6
supported with fanciful interpretations of details, prove the
commentator's knowledge and ingenuity,
scarcely his point.
no
doubt-but
दयः, अयमपरोक्षो नृपपतिर्क्तृत्त्या नृहरिः । इदानीमित्याय्युत्ता्ेशेषं प्राग्वदेव ।
एवं करटिशब्देनाप्येतद्र्थ्यत्वेनासुरा एव ज्ञेयाः | ते तु दिगन्ते श्रूयन्ते । समुद्रपाताला-
दिनिविष्टवादव्तमानल्वेन केवलनाकण्न्त एवेत्यर्थः । तद्वत्करिणीपदेनापि कयाधू-
प्रभुतयोऽसुरत्रियो बोध्याः । तथा नृगयन्त्यन्वेपयन्तीति व्युत्पत्त्या शुकपुत्रादयस्त-
न्मन्त्रिण एव वृगशब्दिताः । तस्माद्गवतो नारसिंहस्य पुनः शौर्येप्रकाशने न किमपि
प्रकृते पात्रमिति हिरण्यकशिपुवधादितच्चरितात्मकवस्तुव्यजनेन विचित्रं तच्छौयंश्वयमिति
द्योतितम् । नेन तस्य कविकर्तृकनमस्क्रियात्मकमपि मङ्गलं ध्वन्यते । तस्यास्तवत्तोऽहं
निकृष्टो मत्तस्त्वमुन्कृष्ट इति भावनापूर्वककायिकादित्रिविधप्रह्लीभावैकरूपावात् ॥ पक्षे
* शमो दमस्तपः शौचं क्षान्तिरार्जवमेव च | ज्ञानं विज्ञानमास्तिक्यं व्रह्मकर्म स्वभाव-
जम् ॥ इति स्मृते्ृंगयन्त्यन्वेपयन्ति सदसद्वस्तु विचारयन्ति ते मृगा ब्राह्मणा-
स्तान्पाति त्रिःसप्तवारं क्षत्रक्षपणपर्वकं पृथ्वीप्रदानेन पालयतीति तथा | श्रीमत्पर-
शुराम इत्यर्थः । नखानां न विद्यने खमाकाशपदवाच्यमवकाशजातं येषां ते
तथा । वध्यराहित्येन निरवकाशानां शराणामित्यर्थः । नजु कुत एवमिति चेत्त्राह-
दिगन्त इति पूर्वाधेन । करटिन ऐरावतायष्टदिग्गजोपलाक्षिता जहस्वार्थलक्षणया तत्स्वा-
मिन इन्द्रादिलोकपाला इत्र्थः । तेषां मदमलिनगण्डल्वं तु मदजन्यस्वेदादेव बोध्यम् ।
एवं करिष्यः करा राजग्राह्मनियतधनभागास्ते विद्यन्ते येषां नृपाणां तेषां ल्रिय इत्यर्थः ।
स्वनिहतराजरमण्य इति यावत् । तद्वन्मृगा निरुक्तव्युत्पत्त्या विचारशीला जनकादि-
क्षत्रिया इत्यर्थः । इदं हि श्रीमत्परुरामविजयोत्तरं स्वगतमेव कश्यपादिसप्तर्षिवचनम् ।
उक्तार्थेमेवान्यत् ॥ पक्षे गोपीसान्त्वनारथै भगवता प्रेषितमुद्धवं प्रति राधिकावाक्यमि -
दम् ॥ तथा हि । हे उद्धव, अयमस्मद्युद्धिस्थत्वेन प्रत्यक्षः । एतेन प्रीत्यतिशयः
सूचितः । मृगेति । मृगो हरिणस्तद्वत्पतिः । स यथा वन एव प्रायः कीडति तद्वदयं
श्रीकृष्णो वृन्दावन एवास्मद्गतों । न तु ग्रामादौ प्रसिद्धस्तथेत्यर्थेः । अस्मज्जारः ।
श्रीकृष्ण इति यावत् । एवं चास्मान्वचयित्वा गतस्तस्थेदं कष्यमाणफलमित्याकूतम् ।
उत्तरार्धशेषस्तु यथाश्रुत एव । तदेतकालावच्छेदेनासिमल्लोके मादग्विलासास्परदं तस्य
नास्त्येवेति भावः । तदेवोपपादयति -दिगन्त इति । मदेति । मदेन मृगमदेन मलि-
नाश्चित्रित्वेन श्यामा गण्डाः कपोला यासां तास्तथा । कस्तरीकलषितकपोला इत्यर्थः।