खंड २ - अध्याय ६

श्रीगणेशाय नमः । मुद्‌गल कथा पुढें सांगती । स्वायंभुव होई मनु प्रजापती । धर्मनीतीनें राज्य करी जगतीं । महातेजस्वी गाणपत्यप्रिय ॥१॥
शतरुपा त्याची कान्ता । तिजपासून दोन सुत तीन दुहिता । मैथुनमार्गे रममाण होतां । जाहल्या मनुप्रजापतीस ॥२॥
प्रियव्रत उत्तानपाद सुत। तीन कन्या आकृति देवहूति प्रसूति ख्यात । सुलोचना त्या समस्त । महात्मा मनू प्रजापतीच्या ॥३॥
प्रसूती पुत्री दक्षा तुजसी । आकृती देत रुचि प्रजापतीसी । देवहूती कर्दमासी । देता झाला मनू तें ॥४॥
कर्दमानें तप करुन । विष्णू तोषविला महान । शतवर्षांनी प्रसन्न । प्रकटला वर देण्या तयां ॥५॥
तेव्हा कर्दम विनवीत । देवा व्हावें माझा सुत । वर तैसा देऊन जात । वैकुंठांत विष्णुदेव ॥६॥
त्या वरानुसार जन्मत । देवहूतीच्या उदरीं भगवंत । विष्णु कर्दमपुत्र होत । कपिल नावें प्रख्यात ॥७॥
रुचिप्रजापती लाभत । आकुतीपासून जुळें दांपत्य पुनीत । यज्ञ आणिक दक्षिणा ख्यात । ज्यानी जग संवर्धिले ॥८॥
यज्ञरुप विष्णु निर्मित । दक्षिणेच्या उदरीं द्वादश सुत । ते यामादेव ऐसे ख्यात । नंतर यज्ञ करी तप ॥९॥
स्त्रीसहित योगमर्गानें तोषवित । गणपासी यज्ञ तें विनत । प्रसन्न गणपति वरदान देत । त्यास अद्‌भुत योगाचें ॥१०॥
मणिमयी मूर्ति गणेशाची करुन । चतुर्भुज जी शोभन । नित्य मुनिगणांसहित पूजन । भक्तिभावें करीतसे ॥११॥
तेणें गणपति तोषला । त्याच्या वरदानें योगींद्र मुख्य झाला । गाणपत्य तो ख्यात झाला । यज्ञदेव जगतांत ॥१२॥
हेरंब नामाचा जप सतत । भक्तिभावें तो करित । शिष्यांसी गाणपत्य योग अर्पित । प्रमुदितमनें सर्वदा ॥१३॥
दक्षप्रजापति प्रसूतीसहित । तेव्हा प्रेमें रमामण होत । चोवीस कन्यांसे तें जन्म देत । शक्तीच्या अंश सर्व माना त्या ॥१४॥
श्रद्धा लक्ष्मी धृती तुष्टी । मेधा क्रिया तशी तुष्टी । बुद्धि लज्जा वपू शांती । सिद्धि कीर्ति या तेरा सुता ॥१५॥
धर्मासी पत्नीत्वें देत । तो दक्ष महामुनी हृष्टचित्त । त्यांची प्रजा पुढें वाढत । वाढत । नावें तिची सांगतों ॥१६॥
श्रद्धेचा पुत्र काम होत । अर्थ झाला लक्ष्मीसुत । धृतीचा सुत नियम ख्यात । तुष्टीचा संतोष सुत शोभत ॥१७॥
पुष्टीचा लाभ हा सुत । मेधापुत्र शम स्मृत । क्रियेचे दोन पुत्र विख्यात । दंड आणि समय नाम ॥१८॥
बुद्धीचा सुत बोध अप्रमाद । लज्जासुत विनय सुखद । वपूचा सुत व्यवसायक मोदद । शांतिपुत्र क्षेम नामा ॥१९॥
सिद्धीचा सुत । कीर्तिचा ‘यश’ हा तनय ख्यात । ऐसे हे धर्मपुत्र जगांत । प्रसिद्ध झाले धर्मशील ॥२०॥
कामाचा ‘हर्ष’ सुत । आनंद अपर स्मृत । ऐसी ही सुखरुप असत । धर्मप्रजा विनयशील ॥२१॥
प्रसंगोपात्त आता कथन । करितों अधर्माच्या प्रजेचें विषण्णमन । ब्रह्मदेवाच्या पाठींतून । एक मिथुन जन्मलें तें ॥२२॥
अधर्म हिंसा हें तें मिथुन । त्यांचा पुत्र अनृत होऊन । निकृति नामक सुता जन्मून । भयादिकही उपजले ॥२३॥
तैसाच नरक त्यांचा सुत । माया वेदना सुता । मृत्यू दुःखा जन्म देत । मृत्यूपासून निर्माण होत । व्याधी वार्धक्य शोक तृष्णा ॥२४॥
क्रोधही त्यापासून जन्मत । अधर्मप्रभव हे सर्वंही ख्यात । संसारकारक दुःखदायक जगांत । ऊर्ध्वरेत प्रसवहीन ॥२५॥
