पूर्वभागः - अध्यायः ७५

ऋषय ऊचुः ॥
निष्कलो निर्मला नित्यः सकलत्वं कथं गतः ॥
वक्तुमर्हसि चास्माकं यथा पूर्वं यथा श्रुतम् ॥१॥

सूत उवाच ॥
परमार्थविदः केचिदूचुः प्रणवरूपिणम् ॥
विज्ञानमिति विप्रेंद्राः श्रुत्वा श्रुतिशिरस्यजम् ॥२॥

शब्दादिविषयं ज्ञानं ज्ञानमित्यभिधीयते ॥
तज्ज्ञानं भ्रांतिरहितमित्यन्ये नेति चापरे ॥३॥

यज्ज्ञानं निर्मलं शुद्धं निर्विकल्पं निराश्रयम् ॥
गुरुप्रकाशकं ज्ञानमित्यन्ये मुनयो द्विजाः ॥४॥

ज्ञानेनैव भवेन्मुक्तिः प्रसादो ज्ञानसिद्धये ॥
उभाभ्यां मुच्यते योगी तत्रानंदमयो भवेत् ॥५॥

वदंति मुनयः केचित्कर्मणा तस्य संगतिम् ॥
कल्पनाकल्पितं रूपं संहृत्य स्वेच्छयैव हि ॥६॥

द्यौर्मूर्धा तु विभोस्तस्य खं नाभिः परमेष्ठिनः ॥
सोमसूर्याग्नयो नेत्रे दिशः श्रोत्रं महात्मनः ॥७॥

चरणौ चैव पातालं समुद्रस्तस्य चांबरम् ॥
देवास्तस्य भुजाः सर्वे नक्षत्राणि च भूषणम् ॥८॥

प्रकृतिस्तस्य पत्नी च पुरुषो लिंगमुच्यते ॥
वक्त्राद्वै ब्राह्मणाः सर्वे ब्रह्मा च भगवान्प्रभुः ॥९॥

इंद्रोपेंद्रौ भुजाभ्यां तु क्षत्रियाश्च महात्मनः ॥
वैश्याश्चोरुप्रदेशात्तु शूद्राः पादात्पिनाकिनः ॥१०॥

पुष्करावर्तकाद्यास्तु केशास्तस्य प्रकीर्तिताः ॥
वायवो घ्राणजास्तस्य गतिः श्रौतं स्मृतिस्तथा ॥११॥

अथानेनैव कर्मात्मा प्रकृतेस्तु प्रवर्तकः ॥
पुंसां तु पुरुषः श्रीमान् ज्ञानगम्यो न चान्यथा ॥१२॥

कर्मयज्ञसहस्रेभ्यस्तपोयज्ञो विशिष्यते ॥
तपोयज्ञसहस्रेभ्यो जपयज्ञो विशिष्यते ॥१३॥

जपयज्ञसहस्रेभ्यो ध्यानयज्ञोविशिष्यते ॥
ध्यानयज्ञात्परो नास्ति ध्यानं ज्ञानस्य साधनम् ॥१४॥

यदा समरसे निष्ठो योगी ध्यानेन पश्यति ॥
ध्यानयज्ञरतस्यास्य तदा सन्निहितः शिवः ॥१५॥

नास्ति विज्ञानिनां शौचं प्रायश्चित्तादि चोदना ॥
विशुद्धा विद्यया सर्वे ब्रह्मविद्याविदो जनाः ॥१६॥

नास्ति क्रिया च लोकेषु सुखं दुःखं विचारतः ॥
धर्माधर्मौ जपो होमो ध्यानिनां सन्निधिः सदा ॥१७॥

परानंदात्मकं लिंगं विशुद्धं शिवमक्षरम् ॥
निष्कलं सर्वगं ज्ञेयं योगिनां हृदि संस्थितम् ॥१८॥

लिंगं तु द्विविधं प्राहुर्बाह्यमाभ्यंतरं द्विजाः ॥
बाह्यं स्थूलं मुनिश्रेष्ठाः सूक्ष्ममाभ्यंतरं द्विजाः ॥१९॥

