पूर्वभागः - अध्यायः ६९

सूत उवाच ॥
सात्त्वतः सत्यसंपन्नः प्रजज्ञे चतुरः सुतान् ॥
भजनं भ्राभमानं च दिव्यं देवावृधं नृपम् ॥१॥

अंधकं च महाभागं वृष्णिं च यदुनंदनम् ॥
तेषां निसर्गांश्चतुरः श्रृणुध्वं विस्तरेण वै ॥२॥

सृंजय्यां भजनाच्चैव भ्राजमानाद्विजज्ञिरे ॥
अयुतायुः शातयुश्च बलवान् हर्षकृत्स्मृतः ॥३॥

तेषां देवावृधो राजा चचार परमं तपः ॥
पुत्रः सर्वगुणोपेतो मम भूयादिति स्मरन् ॥४॥

तस्य बभ्रुरिति ख्यातः पुण्यश्लोको नृपोत्तमः ॥
अनुवंशपुराणज्ञा गायंतीति परिश्रुतम् ॥५॥

गुणान्देवावृधस्याथ कीर्तयंतो महात्मनः ॥
यथैव श्रृणुमो दूरात् संपश्यामस्तथांतिकात् ॥६॥

बभ्रुः श्रेष्ठो मनुष्याणां देवैर्देवावृधः समः ॥
पुरुषाः पंच षष्टिस्तु षट् सहस्राणि चाष्ट च ॥७॥

येऽमृतत्वमनुप्राप्ता बभ्रोर्देवावृधादपि ॥
यज्वा दानमतिर्वीरो ब्रह्मण्यस्तु दृढव्रतः ॥८॥

कीर्तिमांश्च महातेजाः सात्त्वतानां महारथः ॥
तस्यान्ववाये संभूता भोजा वै दैवतोपमाः ॥९॥

गांधारी चैव माद्री च वृष्णिभार्यो बभूवतुः ॥
गांधरी जनयामास सुमित्रं मित्रनंदनम् ॥१०॥

माद्री लेभे च तं पुत्रं ततः सा देवमीढुषम् ॥
अनमित्रं शिनिं चैव तावुभौ पुरुषोत्तमौ ॥११॥

अनमित्रसुतो नघ्न निघ्नोस्य द्वौ बभूवतुः ॥
प्रसेनश्च महाभागः सत्राजिच्च सुतावुभौ ॥१२॥

तस्य सत्राजितः सूर्यः सखा प्राणसमोऽभवत् ॥
स्यमंतको नाम मणिर्दत्तस्तस्मै विवस्वता ॥१३॥

पृथिव्यां सर्वरत्नानामसौ राजाऽभवन्मणिः ॥
कदाचिन्मृगयां यातः प्रसेनेन सहैव सः ॥१४॥

वधं प्राप्तो सहायश्च सिंहादेव सुदारुणात् ॥
अथ पुत्रः शिनेर्जज्ञे कनिष्ठाद्वृष्णिनंदानात् ॥१५॥

सत्यवाक् सत्यसंपन्नः सत्यकस्तस्य चात्मजः ॥
सात्यकिर्युयुधानस्तु शिनेर्नप्ता प्रतापवान् ॥१६॥

असंगो युयुधानस्य कुणिस्तस्य सुतोऽभवत् ॥
कुणेर्युगंधरः पुत्रः शैनेया इति कीर्तिताः ॥१७॥

माद्याः सुतस्य संजज्ञे सुतो वार्ष्णिर्युधाजितः ॥
श्वफल्क इति विख्यातस्त्रैलोक्यहितकारकः ॥१८॥

श्वफल्कश्च महाराजो धर्मात्मा यत्र वर्तते ॥
नास्ति व्याधिभयं तत्र नावृष्टिभयमप्युत ॥१९॥

श्वफल्कः काशिराजस्य सुतां भार्यामवाप सः ॥
गांदिनीं नाम काश्यो हि ददौ तस्मै स्वकन्यकाम् ॥२०॥

सा मातुरुदरस्था वै बहून्वर्षगणान्किल ॥
वसंती न च संजज्ञे गर्भस्था तां पिताऽब्रवीत् ॥२१॥

जायस्व शीघ्रं भद्रं ते किमर्थं चाभितिष्ठसि ॥
प्रोवाच चैनं गर्भस्था सा कन्या गांदिनी तदा ॥२२॥

वर्षत्रयं प्रतिदिनं गामेकां ब्राह्मणाय तु ॥
यदि दद्यास्ततः कुक्षेर्निर्गमिष्याम्यहं पितः ॥२३॥