अन्य अकरा सुतांचा इतिहास । सांगतों आता तुज सुरस । सती रुद्रास देत । ख्याती भृगूऋषीला ॥२६॥
संभूसी मरीचासी । तैसीच स्मृति अंगिरसासी । प्रीती दिती पुलस्त्यासी । पुलहासी वरिलें क्षमेनें ॥२७॥
क्रतूस संनती देत । अनसूया अत्रिसी अर्पित । ऊर्जा देत वसिष्ठाप्रत । स्वाहा दिली अग्नीला ॥२८॥
स्वधा पितरांसी देत । दक्ष प्रजापती हर्षित । त्यांचा वंश तुज सांप्रत । कथन करीन श्रवण करी ॥२९॥
सतीपासून शंकरासी । महाबळ कारिकेय निर्मून त्यासी । देवांच्या सेनापतिपदीं त्यासी । अभिषिक्त केला विधात्यानें ॥३०॥
ख्यातीपासून भृगूसी लाभत । लक्ष्मी सुता नारायणप्रिया जी होत । धाताविधाता जावई स्मृत । मेरुपर्वताचे धन्य ॥३१॥
मेरुची कन्या अयती वरित । धात्यासी पुत्र तिज होत । मृकंड नामे प्रख्यात । मार्कंडेय पुत्र त्याचा ॥३२॥
नियती मेरुकन्या वरित । विधात्यासे तिजही सुत । प्राण नामें विख्यात । वेदशिर पुत्र त्याचा ॥३३॥
मरीचीस संभोतीपासून होत । पूर्णमास पुत्र सर्वलक्ष्णमंडित । चार कन्याही ज्या ज्ञात । कृषी वृष्टि कृष्टी अपचिती ॥३४॥
पूर्णमासाचे दोन सुत । विरज अणिक पर्वत । पुलहापासून क्षमेस होत । कर्मश्रेष्ठ मुनिपुंगव ॥३५॥
आता अत्रीच्या वंशाचें वर्णन । अनसूया त्याची पत्नी शोभन । सोम दुर्वास दत्ताभिधान । तीन पुत्र अत्रि अनसूयेचे ॥३६॥
हे तीन देवांचे अंश असती । ब्रह्मा शंकर विष्णु विलसती । दत्तात्रेय योगधर प्रसिद्ध जगती । दुर्वास कोपिष्ट तैसा मुनी ॥३७॥
स्मृतीपासून अंगिरसासी होत । कन्या सिनीवाली सुलोचना कुहू विनत । अनुमती ही चवथी असत । पतिव्रता जी प्रसिद्ध ॥३८॥
प्रीतीपासून पुलस्त्यास लाभत । अयोनिसंभव एक सुत । पूर्व जन्मीं जो विप्रेश असत । अगस्त्य नामें प्रख्यात ॥३९॥
देवबाहु तशीच कन्या शोभिनी । ही दोन अन्य अपत्यें गुणी । संततीपासून क्रतु मुनी । लाभला साठ हजार सुत ॥४०॥
ते सर्व ऊर्ध्वरेत । वालखिल्य नामें स्मृत । ऊर्जेपासून वसिष्ठासि होत । सात पुत्र तेजस्वी ॥४१॥
चित्रकेतू सुरोचक सुत । विरजा मित्र नामे अन्य ख्यात । उल्बण वसुभृत्‍ द्युमान ज्ञात । शक्ति आदी अन्य पुत्रा ॥४२॥
कमलपत्राक्षी कन्या तयाची । स्वाहा भार्या रुद्रात्मक अग्नीची । ती माता तीन सुतांची । अग्निरुपें ते प्रख्यात ॥४३॥
पावक पवमान शुचि ख्यात । पंधरा एकोणपन्नास ज्ञात । ते सर्वही यज्ञभाग घेत । पवमान ससुत निर्मथ्य ॥४४॥
पावक ससुत वैद्युत शास्त्रसंमत । सूर्यातील अग्नी शूची ख्यात । सर्वत्र संचरे तो रुद्रात्मा उक्त । ब्रह्मपुत्र अग्नि ऐसा ॥४५॥
बर्षिषद अमूर्त अग्नींत आप्त । पितर स्वधा दोन सुता जन्मत । मेना धरणीनाम ब्रह्मवित्तम असत । मेनेचे सुत सांगतों ॥४६॥
हिमालयापासून होत । मैनाक क्रौच हे दोन सुत । मेनेस कन्याद्वय लाभत । गंगा आणिक पार्वती ॥४७॥
लोकपवित्र गंगा वरित । परमेश्वरी पार्वतीही जगतांत । शंकर देवा प्रेमयुत । वरदान प्रभावानें ॥४८॥
धरणी मेरुशैलाची कान्ता । आयति नियतीची ती माता । ऐसी दक्षकन्यांच्या संततीची वार्ता । फलप्रद सर्वांसी ॥४९॥
ओमिति श्रीमदान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‌गले महापुराणे द्वितीये खण्डे एकदंतचरिते दक्षकन्यावंशवर्णनं नाम षष्ठोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ।