मुक्तेश्वरांची कविता

म्हणे धन्य गापुरुषोत्तमा । उत्तम ऐसेचि रक्षिती नेमा ।
कर्मसाक्षी अंतरात्मा । तृप्त झाला या वचनीं ॥
जाणोनियां होय अजाण  परिचय असतां पुसे ‘कोण? ।
हें तंव अधर्माचें लक्षण । तुज उत्तमा अयोग्य ॥
ईश्वर आणि जोडिलें पुष्य । स्मरोनि बोलें यधार्थ वचन ।
माझी साक्षी तुझेंचि मन । तुझे अंतरीं देताहे ॥
यथार्थ जाणतां अंत:करणीं । अन्यथा प्रतिपादी जो वचनीं ।
तेंणें कोणती पापकरणी । केली नाहीं सांग पां ? ॥
मी एक जाणता सर्व सृष्टी । ऐसा अभिमान वाहसी पोटीं ।
सकळ खूर्खाच्या शेवटीं । कर्म करिसी त्यां तुल्या ॥
पाप एकांतीं करूनि पाहीं । म्हणती कोणें देखिलें नाहीं ।
इंद्रिय देवता आणि देही । अंतरपुरुष पाहतसे ॥
समर्थां देखतां जें करणें । त्याप्रती पुढती ‘नाहीं; म्हणणें ।
तेणेंचि दंड पाविजे तेणेंफ़ । हें तंव प्रसिद्ध जाणसी ॥
आदित्य वन्हि चंद्र पवन । आकाश  पृथ्वी आणि जीवन ।
हृदय यम हे नव जाण । वृत्त जाणती नराचेंफ़ ॥
उभय संध्या दिवस रजनी । धर्मस्वरूप अंत:करणीं ।
शुभाशुभ राहटे प्राणी । तितुकें द्दष्टी देखती ॥
वेव्हार न साधे साक्षीवीण । ऐसें बोलती जन अज्ञान ।
साक्षी परमात्मा आपण । सत्याकडे निर्धारें ॥
मोहोनि जारजारिणी दोघां । एकांतीं जाऊनि न पुरे संगा ।
तंव गृहमस्तकीं ठाकूनि उभा । ढोल पिटोनि न पुरे संगा ।
कर्मसाक्षी हृदयस्थ । क्षेत्रज्ञ आत्मा चैतन्यनाथ ।
ज्याचेनि सत्क्रिये संतोषयुक्त । सत्य शौच स्वधर्में ॥
त्यातें दयाळ दंडपाणि । धर्मराज कर जोडोनी ।
आज्ञा मागे म्हणे, ‘प्राणी । उद्धरीन तव आज्ञा ॥
आतां असत्य पर्वतातळा । उभा न राहें कुंभिनीपाळा ।
वर पडेल वज्रशिळा । परम अकीर्ति दोषाची ॥
मस्तक होईल सहस्रभाग । यया बोला न म्हणे व्यंग ।
न्याय बोलतां उद्वेग । विवेकिये न पावती ॥
सकल ऐश्वर्य घेऊनि भेटी । पद्मा पावल्या पायें लोटी ।
तो सभाग कीं अभाग्य सृष्टीं । काय लागे सांगणें ? ॥
अदुष्टा सविनया पतिव्रता । यौवनीं तीतें त्यागी भर्ता ।
तैं सप्त जन्म भोगी व्यथा । बालवैधव्य स्त्रीदेहीं ॥
अचल श्री आरोग्य काया । सुगुण पुत्र पवित्र जाया ।
बहु जन्में हरिहरांच्या पायां । भजतां हें फळ पाविजे ॥
विवेकबुद्धि न सांडी हृदया । सर्वां भूतीं अभेद दया ।
बहु जन्में हरिहरांच्या पायां । भजतां हें फळ पाविजे ॥
अपत्याचे आशेनें देखा । अंड न भेदी पिपीलिका ।
अमूल्य पुत्र वैडूर्य माणिका । ग्राहिक कां न होसी ? ॥
‘आत्मा वै पुत्रनामासि’ । आपण तोचि पुत्रवेषीं ।
जैसें दर्पण निज मुखासी । आडनांव प्रतिबिंब ॥
आतां शेवटीलिया वचना । एकदां ऐकें नरभूषणा ।
मी जातसें काश्यपारण्या । कण्वाश्रमा सखेद ॥
यया आत्मजा आपुलिया । आदरे अंगीकारावें राया ।
समर्थ नव्हेसि  त्यागावया । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥
याचिया कल्याण जन्मकाळीं । वाचा झालीसे अंतराळीं ।
सार्वभौम पृथ्वीतळींफ़ । अश्वमेध शतसंख्या ॥
करील, अनेक महदाख्यानें । वंशा जयाचेनि अभिधानें ।
भारत म्हणतील पुराणें । कीर्ति गातील ययाची ॥
स्वर्गनायिकांमाजी श्रेष्ठ । मेनिका नामें अति वरिष्ठ ।
तिच्या पोटीं तपोनिष्ठ । विश्वामित्रऋषिवीर्यें ॥
ब्रम्हायोनींत माझें जनन । वंचूनि पिता सुहृज्जन ।
तुज ओपिलें देहदान । तें उत्तीर्ण झालासी ! ॥