तथेत्युवाच तस्या वै पिता काममपूरयत् ॥
दाता शूरश्च यज्वा च श्रुतवानतिथिप्रियः ॥२४॥

तस्याः पुत्रः स्मृतोऽक्रूरः श्वफल्काद्भूरिदक्षिणः ॥
रत्ना कन्या च शैवस्य ह्यक्रूरस्तामवाप्तवान् ॥२५॥

अस्यामुत्पादयामास तनयांस्तान्निबोधत ॥
उपमन्युस्तथा मार्गुवृतस्तु जनमेजयः ॥२६॥

गिरिरक्षस्तथोपेक्षः शत्रुघ्नो योरिमर्दनः ॥
धर्मभृद्दृष्टधर्मा च गोधनोथ वरस्तथा ॥२७॥

आवाहप्रतिवाहौ च सुधारा च वरांगना ॥
अक्रूरस्योग्रसेन्यां तु पुत्रौ द्वौ कुलनंदनौ ॥२८॥

देववानुपदेवश्च जज्ञाते देवसंमतौ ॥
सुमित्रस्य सुतो जज्ञे चित्रकश्च महायशाः ॥२९॥

चित्रकस्याभवन्पुत्रा विपृथुः पृथुरेव च ॥
अश्वग्रीवः सुबाहुश्च सुधासूकगवेक्षणौ ॥३०॥

अरिष्टनेमिरश्वश्च धर्मो धर्मभृदेव च ॥
सुभूमिर्बहुभूमिश्च श्रविष्ठाश्रवणे स्त्रियौ ॥३१॥

अंधकात्काश्यदुहिता लेभे च चतुरः सुतान् ॥
कुकुरं भजमानं च शुचिं कंबलबर्हिषम् ॥३२॥

कुकुरस्य सुतो वृष्मिर्वष्णेः शूरस्ततोऽभवत् ॥
कपोतरोमातिबलस्तस्य पुत्रो विलोमकः ॥३३॥

तस्यासीत्तुंबुरुमखो विद्वान्पुत्रो नलः किल ॥
ख्यायते स सुनाम्ना तु चंदनानकदुंदुभिः ॥३४॥

तस्मादप्यभिजित्पुत्र उत्पन्नोस्य पुनर्वसुः ॥
अश्वमेधं स पुत्रार्थमाजहार नरोत्तमः ॥३५॥

तस्य मध्येतिरात्रस्य सदोमध्यात्समुत्थितः ॥
ततस्तु विद्वान् सर्वज्ञो दाता यज्वा पुनर्वसुः ॥३६॥

तस्यापि पुत्रमिथुनं बभूवाभिजितः किल ॥
आहुकश्चाहुकी चैव ख्यातौ कीर्तिमतां वरौ ॥३७॥

आहुकात्काश्यदुहितुर्द्वौ पुत्रौ संबभूवतुः ॥
देवकश्चोग्रसेनश्च देवगर्भसमावुभौ ॥३८॥

देवकस्य सुता राज्ञो जज्ञिरे त्रिदशोपमाः ॥
देववामनुपदेवश्च सुदेवो देवरक्षितः ॥३९॥

तेषां स्वसारः सप्तासन् वसुदेवाय ता ददौ ॥
वृषदेवोपदेवा च तथान्या देवरक्षिता ॥४०॥

श्रीदेवा शांतिदेवा च सहदेवा तथापरा ॥
देवकी चापि तासां च वरिष्ठाऽभूत्सुमध्यमा ॥४१॥

नवोग्रसेनस्य सुतास्तेषां कंसस्तु पूर्वजः ॥
तेषां पुत्राश्च पौत्राश्च शतशोथ सहस्रशः ॥४२॥

देवकस्य सुता पत्नी वसुदेवस्य धीमतः ॥
बभुव वंद्या पूज्या च देवैरपि पतिव्रता ॥४३॥

रोहिणी च महाभागा पत्नी चानकदुंदुभेः ॥
पौरवी बाह्लिकसुता संपूज्यासीत्सुरैरपि ॥४४॥

असूत रोहिणी रामं बलश्रेष्ठं हलायुधम् ॥
आश्रितं कंसभीत्या च स्वात्मानं शांततेजसम् ॥४५॥

जाते रामेऽथ निहते षङ्गर्भे चातिदक्षिणे ॥
वसुदेवो हरिं धीमान्देवक्यामुदपादयत् ॥४६॥

