स्कंदासन *

(चित्र क्र. ३७२)
स्कंद हे युध्दाची देवता जो कार्तिकेय त्याचेच दुसरे नाव. याचा जन्म हा कालिदासाच्या कुमारसंभव या महाकाव्याचा विषय आहे. एकदा तारकासुर देवांना त्रास देऊ लागला. शंकर आणि हिमालय पर्वताची सुंदर कन्या पार्वती या दोघांच्या पोटी येणार्‍या मुलाकडूनच या असुराचा नाश होईल अशी भविष्यवाणी होती. परंतु आपली पत्नी सती हिच्या मृत्यूनंतर शंकर सदैव ध्यानधारणेत मग्न असल्यामुळे त्यांना मुलगा होण्याचा संभव इतर देवांना फारसा दिसेना. पार्वती म्हणजे सतीने घेतलेला पुनर्जन्म. पार्वतीला देवांनी शंकराची सेवा करण्यास पाठविले. शंकराचे लक्ष आपल्याकडे वेधण्याचा प्रयत्न पार्वतीने अनेकदा केला, पण त्याने तिची दखलही घेतली नाही. परंतु वसंत ही ऋतुदेवता आणि काम ही प्रेमाची देवता यांनी शंकराला प्रसन्न करुन घेण्याच्या कामी पार्वतीला हातभार लावला. कामाने वासनेचा बाण त्याच्यावर सोडला व त्याच्या ध्यानधारणेचा भंग केला. शंकराने आपला तिसरा डोळा उघडला आणि त्याच्यातून निघणार्‍या ज्वाळांनी कामाचे भस्म करुन टाकले. पूर्वजन्मीच्या आपल्या पतीला पुन्हा प्रसन्न करण्यासाठी पार्वतीनेही तपश्चर्येच्या मार्गाने शंकराचे अनुसरण करण्याचे ठरविले. तिने आपले अलंकार व भूषणे यांचा त्याग केला आणि जवळच्याच एका पर्वतशिखरावर ती तपस्विनी होऊन राहू लागली. शंकर आधीच कामाच्या बाणाने विध्द झालेले होते. तपस्विनीच्या रुपातील पार्वतीकडे शंकराचे लक्ष गेले व ते तिच्यावर लुब्ध झाले. एका भव्य समारंभाने शंकर आणि पार्वती यांचा सर्व देवांच्या उपस्थितीत विवाह साजरा झाला. पार्वतीने युध्ददेवता स्कंद याला जन्म दिला. हा स्कंद जेव्हा मोठा झाला तेव्हा त्याने तारकासुराचा वध केला.

पध्दती
१. एकपाद शीर्षासन करा. (चित्र क्र. ३७१).
२. श्वास सोडा. धड पुढे वाकवा आणि लांब पसरलेला उजवा पाय पश्चिमोत्तानासनातल्याप्रमाणे (चित्र क्र. १६०) दोन्ही हातांनी धरा. हनुवटी उजव्या गुडघ्यावर टेका.
३. पाय घसरु नये यासाठी हनुवटी पुढे सरकवा.
४. दीर्घ श्वसन करीत या स्थितीत सुमारे २० सेकंद राहा.