मराठी मुख्य सूची|मराठी पुस्तके|वेदस्तुति| श्लोक ५० वेदस्तुति अनुक्रमणिका मंगलाचरण श्लोक १ श्लोक २ श्लोक ३ श्लोक ४ व ५ श्लोक ६ श्लोक ७ व ८ श्लोक ९ श्लोक १० श्लोक ११ श्लोक १२ श्लोक १३ श्लोक १४ श्लोक १५ श्लोक १६ श्लोक १७ श्लोक १८ श्लोक १९ श्लोक २० श्लोक २१ श्लोक २२ श्लोक २३ श्लोक २४ श्लोक २५ श्लोक २६ श्लोक २७ श्लोक २८ श्लोक २९ श्लोक ३० श्लोक ३१ श्लोक ३२ श्लोक ३३ श्लोक ३३-१ श्लोक ३३-१ व २ श्लोक ३३-३ श्लोक ३३ - ४ व ५ श्लोक ३४ श्लोक ३५ श्लोक ३५ - ६ व ७ श्लोक ३६ श्लोक ३६ - ८ श्लोक ३७ श्लोक ३८ श्लोक ३९ श्लोक ४० श्लोक ४१ श्लोक ४२ श्लोक ४३ श्लोक ४४ श्लोक ४५ श्लोक ४६ श्लोक ४७ श्लोक ४८ श्लोक ४९ श्लोक ५० १ ते ५ ६ ते १० ११ ते १५ १६ ते २० २१ ते २५ २६ ते ३० ३१ ते ३५ ३६ ते ४० ४१ ते ४५ ४६ ते ५० ५१ ते ५५ ५६ ते ६० वेदस्तुति - श्लोक ५० ' हरिवरदा ’ ग्रंथातील वेदस्तुती भागाची ही रसाळ प्राकृत भाषेत स्वामी श्रीकृष्णदयार्णव स्वामींनी लिहीलेली टीका आहे. Tags : vedstutiवेदस्तुतीश्रीकृष्णदयार्णव वेदस्तुति - श्लोक ५० Translation - भाषांतर योऽस्योत्प्रेक्षक आदिमध्यनिधने योऽव्यक्त जीवेश्वरो य: सृष्टवेदमनुप्रविश्य ऋषिणा चत्र्केपुर: शास्ति ता: ॥यं संपद्य जहात्य जामनुशयो सुप्त: कुलायं यथा तं कैवल्यनिस्तयोनिमभयं ध्यायेदजस्त्रं हरिम् ॥५०॥॥ टीका ॥जो या विश्वाचा उत्प्रेक्षक ॥म्हणिजे कल्याण पाहता सम्यक ॥तो कैसा तरी विवच्य विवेक ॥ऎका आशेख कथिजेला ॥१७॥महाप्रळयीं संपूर्ण जग ॥अव्यक्तीं लीन झालिया साड्ग ॥पुन्हा प्रळयावसानीं सर्वग ॥पाहे मोघ अनुशयी ॥१८॥अनुशयी म्हणिजे अविद्येमाजीं ॥निद्रित झाली जीवराजी ॥त्या चतुर्विधपुरुषार्थसिध्दिकाजीं ॥सॄष्टिस्थितिप्रळयादि पावविजे ॥१९॥धर्म अर्थ काम मोक्ष ॥चतुर्विध पुरुषार्थ अशेष ॥सॄष्टिस्थितिप्रळय साक्षेप ॥न होती प्रत्यक्ष यांवीण ॥२०॥येथील स्पष्ट अभिप्राय ॥कीं जीवांसि देऊनियां देह ॥प्रतिपाळावि यथावय ॥शेवटीं विलय करावा ॥२०॥चतुर्विध पुरुषार्थीं अधिकार ॥जन्म झालिया होय सधर्र ॥त्रिवर्गस्थितिकाळीं सविस्तर ॥साधे जोंवर स्थूळ तनु ॥२१॥अंतीं मोक्ष ही यथाधिकार ॥त्रिवर्गपरिपाकें स्वतंत्र ॥प्राप्त होय क्रियानुसार ॥निर्विकार झालिया ॥२२॥