पूर्वभागः - अध्यायः ४१

इन्द्र उवाच ॥
पुनः ससर्ज भगवान्प्रभ्रष्टाः पूर्ववत्प्रजाः ॥
सहस्रयुगपर्यंते प्रभाते तु पितामहः ॥१॥

एवं परार्धे विप्रेंद्व द्विगुणे तु तथा गते ॥
तदा धराम्भसि व्याप्ता ह्यापो वह्नौ समीरणे ॥२॥

वह्निः समीरणश्चैव व्योम्नि तन्मात्रसंयुतः ॥
इंद्रियाणि दशैकं च तन्मात्राणि द्विजोत्तम ॥३॥

अहंकारमनुप्राप्य प्रलीनास्तत्क्षणादहो ॥
अभिमानस्तदा तत्र महान्तं व्याप्य वै क्षणात् ॥४॥

महानपि तथा व्यक्तं प्राप्य लीनोभवद्द्विज ॥
अव्यक्तं स्वगुणैः सार्धं प्रलीनमभवद्भवे ॥५॥

ततः सृष्टिरभूत्तस्मात्पूर्ववत्पुरुषाच्छिवात् ॥
अथ सृष्टास्तदा तस्य मनसा तेन मानसाः ॥६॥

न व्यवर्धंत लोकेऽस्मिन्प्रजाः कमलयोनिना ॥
वृद्ध्यर्थं भगवान्ब्रह्मा पुत्रैर्वै मानसैः सह ॥७॥

दुश्चरं विचचारेशं समुद्दिश्य तपः स्वयम् ॥
तुष्टस्तु तपसा तस्य भवो ज्ञात्वा स वाञ्छितम् ॥८॥

ललाटमध्यं निर्भिद्य ब्रह्मणः पुरुषस्य तु ॥
पुत्रस्नेहमिति प्रोच्य स्त्रीपुंरुपोभवत्तदा ॥९॥

तस्य पुत्रो महादेवो ह्यर्धनारीश्वरोभवत् ॥
ददाह भगवान्सर्वं ब्रह्माणं च जगद्गुरुम् ॥१०॥

अथार्धमात्रां कल्याणीमात्मनः परमेश्वरीम् ॥
बुभुजे योगमार्गेण वृद्ध्यर्थं जगतां शिवः ॥११॥

तस्यां हरिं च ब्रह्माणं ससर्ज परमेश्वरः ॥
विश्वेश्वरस्तु विश्वात्मा चास्त्रां पाशुपतं तथा ॥१२॥

तस्माद्ब्रह्मा महादेव्याश्चांशजश्च हरिस्तथा ॥
अंडजः पद्मजश्चैव भवांगभव एव च ॥१३॥

एतत्ते कथितं सर्वमितिहासं पुरातनम् ॥
परार्धं ब्रह्मणो यावत्तावद्भूतिः समासतः ॥१४॥

वैराग्यं ब्रह्मणो वक्ष्ये तमोद्भूतं समासतः ॥
नारायणोपि भगवान्द्विधा कृत्वात्मनस्तनुम् ॥१५॥

ससर्ज सकलं तस्मात्स्वांगादेव चराचरम् ॥
ततो ब्रह्माणमसृजद्ब्रह्मा रुद्रं पितामहः ॥१६॥

मुने कल्पांतरे रुद्रो हरिं ब्रह्माणमीश्वरम् ॥
ततो ब्रह्माणमंसृजन्मुने कल्पांतरे हरिः ॥१७॥

नारायणं पुनर्ब्रह्मा ब्रह्माणं च पुनर्भवः ॥
तदा विचार्य वै ब्रह्मा दुःखं संसार इत्यजः ॥१८॥

सर्गं विसृज्य चात्मानमात्मन्येव नियोज्य च ॥
संहृत्य प्राणसञ्चारं पाषाण इव निश्चलः ॥१९॥

दशवर्षसहस्राणि समाधिस्थोऽभवत्प्रभुः ॥
अधोमुखं तु यत्पद्मं हृदि संस्थं सुशोभनम् ॥२०॥

