तोरणभङ्गादिशान्तिको नाम षट्चत्वारिंशोऽध्यायः

पुरातनं नवं वापि कृतं वाथार्धनिर्मितम् ।
देवतानां नृपाणां च तोरणं निपतेद्यदि ॥१॥
भज्यते दह्यते वाथ नमते सज्जतेऽथवा ।
दवविद्युज्जलाद्यैर्वा हन्यते तत्कदाचन ॥२॥
तत्र दोषान् प्रवक्ष्यामो दोषप्रशमनानि च ।
तोरणं निपतेत्सर्वं शिरो वास्य कथञ्चन ॥३॥
राज्ञां सेनापतीनां च प्रतीहारपुरोधसाम् ।
प्रधानाश्वगजानां च विप्रपौरजनस्य च ॥४॥
तत्र मृत्युभयं विद्याद्दुर्भिक्षं चापि निर्दिशेत् ।
तस्मात्प्रशमहेत्वर्थं विधिं कुर्यादिमं बुधः ॥५॥
ऋत्विग्भिर्ब्राह्मणैर्धीरः स्थपतिः सपुरोहितैः ।
रात्रौ होमबलिं कुर्यान्नगरे तु चतुर्दिशम् ॥६॥
कर्णचत्वरशृङ्गाटेष्ववनीपालवेश्मनि ।
स्थानेष्वेतेषु विप्राद्यैर्वेदिं निष्पाद्य साक्षताम् ॥७॥
कलशैर्द्र व्यगन्धैश्च श्वेतमाल्याम्बरैर्वृताम् ।
तत्र होमं प्रकुर्वीत शान्तिकं बलिमेव च ॥८॥
एवं प्रशमयेत्सर्वं यत्किञ्चिद्दुरितोत्थितम् ।
तोरणं भज्यते चेत्तद्रा ष्ट्रभङ्गं विनिर्दिशेत् ॥९॥
अस्य प्रशमहेत्वर्थं पूर्वोक्तं कारयेद्विधिम् ।
तदेवैकं प्रदह्येत तोरणं नगरेर्यदि ॥१०॥
तदा वह्निभयं ब्रूयाद्रा ष्ट्रस्य नगरस्य च ।
सबाह्याभ्यन्तरं विप्रैर्विधिमेनं प्रयोजयेत् ॥११॥
नते वा शीर्णभग्ने वा व्याधिपीडां विनिर्दिशेत् ।
होमं बलिं च कुर्वीत पुनःसंस्कारमस्य च ॥१२॥
वातेन विद्युता वापि तोरणं यदि भज्यते ।
तस्मिन्रोगाः प्रवर्तन्ते कुलपीडाधनक्षयाः ॥१३॥
शान्तिकर्म प्रकुर्वीत ततः शान्तिकरं भवेत् ।
एवमादौ कृते पश्चात्पुनः संस्कारयेद्बुधः ॥१४॥
पूर्वावयवनिर्माणाद्विशिष्टं रचयेत्पुनः ।
दृढसन्धिनिगूढं च दृढद्र व्यसमन्वितम् ॥१५॥
विविधं रूपकर्माढ्यं सुसंस्थानं मनोरमम् ।
अकुब्जमनतं चैव पूर्वोत्कृष्टतरं तथा ॥१६॥
नियुक्ते तु पुनः शान्तिं ब्राह्मणान् वाचयेत्ततः ।
पुराणे वा नवे वाथ कृते वार्धकृतेऽथवा ॥१७॥
प्रासादे वा गृहे वापि कपोतः प्रविशेद्यदि ।
तत्र दोषाः प्रपद्यन्ते शान्तिकर्म तथैव च ॥१८॥
कालमूर्तिः कपोतश्च पापमूलकरण्डकम् ।
विहङ्गापशदो हीनः कृष्णचारी विहिङ्गमः ॥१९॥
चतुर्विधः समाख्यातो मुनिभिः स तपोधनैः ।
श्वेतो विचित्रकण्ठश्च विचित्रोऽन्योऽथ कृष्णकः ॥२०॥
कपोतो भवने यस्य श्वेतवर्णो विशेत् क्वचित् ।
कीर्त्तिविद्याधनं पुण्यं शीघ्रं च नयते क्षयम् ॥२१॥
नित्यं रोगाः प्रवर्धन्ते शिशुपीडा च जायते ।
चित्रकण्ठो हरेज्जायां पुत्रान्सर्वान् विचित्रकः ॥२२॥
सर्वाः सिद्धीश्च कृष्णाङ्गः प्रदुष्य च कुलं हरेत् ।
रोगाः सर्वेऽपि वर्धन्ते विपदो व्यसनानि च ॥२३॥
बन्धनानि च जायन्ते प्रविष्टे तु कपोतके ।
तस्माद्यत्नपरो भूत्वा प्रायश्चित्तं समाचरेत् ॥२४॥
स्नातस्त्रिकालशुद्धात्मा सोपवासो जितेन्द्रि यः ।
देवपूजाचनरतो नित्यं दानपरः शुचिः ॥२५॥
यवान्नप्रायभोजी च नित्यं होमपरायणः ।
गुरुविप्ररतश्चैव श्वेतमाल्याम्बरस्तथा ॥२६॥
गृही सगृहिणीकस्तु व्रतमेतत्समाचरेत् ।
श्वेतके पञ्चरात्रं च चित्रकण्ठे दशैव तत् ॥२७॥
चित्रे पञ्चदशाहानि कृष्णे दिवसविंशतिः ।
व्रतस्थेन तु कर्तव्यमग्निकार्यं मनोरमम् ॥२८॥
यथालाभं समादाय तस्य देहं सपिच्छकम् ।
निकृन्तेत् खण्डखण्डानि विभागाष्टशतानि तम् ॥२९॥
घृतप्लुतानि पुण्यानि मधुलाजान्वितानि च ।
पञ्चवारुणसंज्ञेन वह्निकार्ये कृतेऽक्षतैः ॥३०॥
ततश्च मांसं जुहुयाद्धव्यमात्रेण मन्त्रवित् ।
हुते क्रव्ये ततः क्षीरं दधिमध्वाज्यमेव च ॥३१॥
संपूजयेद्ग्रहान् सर्वान् ब्राह्मणान्वाचयेत् ततः ।
स्ववित्तपादं श्वेते तु विप्रेभ्यः प्रतिपादयेत् ॥३२॥
वित्ताधं चित्रकण्ठे तु पादोनं सर्वचित्रके ।
कृष्णे सर्वधनत्यागः कर्तव्यो ब्राह्मणात्पुनः ॥३३॥
एवं शान्तिर्भवेद्गेहे सर्वदोषक्षयावहा ।
महतीं श्रियमाप्नोति धनलाभश्च जायते ॥३४॥
पुत्रैः पौत्रैर्वृद्धिमाप्नोत्यनन्तामायुर्दीर्घं प्राप्नुयात्संयतात्मा ।
एतत्कृत्वा मुच्यते सर्वपापैर्मेघैर्यद्वच्छारदः शीतरश्मिः ॥३५॥

इति महाराजाधिराजश्रीभोजदेवविरचिते समराङ्गणसूत्रधारापरनाम्नि वास्तुशास्त्रे तोरणभङ्गकपोतप्रवेशशान्तिका नाम षट्चत्वारिंशोऽध्यायः ।