म्हणोनि जीवांचिये करुणेस्तव ॥ऎसें अवलोकी प्रभु वास्तव ॥कीं जीव असमर्थ अविद्येस्तव ॥विसरले गौरव आपुलें ॥२३॥त्यांसी हें त्रिविधसष्टयादिक ॥चतुर्विधपुरुषार्थप्रापक ॥प्रापणीयचि आवश्यक ॥ऎसाअ आलोचक विश्वाचा ॥२४॥निमित्तकारणत्व जगाचें ॥येणें ईशासि बोलिलें साचें ॥ऎसें अवलोकितांची अभांड रचे ॥अष्टधा प्रकॄतीचे संकल्पें ॥२५॥तेथ होऊनि तत्तदाकार ॥व्यष्टिसमष्टिरुप अविकार ॥आदिमध्यनिधनीं निरंतर ॥वर्ते प्रभुवर विश्वाचा ॥२६॥आदिशब्दें बोलिजे जन्म ॥मध्य तें पालन चि परम ॥निधनें केवळ अंतनाम ॥जी जे सुगम पयीयें ॥२७॥विद्यमानत्वें इतुक्या कर्मीं ॥जो वर्ततसे पूर्णत्वधर्मीं ॥जया न स्पर्शे विकारोर्मी ॥त्रिविधानुत्र्कमीं असतां ही ॥२८॥जेंवि सुवर्ण अलंकारीं ॥कीं मॄत्तिका कुंड्यादिविकारीं ॥विद्यमानत्वें वर्तती पुरी ॥घडतां राहतां मोडतां ॥२९॥येणें उपादानत्वही बोलिलें ॥परमात्मया ऎसिया बोलें ॥येथ वितर्के म्हणाल हें कथिलें ॥कैसें घडेल विचारितां ॥३०॥प्रकति आणि पुरुषाकारणें ॥उभयकारणत्व जाणणें ॥ऎसें प्रसिध्द असतां वोलणें ॥हें प्रतिपादणें कैसेनी ॥३१॥तरी सत्यचि वितर्क ऎसा ॥परंतु येथील अर्थ परिसा ॥तयांचें मूळकारण हा आपैसा ॥यां उत्पत्ति सहसा ज्यास्तव ॥३२॥हेचि अव्यक्त जीवेश्वर ॥या पदें व्यास ऋषीश्वर ॥प्रत्यक्ष बोलिला तो विचार ॥जाणती चतुर विपश्चिता ॥३३॥अव्यक्त म्हणिजे गुणमयी माया ॥जीवशब्दें विराट काया ॥धर्ता समष्ठभूतया ॥हीं कारणें जगा या उभयता ॥३४॥याचा ही जो ईश्वर मुख्य ॥अनंतब्रह्याण्नायक ॥आदिकारण जगव्द्यापक ॥सर्वात्मक परमात्मा ॥३५॥जयाचें ईशनसत्ता बळ ॥लाहोनि प्रकॄतपुरुषयुगल ॥सॄजी विश्व हें सकळ ॥तो कारण केवळ मुख्यत्वें ॥३६॥आतां तयाचें प्रवेशनियमन ॥विश्वीं कैसें तें निरुपण ॥नॄपा दर्शवी शुकभगवान ॥तें श्रोते सुजन परिसोत ॥३७॥पूर्वोक्त प्रकारें हें विश्व ॥प्रकॄत्तिविकॄतिरुप सर्व ॥निर्माण करोन्मि स्वयमेव ॥मग कलें ज्यास्तव तो ऋषि ॥३८॥प्रकृति म्हणिजे अष्टधा पृथक ॥भूजळ पावक समीरख ॥अहं महत् अव्यक्त प्रमुख ॥विकॄति साड्ग अवधारा ॥३९॥वॄत्तिप्रपंचात्मक एक मन ॥क्रियाकारक पंचप्राण ॥ज्ञानकर्म दशधा करण ॥ऎशा षोडश जाण विकॄति या ॥४०॥कोणी पंचवीस ही म्हणती ॥ज्ञेय पंच विषय मेळविती ॥