खंड २ - अध्याय ३९

श्रीगणेशाय नमः । मुद्‌गल सांगती तदनंतर । प्रल्हाद होता दैत्यनृपावर । वैष्णव परम भक्तवर । वैर सोडिलें तें देवांनी ॥१॥
देव समान त्याचा करित । एकदा विघाता त्याच्या घरीं जात । परी दुष्ट महादैत्य करित । प्रल्हादासी त्या वेळीं ॥२॥
संसर्गदोषें युक्त होत । पितामहा ना ओळखित । तेव्हां विधाता शाप देत । क्रोधसंतप्त होऊन ॥३॥
अरे वैष्णवाधमा तुझें ज्ञान । नष्ट होईल आजपासून । प्रभाव तुझा निष्फळ होऊन । जगीं दुःख पावशील ॥४॥
ऐसा प्रल्हादास शाप देऊन । ब्रह्मदेव गेले परतून । तिकडे प्रल्हाद करी हनन । देवांचें बहु त्वेषानें ॥५॥
तो विष्णूसी न मानत । शंभूची पर्वा त्यास नसत । अमरनायकासी तुच्छ गणित । जिंकिलें सर्व देवांसी ॥६॥
असुराधिप प्रल्हाद करित । त्रिभुवनीं राज्य तो बलवंत । तेव्हां मित्रभाव जोडित । देवगण त्याच्याशी ॥७॥
त्याची दुष्टता सहन करिती । देव चातुर्य लढविती । विष्णुसहायें देव जिंकती । कालप्रभावें अन्य दैत्यांसी ॥८॥
परी प्रल्हादासी रक्षून । स्वराज्यीं त्यास स्थापून । करिती त्याचा सन्मान । एकदा तेथे ये गृत्समद ॥९॥
महामुनी जगांत हिंडत । प्रल्हादास भेटण्या येत । त्यास पाहून प्रणाम करित । महायश तो असुर राजा ॥१०॥
आपुल्या आसनी त्यास बैसवित । भव भक्तीनें त्यास पूजित । मुनिवरांचे पाद संवाहन करित । बोले प्रल्हाद मधुर वचनें ॥११॥
धन्य माझें कुल धन्य ज्ञान । धन्य विद्या तैसेंचि ज्ञान । तुमचे चरणयुगुल पाहून । पवित्र आज जाहलों ॥१२॥
योगींद्रा मुख्या तुझे दर्शन । निःसंशय ऐसें शोभून । असुरसंगें दुष्ट कर्म करुन । शापभ्रष्ट मी जाहलों ॥१३॥
स्त्री मद्य मांसादींत रत । ज्ञानहीन निरंतर असत । द्वेषानें देवासी मारण्या इच्छित । ऐसा पापी मी असे ॥१४॥
सांप्रत आपुल्या पादपद्माचें दर्शन । महामुने मजसी होऊन । ज्ञान स्फुरलें पावन । यांत संशय कांहीं नसे ॥१५॥
माझ्या पूर्व पुण्याचें फळ निश्चित । म्हणोनि आपुलें दर्शन होत । आसुरी प्रकृति नष्ट होत । आतां ज्ञान मज सांगावें ॥१६॥
माहयोगिराजा मज तारावें । भवसागरांतून पार न्यावें । शिष्य म्हणोनि स्वीकारावें । शरण तुज मीं जगत्‌गुरो ॥१७॥
मुद्‌गल म्हणती दक्षास । ऐकूनि प्रल्हादाच्या विनंतीस । गृत्समद म्हणे तयास । परम कृपावंत होऊनी ॥१८॥
प्रल्हादा ऐक तुज सांगेन । शांति सुखप्रद ज्ञान । गणनाथाचें करितां भजन । विघ्नहीन तू होशील ॥१९॥
मदासुर तो तुझ्या हृदयांत । प्रतापी दैत्येश निवसत । आसुर स्वभावें खंडन करित । सत्य ज्ञानाचें तुझ्या ॥२०॥
म्हणोनि एकदंताचें करी भजन । तो करील मदासुराचें हनन । तुझ्या हृदयांत दृढ ज्ञान । तोचि प्रतिष्ठित करील ॥२१॥
त्याचें तें वचन ऐकून । प्रल्हाद विचारी प्रसन्न मन । कोण हा मदासुर हृदयीं राहून । पापकर्म घडवित असे ॥२२॥
एकदंताचें भजन करावें । कैसें तें मज सांगावें । मदासुरासी त्या देवें । पूर्वी कैसें मारिलें होतें ॥२३॥
हें सर्व विस्तारपूर्वक सांगावें । मज शिष्यातें रक्षावें । माझें ज्ञान दृढ व्हावें । ऐसा उपदेश करावा ॥२४॥
प्रल्हादाचें वचन ऐकून । गृत्समद सांगती मुदितमान । एकदंताचें चरित्र पावन । मदासुर विजया संबंधी ॥२५॥