पूरितं पूरकेणैव प्रबुद्धं चाभवत्तदा ॥
तदूर्ध्ववक्त्रमभवत्कुंभकेन निरोधितम् ॥२१॥

तत्पद्मकर्णिकामध्ये स्थापयामास चेश्वरम् ॥
तदोमिति शिवं देवमर्धमात्रापरं परम् ॥२२॥

मृणालतन्तुभागैकशतभागे व्यवस्तितम् ॥
यमी यमविशुद्धात्मा नियम्यैवं हृदीश्वरम् ॥२३॥

यमपुष्पादिभिः पूज्यं याज्यो ह्ययजदव्ययम् ॥
तस्य हृत्कमल स्थस्य नियोगाच्चांशजो विभुः ॥२४॥

ललाटमस्य निर्भिद्य प्रादुरासीत्पितामहात् ॥
लोहितोऽभूतस्वयं नीलः शिवस्य हृदयोद्भवः ॥२५॥

वह्नेश्चैव तु संयोगात्प्रकृत्य पुरुषः प्रभुः ॥
नीलश्च लोहितश्चैव यतः कालाकृतिः पुमान् ॥२६॥

नीललोहित इत्युक्तस्तेन देवेन वै प्रभुः ॥
ब्रह्मणा भगवान्कालः प्रीतात्मा चाभवद्विभुः ॥२७॥

सुप्रीतमनसं देवं तुष्टाव च पितामहः ॥
नामाष्टकेन विश्वात्मा विश्वात्मानं महामुने ॥२८॥

पितामह उवाच ॥
नमस्ते भगवन् रुद्र भास्करामिततेजसे ॥
नमो भवाय देवाय रसायाम्बुमयाय ते ॥२९॥

शर्वाय क्षितिरूपाय सदा सुरभिणे नमः ॥
ईशाय वायवे तुभ्यं संस्पर्शाय नमो नमः ॥३०॥

पशूनां पतये चैव पावकायातितेजसे ॥
भीमाय व्योमरूपाय शब्दमात्राय ते नमः ॥३१॥

महादेवाय सोमाय अमृताय नमोस्तु ते ॥
उग्राय यजमानाय नमस्ते कर्मयोगिने ॥३२॥

यः पठेच्छृणुयाद्वापि पैता महमिमं स्तवम् ॥
रुद्राय कथितं विप्राञ्श्रावयेद्वा समाहितः ॥३३॥

अष्टमूर्तेस्तु सायुज्यं वर्षादेकादवाप्नुयात् ॥
एवं स्तुत्वामहादेवमवैक्षत पितामहः ॥३४॥

तदाष्टधा महादेवः समातिष्ठत्समंततः ॥
तदा प्रकाशते भानुः कृष्णवर्त्मा निशाकरः ॥३५॥

क्षितिर्वायुः पुमानंभः सुषिरं सर्वगं तथा ॥
तदाप्रभृति तं प्राहृरष्टमूर्तिरितीश्वरम् ॥३६॥

अष्टमूर्तेः प्रसादेन विरंचिश्चासृजत्पुनः ॥
सृष्ट्वैतदखिलं ब्रह्मा पुनः कल्पांतरे प्रभुः ॥३७॥

सहस्रयुगपर्यंतं संसुप्ते च चराचरे ॥
प्रजाः स्रष्टुमनास्तेपे तत उग्रं तपो महत् ॥३८॥

तस्यैवं तप्यमानस्य न किंचित्समवर्तत ॥
ततो दीर्घेण कालेन दुःखात्क्रोधो व्यजायत ॥३९॥

क्रोधाविष्टस्य नेत्राभ्यां प्रापतन्नश्रुबिन्दवः ॥
ततस्तेभ्योश्रुबिंदुभ्यो भूताः प्रेतास्तदाभवन् ॥४०॥

सर्वांस्तानग्रजान्दृष्ट्वा भूतप्रेतनिशाचरान् ॥
अनिंदत तदा देवो ब्रह्मात्मानमजो विभुः ॥४१॥

जहौ प्राणांश्च भगवान् क्रोधाविष्टः प्रजापतिः ॥
ततः प्राणमयो रुद्रः प्रादुरासीत्प्रभोर्मुखात् ॥४२॥

अर्धनारीश्वरो भूत्वा बालार्कसदृशद्युतिः ॥
तदैकादशधात्मानं प्रविभज्य व्यवस्तितः ॥४३॥