अंत:करणादि पृथग्गणिती ॥एवं लिगंदेह वदंती या साची ॥४१॥पंचभूतें तद्रणाविषय ॥शब्दादिकां संज्ञा होय ॥हें जडत्व भोग्य काय ॥सुखदु:ख होय यांचेनी ॥४२॥बुध्दयादिकां कर्तुभोक्तॄसंज्ञा ॥आणि दशेन्द्रियांसहित प्राणां ॥भोग-कर्म-करण-सूचना ॥या केलें सॄजना जीवार्थ ॥४३॥ऋषि ऎसें नाम जीवा ॥कीं मी ऎसिया अहंभावा ॥जाणे म्हणोनि ज्ञानविभागा ॥पात्र परिभावना विपरीत ॥४४॥असो जीवा ॠषिसंकेत ॥ज्यास्तव सृजिलें हें त्यासहित ॥विद्यमानत्वें आपण निश्चित ॥अनुप्रविष्ट होत लिंगदेहीं ॥४५॥जेंवि अनुलक्षें संप्राप्तवत ॥घटमठादिकी गगन होत ॥पूर्वविद्यामानत्वें यथास्थित ॥परंतु भासत प्रविष्टा परी ॥४६॥ऎसा जीवें सहित अनुप्रवेश ॥सूक्ष्म देहीं करुनि ईश ॥मग तयासि भोगायतनें दॄश्य ॥करी प्रत्यक्ष स्थूळ तनु ॥४७॥मग त्या वपु:त्र्कियानियमें ॥नियमिता होय संभ्रमें ॥पृथगिन्द्रियां ज्ञानोद्रमें ॥तत्तद्वर्में शासित ॥४८॥एवं स्थूळलिंग देहद्रय ॥जीवासि हरि प्रकटिता होय ॥मग अंतर्यामित्वें शासनकार्य ॥करुनि अनपाय प्रतिपाळी ॥४९॥यथात्र्कम देऊनि भोग ॥रक्षित होत्साता साड्ग ॥समत्वें पाळी त्या अभंग ॥परंतु दैवयोग अनारिसे ॥५०॥अनेकबीजां एकचि जळ ॥समत्वें करी प्रतिपाळ ॥पंरतु रसोत्पत्ति केवळ ॥विविधा फ़ळदळपुष्पादि ॥५१॥तेंवि पूर्वसंस्कारानुसार ॥शुभाशुभप्रवृत्ति सधर ॥जीवासि होती कर्मतंत्र ॥इहामुत्रफ़ळभोगा ॥५२॥तें स्यांचिया दॄढसंकल्पें ॥फ़ळ देतसे कर्मानुकल्पें ॥आणि आत्मोपासकां कैवल्यरुपें ॥होय साक्षेपें तयाच्या ॥५३॥आतां हेंचि निरुपण ॥स्वभक्तां सद्रतिकारण ॥होय परमपुरुष पूर्ण ॥करी नृपा कथन शुकमुनि ॥५४॥अनशयी जो पूर्णशरण ॥पूर्वसाधनसिध्द जाण ॥घडिघडी दण्डवच्चरण ॥अभिवंदी आपण तो जीव ॥५५॥ज्यातें पूर्णावबोधें ॥अभेद साक्षात्त्कारानुबधें ॥द्वैतभावना निरोधें ॥अजा स्वच्छंदें सांडीत ॥५६॥अजा म्हणिजे अविद्या ॥कार्यकारणरुपसद्या ॥जे गवसणी स्वबोधा आद्या ॥तेचि द्विविधा अवधारा ॥५७॥कारणरुपा तमात्मका ॥केवळ संज्ञका* ॥तत्कार्यरज:सत्वद्योतका ॥विपरीत ज्ञानें अभिव्यक्त ॥५८॥होतां आत्मात्वाचा गाढ विसर ॥जागृतिस्वप्रात्मक वॄत्तिप्रसर ॥देहाध्यासें सविस्तर ॥सगुण विकार रुपा ये ॥५९॥ऎशी हे अविद्या केवळ ॥जयाचें स्वरुप अति निर्मळ ॥आत्मत्वें पावूनि टाकी सकळ ॥