स एव परमात्मासौ देवदेवो जनार्दनः ॥
हलायुधश्च भगवाननंतो रजतप्रभः ॥४७॥

भृगुशापच्छलेनैव मानयन्मानुषीं तनुम् ॥
बभूव तस्यां देवक्यां वासुदेवो जनार्दन ॥४८॥

उमादेहसमुद्भूता योगनिद्रा च कौशिकी ॥
नियोगाद्देवदेवस्य यशोदातनया ह्यभूत् ॥४९॥

सा चैव प्रकृतिः साक्षात्सर्वदेवनमस्कृता ॥
पुरुषो भगवान्कृष्णो धर्ममोक्षफलप्रदः ॥५०॥

तां कन्यां जगृहे रक्षन्कंसात्स्वस्यात्मजं तदा ॥
चतुर्भुजं विशालाक्षं श्रीवत्सकृतलांछनम् ॥५१॥

शंखचक्रगदापद्मं धारयंतं जनार्दनम् ॥
यशोदायौ प्रदत्त्वा तु वसुदेवश्च बुद्धिमान् ॥५२॥

दत्त्वैनं नंदगोपस्य रक्षतामिति चाब्रवीत् ॥
रक्षकं जगतां विष्णुं स्वेच्छया धृतविग्रहम् ॥५३॥

प्रसादाच्चैव देवस्य शिवस्यामिततेजसः ॥
रामेण सार्धं तं दत्त्वा वरदं परमेश्वरम् ॥५४॥

भूभारनिग्रहार्थं च ह्यवतीर्णं जगद्गुरुम् ॥
अतो वै सर्वकल्याणं यादवानां भविष्यति ॥५५॥

अयं स गर्भो देवक्या यो नः क्लेश्यान्हरिष्यति ॥
उग्रसेनात्मजायाथ कंसायानकदुंदुभिः ॥५६॥

निवेदयामास तदा जातां कन्यां सुलक्षणाम् ॥
अस्यास्त वाष्टमो गर्भो देवक्याः कंस सुव्रत ॥५७॥

मृत्युरेव न संदेह इति वाणी पुरातनी ॥
ततस्तां हंतुमारेभे कंसः सोल्लंघ्य चांबरम् ॥५८॥

उवाचाष्टभुजा देवी मेघगंभीरया गिरा ॥
रक्षस्व तत्स्वकं देहमायातो मृत्युरेव ते ॥५९॥

रक्षमाणस्य देहस्य मायावी कंसरूपिणः ॥
किं कृतं दुष्कृतं मूर्ख जातः खलु तवांतकृत् ॥६०॥

देवक्याः स भयात्कंसो जघानैवाष्टभं त्विति ॥
स्मरंति विहितो मृत्युर्देवक्यास्त नयोऽष्टमः ॥६१॥

यस्तत्प्रतिकृतौ यत्नो भोजस्यासीद्वृथा हरेः ॥
प्रभावान्मुनिसार्दूलास्तया चैव जडीकृतः ॥६२॥

कंसोपि निहतस्तेन कृष्णेनाक्लिष्ट कर्मणा ॥
निहता बहवश्चान्ये देवब्राह्मणघातिनः ॥६३॥

तस्य कृष्णस्य तनयाः प्रद्युम्नप्रमुखास्तथा ॥
बहवः परिसंख्याताः सर्वे युद्धविशारदाः ॥६४॥

कृष्णपुत्राः समाख्याताः कृष्णेन सदृशाः सुताः ॥
पुत्रेष्वेतेषु सर्वेषु चारुदेष्णादयो हरेः ॥६५॥

विशिष्टा बलवंतश्च रौक्मिणेयारिसूदनाः ॥
षोडशस्त्रीसहस्राणि शतमेकं तथाधिकम् ॥६६॥

कृष्णस्य तासु सर्वासु प्रिया ज्येष्ठा च रुक्मिणी ॥
तया द्वादशवर्षाणि कृष्णेनाक्लिष्टकर्मणा ॥६७॥

उष्यता वायुभक्षेण पुत्रार्थं पूजितो हरः ॥
चारुदेष्णः सुचारुश्च चारुवेषो यशोधरः ॥६८॥

चारुश्रवाश्चारुयशाः प्रद्युम्नः सांब एव च ॥
एते लब्धास्तु कृष्णेन शूलपाणिप्रसादतः ॥६९॥

तान् दृष्ट्वा तनयान्वीरान् रौक्मिणेयांश्च रुक्मिणीम् ॥
जांबवत्यब्रवीत्कृष्णं भार्या कृष्णस्य धीमतः ॥७०॥

मम त्वं पुंडरीकाक्ष विशिष्टं गुणवत्तरम् ॥
सुरेशसंमितं पुत्रं प्रसन्नो दातुमर्हसि ॥७१॥