अर्धेनांशेन सर्वात्मा ससर्जासौ शिवामुमाम् ॥
सा चासृजत्तदा लक्ष्मीं दुर्गां श्रेष्ठां सरस्वतीम् ॥४४॥

वामां रौद्रीं महामायां वैष्णवीं वारिजेक्षणाम् ॥
कलां विकरिणीं चैव कालीं कमल वासिनीम् ॥४५॥

बलविकरिणीं देवीं बलप्रमथिनीं तथा ॥
सर्वभूतस्य दमनीं ससृजे च मनोन्मनीम् ॥४६॥

तथान्या बहवः सृष्टा स्तया नार्यः सहस्रशः ॥
रुद्रैश्चैव महादेवस्ताभिस्त्रिभुवनेश्वरः ॥४७॥

सर्वात्मनश्च तस्याग्रे ह्यतिष्ठत्परमेश्वरः ॥
मृतस्य तस्य देवस्य ब्रह्मणः परमेष्ठिनः ॥४८॥

घृणी ददौ पुनः प्राणान्ब्रह्मपुत्रो महेश्वरः ॥
ब्रह्मणः प्रददौ प्राणानात्मस्थांस्तु तदा प्रभुः ॥४९॥

प्रहृष्टो भूत्ततो रुद्रः किंचित्प्रत्यागतासवम् ॥
अभ्यभाषत देवेशो ब्रह्माणं परमं वचः ॥५०॥

मा भैर्देव महाभाग विरिंच जगतां गुरो ॥
मयेह स्थापिताः प्राणास्तस्मादुत्तिष्ठ वै प्रभा ॥५१॥

श्रुत्वा वचस्ततस्तस्य स्वप्नभूतं मनोगतम् ॥
पितामहः प्रसन्नात्मा नेत्रैः फुल्लांबुज प्रभैः ॥५२॥

ततः प्रत्यागतप्राणः समुदैक्षन्महेश्वरम् ॥
स उद्वीक्ष्य चिरं कालं स्निग्धगंभीरया गिरा ॥५३॥

उवाच भगवान् ब्रह्मा समुत्थाय कृतांजलिः ॥
भो भो वद महाभाग आनंदयसि मे मनः ॥५४॥

को भवानष्टमूर्तिर्वै स्थित एकादशात्मकः ॥
इंद्र उवाच ॥
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा व्याजहार महेश्वरः ॥५५॥

स्पृशन्कराभ्यां ब्रह्माणं सुखाभ्यां स सुरारिहा ॥
श्रीशंकर उवाच ॥
मां विद्धि परमात्मानमेनां मायामजामिति ॥५६॥

एते वै संस्थिता रुद्रास्त्वां रक्षितुमिहागताः ॥
ततः प्रणम्य तं ब्रह्मा देवदेवमुवाच ह ॥५७॥

कृतांजलिपुटो भूत्वा हर्षगद्गदया गिरा ॥
भगवन्देवदेवेश दुःखैराकुलितो ह्यहम् ॥५८॥

संसारान्मोक्तुमीशान मामिहार्हसि शंकर ॥
ततः प्रहस्य भगवान्पितामहमुमापतिः ॥५९॥

तदा रुद्रैर्जगन्नाथस्तया चान्तर्दधे विभुः ॥
इन्द्र उवाच ॥
तस्माच्छिलाद लोकेषु दुर्लभो वै त्वयोनिजः ॥६०॥

मृत्युहीनः पुमान्विद्धि समृत्युः पद्मजोपि सः ॥
किंतु देवेश्वरो रुद्रः प्रसीदति यदीश्वरः ॥६१॥

न दुर्लभो मृत्युहीनस्तव पुत्रो ह्ययोनिजः ॥
मया च विष्णुना चैव ब्रह्मणा च महात्मना ॥६२॥

अयोनिजं मृत्युहीनमसमर्थं निवेदितुम् ॥
शैलादिरुवाच ॥

एवं व्याहृत्य विप्रेंद्रमनुगृह्य च तं घृणी ॥६३॥

देवैर्वृतो ययौ देवः सितेनेभेन वै प्रभुः ॥६४॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे पूर्वभागे इन्द्रवाक्यं नामकचत्वारिंशोऽध्यायः ॥४१॥