जीव प्रेमळ अभ्दक ॥६०॥जरी म्हणसी हें कैसें घडे ॥ब्रह्यसंपन्न ही निवाडें ॥अविद्यासंबंध दिसे कोडें ॥जोंवरीं जीवित मांडे यथास्थित ॥६१॥जागॄतिस्वन्पसुषुप्ति ॥तिहीं अवस्थांची प्रतीति ॥काय ज्ञातया नव्हे निश्चिती ॥कीं न सेवी कधीं शब्दादिक ॥६२॥ज्ञानी निद्रा करी हरिखें ॥निद्रेमाजीं स्वन्पही देखे ॥जागॄति लाहूनि ओळखे ॥गॄहादि आसिकें आपुलें ॥६३॥यथायक्त गोष्टी बोले ॥इतरीं बोलता ऎके वहिलें ॥क्षुधा लागतां चांगलें ॥अन्न निफ़जलें भक्षित ॥६४॥तॄषाहरणां जळही सेबी ॥शीतोष्णहरणा वस्त्रें भावी ॥एवं इत्यादि अविद्या गौरवीं ॥असतां त्यजिली केवी मानावी ॥६५॥तरी येविषयीं उदाहरण ॥बोलिला ऋषि द्वैपायन ॥तें परिसतांचि संपूर्ण ॥शंका निवारण होईल ॥६६॥जयापरी निद्रित पुरुष ॥शरीर सांडिद्त नि:शेष ॥येथील भाव जो प्रत्यक्ष ॥विचार सापेक्ष तो ऎका ॥६७॥निद्रित असतां शरीरवंत ॥ऎसे इतर पाहती जागॄत ॥परी तो आपण न पहात ॥निमग्न निश्चित आनंदीं ॥६८॥तेंवि जीवन्मुक्ता अविद्यावत ॥इतर पाहती ज्ञान अभ्रान्त ॥तो कांहीं न पाहे स्वरुपस्थित ॥जो ब्रह्या नंदमय झाला ॥६९॥जयाची दष्टी वेधली कवळें ॥तो चंद्रमंडळ म्हणे पिवळें ॥ऎसें आपणावरुनि अबळें ॥देहिक बळें त्या लाविते ॥७०॥परंतु वस्तुज्ञानी निर्विकार ॥सबाह्य केवळ आत्माकार ॥अकर्तात्मकबोधें आत्मप्रचर ॥अनुभवें संसार न दिसे त्या ॥७१॥तो सर्व बोलोनि अबोलणा ॥सर्व भोगूनि अभोक्ता जाणा ॥करुनि अकर्ता योगिराणा ॥मूर्खा कळेना रहस्य हें ॥७२॥विश्व देखोनि अदेखणा ॥द्वैत नि:शेष स्मरेना ॥अनुभवी जाणे या लक्षणा ॥गुरुगम्य खुणा गुरुभक्त ॥७३॥असो ऎसी अविद्या सर्व ॥जयाच्या स्वरुपप्राप्तिस्तव ॥अनुशयी अनन्यभक्त जीव ॥टाकूनि होय निर्मुक्त ॥७४॥तया हरीतें निरंतर ॥ध्यावें अंतरीं सादर ॥जन्ममरणादि भय अपार ॥निवारी समग्र परमात्मा ॥७५॥म्हणसि कोठूनि सामर्य्थ ऎसें ॥श्रीहरीतें परिपूर्ण असे ॥तरी अच्युतस्वरुपस्थितिवेशें ॥मायानिरासें नित्यबोधें ॥७६॥मूळ कारण माया जेणें ॥त्यागिली पूर्णात्मस्थितीनें ॥म्हणोनि निर्भयता तच्चिन्तनें ॥ऎसें नॄपाकारणें शुक बोधी ॥७७॥ऋषिशापास्तव दुर्मरण ॥सर्षदंशें होणार म्हणोन ॥परीक्षिति भयभीत आपण ॥त्यासि निर्भय संपूर्ण हें कथिलें ॥७८॥शुध्दपरमात्मस्वरुपबोधें ॥