जांबवत्या वचः श्रुत्वा जगन्नाथस्ततो हरिः ॥
तपस्तप्तुं समारेभे तपोनिधिरनिंदितः ॥७२॥

सोऽथ नारायणः कृष्णः शंखचक्रगदाधरः ॥
व्याग्रपादस्य च मुनेर्गत्वा चैवाश्रमोत्तमम् ॥७३॥

ऋषिं दृष्ट्वा त्वंगिरसं प्रणिपत्य जनार्दनः ॥
दिव्यं पाशुपतं योगं लब्धवांस्तस्य चाज्ञया ॥७४॥

प्रलुप्तश्मश्रुकेशश्च घृताक्तो मुंजमेखली ॥
दीक्षितो भगवान्कृष्णस्तताप च परंतपः ॥७५॥

ऊर्ध्व बाहुर्निरालंबः पादांगुष्ठाग्रधिष्ठितः ॥
फलाम्बवनिलभोजी च ऋतुत्रयमधोक्षजः ॥७६॥

तपसा तस्य संतुष्टो ददौ रुद्रो बहून् वरान् ॥
सांबं जांबवतीपुत्रं कृष्णाय च महात्मने ॥७७॥

तथा जांबवती चैव सांबं भार्या हरेः सुतम् ॥
प्रहर्षमतुलं लेभे लब्ध्वादित्यं यथादितिः ॥७८॥

बाणस्य च तदा तेन च्छेदितं मुनिपुंगवाः ॥
भुजानां चैव साहस्रं शापाद्रुद्रस्य धीमतः ॥७९॥

अथ दैत्यवधं चक्रे हलायुधसहायवान् ॥
तथा दुष्टक्षितीशानां लीलयैव रणाजिरे ॥८०॥

स हत्वा देवसंभूतं नरकं दैत्यपुंगवम् ॥
ब्राह्मणस्योर्ध्वचक्रस्य वरदानान्महात्मनः ॥८१॥

स्वोपबोग्यानि कन्यानां षोडशातुलविक्रमः ॥
शताधिकानि जग्राह सहस्राणि महाबलः ॥८२॥

शापव्याजेन विप्राणामुपसंहृतवान् कुलम् ॥
संहृत्य तत्कुलं चैव प्रभासेऽतिष्ठदच्युतः ॥८३॥

तदा तस्यैव तु गंत वर्षाणामधिकं शतम् ॥
कृष्णस्य द्वारकायां वै जराक्लेशापहारिणः ॥८४॥

विश्वामित्रस्य कण्वस्य नारदस्य च धीमतः ॥
शापं पिंडारकेऽरक्षद्वचो दुर्वाससस्तदा ॥८५॥

त्यक्त्वा च मानुषं रूपं जरकास्त्रच्छलेन तु ॥
अनुगृह्य च कृष्णोपि लुब्धकं प्रययौ दिवम् ॥८६॥

अष्टावक्रस्य शापेन भार्याः कृष्णस्य धीमतः ॥
चौरैश्चापहृताः सर्वास्तस्य मायबलेन च ॥८७॥

बलभद्रोपि संत्यज्य नागो भूत्वा जगाम च ॥
महिष्यस्तस्य कृष्णस्य रुक्मिणीप्रमुखाः शुभाः ॥८८॥

सहाग्निं विविशुः सर्वाः कृष्णेनाक्लिष्टकर्मणा ॥
रेवती च तथा देवी बलभद्रेण धीमता ॥८९॥

प्रविष्टा पावकं विप्राः सा च भर्तृपथं गता ॥
प्रेतकार्यं हरेः कृत्वा पार्थः परमवीर्यवान् ॥९०॥

रामस्य च तथान्येषां वृष्णीनामपि सुव्रतः ॥
कंदमूलफलैस्तस्य बलिकार्यं चकार सः ॥९१॥

द्रव्याभावात्स्वंयं पार्थो भ्रातृभिस्च दिवं गतः ॥
एवं संक्षेपतः प्रोक्तः कृष्णस्याक्लिष्टकर्मणः ॥९२॥

प्रभावों विलयश्चैव स्वेच्छयैव महात्मनः ॥
इत्येतत्सोमवंशानां नृपाणां चरितं द्विजाः ॥९३॥

यः पठेच्छृणुयाद्वापि ब्राह्मणान् श्रावयेदपि ॥
स याति वैष्णवं लोकं नात्र कार्या विचारणा ॥९४॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे पूर्वभागे सोमवंशानुकीर्तनं नामैकोनसप्ततितमोऽध्याय: ॥६९॥