एकदंताचें हें चरित्र । सर्व सिद्दिप्रद पवित्र । प्रल्हादा ऐकता सर्वत्र । सौख्यलाभ होत असे ॥२६॥
एके दिवशीं भृगूंच्या आश्रमांत । राक्षस एक प्रवेश करित । समिधा आणण्या वनांत । जेव्हां भृगुमुनी गेले होते ॥२७॥
महाखल छिद्रदर्शी राक्षसा दिसत । भृगुपत्नी सुलोमा एकटी आश्रमात । तेव्हां तो तिज म्हणत । सांग मजसी सांप्रत ॥२८॥
तुझा पिता होता संमत । मला तुझा दान देणयस इष्ट । परी भृगु ऋषि याचना करित । मध्यंतरी तुझ्या कराची ॥२९॥
तेव्हां मजसी सोडून । भृगुसी कन्या देऊन । नृपानें केला अपमान । म्हणोनि तुझें हरण करीन ॥३०॥
त्याचें क्रूर वचन ऐकत । तरी सुलोमा कांहीं न बोलत । तेव्हां राक्षस आश्रमाग्नीस म्हणत । महाभागा, सांग तूं ॥३१॥
तूं साक्षी सर्वसंमत । ही माझी वा भृगूची पत्नी असत । तें ऐकून कांहीं न बोलत । शाप भयें हव्यवाहन ॥३२॥
राक्षस पुन्हां विचारित । तरी अग्नि शांत राहत । राक्षस पुनरपि भय दावित । तेव्हां अग्नि बोलतसे ॥३३॥
जो नर सत्य न जाणत । तो जगतीं संशयी पडत । विचारी जरी तो जाणत्याप्रत । सत्य न सांगणें पाप त्यासी ॥३४॥
म्हणोनि मी तुज सत्य सांगेन । संशयातीत माझें वचन । मी सांगितलें होत निक्षून । सुलोमेच्या पित्यासी ॥३५॥
राजा राक्षसास वचन देऊन । आता त्यासी फसवून । नरासी कन्या अर्पिसी म्हणून । दोष तुज लागेल ॥३६॥
एकदा कन्यादान निश्चय केला । तरी पाहिजे तो टिकविला । जयासी प्रथम वचन दिलें त्याला । कन्या दिली पाहिजे ॥३७॥
आशाभंगाचें पाप घडत । म्हणोनि सुलोमेचा पिता दोषयुक्त । राक्षसा तुजा अधिकार असत । शास्त्राधारें मज वाटे ॥३८॥
परी ही स्त्री विवाहित । भृगूची भार्या आत असत । म्हणोनि परस्त्रीचा लोभ चित्तांत । राक्षसा तूम धरुं नका ॥३९॥
अग्नीचें वचन ऐकत । परी राक्षस दुराग्रह धरित । बलात्कारें पकडून नेत । सुलोमेस त्या वेळी ॥४०॥
तेव्हां ती गर्भवती होत दुःखित । भयविव्हल आक्रंदत । त्या आघातें होत मूर्च्छित । भृगु पत्नी सुलोमा ॥४१॥
तिच्या उदरांतून स्वयं जन्मत । भृगुतेजधारी बलवंत सुत । होऊनि अत्यंत क्रोधयुक्त । राक्षसा मारण्या धावला ॥४२॥
त्याच्या क्रोधाग्नीनें अधर्मरत । राक्षस झाला भस्मसात । राक्षस मरतां घेउनी स्वसुत । स्वगृहीं । ती परतली ॥४३॥
वनांतून भृगु परतत । दुःखित सुलोमेसी पाहत  भयविव्हल जी रुदन करीत । आपुल्या पतीसमोर ॥४४॥
रडत सांगें वृत्तांत । तो ऐकून योगी कुपित । रुद्राचा अवतार भासत । खदिरांगारासम नयन त्याचे ॥४५॥
म्हणे अग्निदेवा तुज मीं शाप देत । सर्व भक्षक होशील जगांत । दुष्ट कर्म परायण अपुनीत । अज्ञानी तूं होशील ॥४६॥
अग्नीस ऐसा शाप देत । सुलोमेचें सांत्वन करित । म्हणे घन्य हा माझा सुत । प्रशंसापात्र कर्म केलें ॥४७॥
मातेच्या उदरांतून झाला च्युत । म्हणोनि च्यवन नामे होईल ख्यात । मातृपालक हा माझा सुत । जगीं श्रेष्ठत्व पावेल ॥४८॥
आपुल्या पत्नी पुत्रासहित । आनंदें कालक्रमणा नंतर करित । गणपतीस सदैव स्मरत । भृगुयोगी सर्वदा ॥४९॥
ओमिति श्रीदमान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‌गले महापुराणे द्वितीये खण्डे एकदंतचरिते च्यवनोत्पत्तिकथनं नामैकोनचत्वारिंशोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननर्पणमस्तु ॥