अभेद आत्मत्वें वृत्ति वेधे ॥तेव्हां सद्रति स्वयेंचि प्रवृत्तिरोधें ॥होइजे शुध्दें निज ऎक्य ॥७९॥मग देह असतांचि देहातीत ॥केवळ सन्मयप्रत्ययवंत ॥होतां मरणवार्ता तेथ ॥नाहींच निश्चत प्राप्तांसी ॥८०॥जेव्हां मरणासीच ठाव नाहीं ॥तेव्हां दुर्गति कैसी काथी ॥म्हणोनि ऎसा बोध सुनिश्चयीं ॥अखंड ह्नदयीं धरावा ॥८१॥समस्त वेदस्तुतीचा इत्यर्थ ॥या एका श्र्लोंकें इत्यंभूत ॥परीक्षितीतें शुध्द परमार्थ ॥कथिला येथ मुनीन्द्रें ॥८२॥इतुकेन हा अध्याय परम ॥समाप्त सप्ताशीतितम ॥साधकीं विवरुनि उत्तम ॥स्वहित सुगम स्वीकारिजे ॥८३॥ये वेदस्तुतीचा अर्थगहन ॥व्याख्यान करितां गुंतती सुज्ञ ॥त्र्कान्तदशीं शास्त्रप्रवीण ॥मां पाड कोणा इतरांचा ॥८४॥शास्त्रप्रवीण आणि गुरुभक्त ॥वेदन्तविचारें आत्मरत ॥त्यांसीच उमजे इत्थंभूत ॥राहती प्राकृत भावार्थीं ॥८५॥वेदस्तुत्यर्थ परमामृत ॥गीर्वाणभाषाकूपीं स्थित ॥व्युत्पत्तिसूत्रें प्रयत्नकॄत ॥लाहती पंडित धीपात्रें ॥८६॥ज्यांसिम शास्त्रब्युत्पत्तिसूत्र ॥नाहीं ते राहते आस्थातंत्र ॥म्हणोनि गुरुवरें हें विचित्र ॥सुगम स्वतंत्र कॄपाळुवें ॥८७॥देशभाषा पर्याय शब्दें ॥सुगम भाष्य ओंवीप्रबंधें ॥सोपान रचिलें जेणें लाघे ॥प्रमेय समुदें सकळांसि ॥८८॥येथे जे:जे मुमुक्षु तॄषार्त ॥आबाल सुबोध समस्त ॥आस्थाचरणें विक्रमवंत ॥उतरोनि स्वस्थ अनायासें ॥८९॥श्रध्दात्र्जळीनें बुध्दिमुखीं ॥ओपोनि घोंटिती एकाकी ॥ते विश्रान्ति पावती सच्चित्सुखीं ॥भवभयओळखी मग न उरे ॥९०॥ऎसा जडमूढां उपकार ॥सद्रुरुनाथें अपार ॥ग्रंथरुप केला सविस्तर ॥सुखकर संपूर्ण दयेनें ॥९१॥आदिनाथ दयेचा ओघ ॥विरंचिपात्रें भरला साड्र ॥तो नार दा लाभतां अव्यंग ॥तेणें दत्तात्रेयीं मग सांठविला ॥९२॥त्यावरी तो अवधूत दयाळ ॥जाणोनि संतप्त कळिकाळ ॥जनार्दनीं वर्षला पुष्कळ ॥तोचि प्रात्र्जळ एकनाथीं ॥९३॥तेथूनि चिदानंदें प्रवाहत ॥स्वानंदासी जाहला प्राप्त ॥गोविन्दें वळोनि यथार्थ ॥स्थिराविला श्रीमद्दयार्णवीं ॥९४॥तये पूर्णदयेनें उचबंळोन ॥थोरसानें कडसणी न करुन ॥समत्वें प्रबोधामृतप्राशन ॥करविलें येणें सदुपायें ॥९५॥आधींच श्रध्दागवत ॥अठरा सहस्त्र परिमित ॥प्रबोधक्षिराब्धि निश्चित ॥त्यामाजीं मथित दशम हा ॥९६॥इयेही दशमस्कंधामृतीं ॥