कर्मयज्ञरताः स्थूलाः स्थूललिंगार्चनेरताः ॥
असतां भावनार्थाय नान्यथा स्थूलविग्रहः ॥२०॥

आध्यात्मिकं च यल्लिंगं प्रत्यक्षं यस्य नो भवेत् ॥
असौ मूढो बहिः सर्वं कल्पयित्वैव नान्यथा ॥२१॥

ज्ञानिनां सूक्ष्मममलं भवेत्प्रत्यक्षमव्ययम् ॥
यता स्थूलमयुक्तानां मृत्काष्ठाद्यौः प्रकल्पितम् ॥२२॥

अर्थो विचारतो नास्तीत्यन्ये तत्त्वार्थवेदिनः ॥
निष्कलः सकलश्चेति सर्वं शिवमयं ततः ॥२३॥

व्योमैकमपि दृष्टं हि शरावं प्रति सुव्रताः ॥
पृथक्त्वं चापृथक्त्वं च शंकरस्येति चापरे ॥२४॥

प्रत्ययार्थं हि जगतामेकस्थोपि दिवाकरः ॥
एकोपि बहुधा दृष्टो जलाधारेषु सुव्रताः ॥२५॥

जंतवो दिवि भूमा च सर्वे वै पांचभौतिकाः ॥
तथापि बहुला दृष्टा जातिव्यक्तिविभेदतः ॥२६॥

दृश्यते श्रूयते यद्यत्तत्तद्विद्धि शिवात्मकम् ॥
भेदो जनानां लोकेस्मिन्प्रतिभासो विचारतः ॥२७॥

स्वप्ने च विपुलान् भोगान् भुक्त्वा मर्त्यः सुखी भवेत् ॥
दुःखी च भेगं दुःखं च नानुभूतं विचारतः ॥२८॥

एवमाहुस्तथान्ये च सर्वे वेदार्थतत्त्वगाः ॥
हृदि संसारिणां साक्षात्सकलः परमेश्वरः ॥२९॥

योगिनां निष्कलो देवो ज्ञानिनां च जगन्मयः ॥
त्रिविधं परमेशस्य वपुर्लोके प्रशस्यते ॥३०॥

निष्कलं प्रथमं चैकं ततः सकलनिष्कलम् ॥
तृतीयं सकलं चैव नान्यथेति द्विजोत्तमाः ॥३१॥

अर्चयंति मुहुः केचित्सदा सकलनिष्कलम् ॥
सर्वज्ञं हृदये केचिच्छिवलिंगे विभावसौ ॥३२॥

सकलं मुनयः केचित्सदा संसारवर्तिनः ॥
एवमभ्यर्चयंत्येव सदाराः ससुतानराः ॥३३॥

यथा शिवस्तथा देवी यथा देवी तथा शिवः ॥
तस्मादभेदबुद्ध्यैव सप्तविंशत्प्रभेदतः ॥३४॥

यजंति देहे बाह्ये च चतुष्कोणे षडस्रके ॥
दशारे द्वादशारे च षोडशारे त्रिरस्रके ॥३५॥

स स्वेच्छया शिवः साक्षाद्देव्या सार्धं स्थितः प्रभुः ॥
संतारणार्थं च शिवः सदसद्व्यक्तिवर्जितः ॥३६॥

तमेकमाहुर्द्विगुणं च केचित्केचित्तमाहुस्त्रिगुणात्मकं च ॥
ऊचुस्तथा तं च शिवं तथान्ये संसारिणं वेदविदो वदंति ॥३७॥

भक्त्या च योगेन शुभेन युक्ता विप्राः सदा धर्मरता विशिष्टाः ॥
यजंति योगेशमशेषमूर्ति षडस्रमध्ये भगवंतमेव ॥३८॥

ये तत्र पश्यंति शिवं त्रिरस्रे त्रितत्त्वध्ये त्रिगुणं त्रियक्षम् ॥
ते यांति चैनं न च योगिनोऽन्ये तया च देव्या पुरुषं पुराणम् ॥३९॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे पूर्वभागे शिवाद्वैतकथनं नाम पंचसप्ततितमोऽध्यायः ॥७५॥