
२. मान ताणा आणि डोके शक्य होईल तितके वर उचला.
३. श्वास सोडा. झोका देऊन (उडी घेऊन) दोन्ही पाय वर उचला. आणि तोल धरा. उडी घेताना दोन्ही पाय डोक्याच्या पलीकडे नेऊन तोल जाऊ देऊ नका. (चित्र क्र. ३५७)
४. छातीचा भाग वरच्या दिशेने ताणा. पाय जमिनीशी काटकोन करुन उभे ठेवा. आणि ते गुडघे व घोटे यांच्याशी जुळलेले असू द्या. पायाची बोटे वर रोखलेली असू द्या.
५. पायांचे स्नायू पुठ्ठयापाशी आणि गुडघ्यापाशी आवळलेले असू द्या. शरीर तोलून धरताना खांदे वरच्या दिशेला ताणा आणि मांडया ताणलेल्या ठेवा. एक मिनिट तोल सांभाळा. हा पहिला टप्पा. सुरवातीला हे आसन भिंतीलगत करुन तोल सांभाळा. अशाने तुम्ही पडणार नाही. हळूहळू पाठीचा कणा आणि खांदे ताणण्यास, डोके उचलून धरण्यास शिका. तोल सांभाळणे सोपे जाऊ लागले म्हणजे खोलीच्या मध्यभागी हे आसन करु लागा.
६. पहिला टप्पा उत्तम तर्‍हेने येऊ लागला व तोल साधू लागला म्हणजे प्रथम एक हात आणि नंतर एक हात जमिनीवरुन उचला. मनगटे एकत्र जुळवून तळहातांची ओंजळ करा. आणि ती हनुवटीच्या खाली धरा. आसनाच्या या दुसर्‍या टप्प्यामध्ये शरीर फक्त कोपरांवर तोलले जाते. हे कठीण आहे, परंतु निश्चयपूर्वक आणि नियमित सराव केल्यावर हे आसन येऊ लागते. या दुसर्‍या टप्प्याला नाव आहे ‘विश्रांतीचे आसन’ म्हणजेच, -