साय परमामॄत वेदस्तुति ॥प्राप्य केली सर्वाप्रति ॥हे अपार्र उपकृति सद्रुरुची ॥९७॥पदापदाचा देऊनि झाडा ॥अक्षरशा अर्थ रोकडा ॥शास्त्रपरिभाषा निवाडा ॥केला उघडा श्रीधरोक्त ॥९८॥तत्वार्थ प्रतिपादितां शुध्द ॥नानाप्रकारचे शास्त्रवाद ॥मतान्तरें सिध्दान्तविरुध्द ॥पावलीं विशद ये ठायीं ॥९९॥तयांचे करुनियां खंडन ॥केलें वेदान्तप्रतिपादन ॥मोक्षद् निश्चयें भगवभ्दजन ॥ऎसें निरुपण येथींचें ॥१५००॥हें श्रध्दापूर्वक निष्ठावंत ॥श्रवणें मननें प्रेमभरित ॥सेविती ते केवळ अच्यत ॥होती निभ्रान्त पूर्णत्वें ॥१॥येथ भगबत्तत्वज्ञान ॥करतळा-मळकवत् कथिलें पूर्ण ॥तें जाणोनि विवेक्कसंपन्न ॥निदिध्यासें आपण अनुभविती ॥२॥तयां अपरोक्षप्रमेयवंतां ॥स्वन्पीं न स्मरे भवभयवार्ता ॥अवस्थामात्रीं तन्मयता ॥शुध्दसमता बाणेल ॥३॥आतां पुढिलिये अध्यायीं ॥ऎसी निरुपणाची नवायी ॥कीं विष्णुभक्त केवळ निश्चयीं ॥पावती अद्वयीं समरसतां ॥४॥त्याहूनि इतर देवांचे भक्त ॥भोग्यवैभवचि नाशवंत ॥या पावती त्यासी सायुज्य नित्य ॥कैवल्य निश्चित दुर्लभ ॥५॥परीक्षितीच्या प्रश्नास्तव ॥शुकें हें निरुपिलें वास्तव ॥सहसा न केला विष्णुस्तव्व ॥यथार्थ भाव निरुपिला ॥६॥ते कथेच्या श्रवणाप्रति ॥सावध असावें मुमुक्षु श्रोतीं ॥जेणें भज्यभजनफ़लावाप्ती ॥उमजे चित्तीं पृथक्त्वें ॥७॥हा नि:संशय विविच्य भाव ॥पारमार्थिक अन्वय सर्व ॥वक्ता श्रीकॄष्णदयार्णव ॥वदेल अनुभवगौरवें ॥८॥सकळ मंगलांची जननी ॥ज्ञानाद्यभ्युदकारिणी ॥ते संपादिजे साधकीं जनीं ॥हरिभक्ति सज्जनीं सुसेव्य ॥९॥श्रीमभ्दागवत दशमस्कंध ॥टीका हरिवरद अगाध ॥दयार्णवकॄत परम विशुध्द ॥अध्याय प्रसिध्द सत्यायशीवा ॥१०॥॥ इति श्रीमभ्दागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्त्र्यां पारमहंस्यां संहितायां दशमस्कंचे श्रीशुकपरीक्षित्संवादे हरिवरदाटीकायां दयार्णवानुचरविरचितायां वेदस्तुतिनिरुपणं नाम सप्ताशीतितमोऽध्याय: ॥८७॥ श्रीकॄष्णार्पणमस्तु ॥श्लोक ॥ ५०॥टीका ॥ १५१०॥एवं ॥ १५६०॥संपूर्णमस्तु N/A References : N/A Last Updated : December 23, 2017 Comments | अभिप्राय Comments written here will be public after appropriate moderation. Like us on Facebook to send us a private message. TOP