अश्वमेधखण्डः - अध्यायः ३०

पातयामास भूपृष्ठे भ्रामयित्वा गजं गदः ॥२३॥
गजो मृत्युं गतो युद्धे विस्मितोऽभून्महासुरः ॥
जग्राह स्वगदां गुर्वीं श्लाघां कृत्वा गदस्य च ॥२४॥
शीघ्रं तमाह्वयामास गदं वीरं गदाधरम् ॥
तथा सोऽपि नदं दैत्यं संग्रामार्थे विशां पते ॥२५॥
नदः प्रत्याह वचनं त्वं मनुष्योऽसि यादव ॥
तस्माल्लज्जां करिष्यामि कथं युद्धं करिष्यसि ॥२६॥
पूर्वं प्रहारं कुरु मे पश्चात्त्वं तु न जीवसि ॥
इति श्रुत्वा गदः प्राह यथा वृत्रं पुरंदरः ॥२७॥
गद उवाच -
न किंचित्ते प्रकुर्वंति ये वदन्ति मुखैन वै ॥
न वदंति रणे शूरा दर्शयंति पराक्रमम् ॥२८॥
इति श्रुत्वा नदः क्रुद्धो गदस्य हृदये नदन् ॥
ताडयामास राजेन्द्र गरिष्ठां महतीं गदाम् ॥२९॥
गदया ताडितो वीरो न चचाल मृधे गदः ॥
मदोन्मत्तो यथा हस्ती बालेन मालया हतः ॥३०॥
कथयामास वीराग्र्यो दानवं वीक्ष्य लज्जितम् ॥
सहस्वैकं प्रहारं मे यदि वीरः परंतप ॥३१॥
इत्युक्त्वा निजघानाथ ललाटे गदया भृशम् ॥
स चापि तं रुषा स्कंधे ताडयामास धर्मवित् ॥३२॥
एवं भृशं प्रकुर्वंतौ गदायुद्धविशारदौ ॥
गदायुद्धं प्रकुर्वाणौ परस्परवधैषिणौ ॥३३॥
अन्योन्यघातविमतौ क्रोधयुक्तौ जयोद्यतौ ॥
न कौ वै तत्र जीयते न प्रहीयते कोऽपि तु ॥३४॥
भाले स्कंधे तथा मूर्ध्नि हृदि गात्रेषु सर्वतः ॥
रुधिरौघप्लुतौ क्लिन्नौ किंशुकाविव पुष्पितौ ॥३५॥
तयोरासीन्महायुद्धं गदाभ्यामेव संयुगे ॥
विस्फुलिंगान्क्षरंत्यौ द्वे गदे चूर्णीबभूवतुः ॥३६॥
तयोर्युद्धमभूद्धोरं बाहुभ्यां गददैत्ययोः ॥
तदा रामानुजः क्रुद्धो भुजाभ्यामुपगृह्य तम् ॥३७॥
पातयामास भूपृष्ठे महिषं हरिराड्यथा ॥
तदा दैत्यस्तु तस्यापि हृदि जघ्ने प्रमुष्टिना ॥३८॥
तदा सोऽपि शिरस्येकं मुष्टिं बद्ध्वा जघान ह ॥
मुष्टिभिर्जानुभिः पादैस्तालस्फोटैश्च बाहुभिः ॥३९॥
परस्परं जघ्नतुस्तौ संदष्टाधरपल्लवौ ॥
ततः क्रुद्धो रणे दैत्यो गदस्य चरणं बलात् ॥४०॥
गृहीत्वा भ्रामयित्वा च पातयामास भूतले ॥
तदा गदः समुत्थाय गृहीत्वा चरणं रिपोः ॥४१॥
भ्रामयित्वा गजोपस्थे निजघान रुषा ज्वलन् ॥
पुनर्दैत्यं समुत्थाय गृहीत्वा रोहिणीसुतम् ॥४२॥
चिक्षेप चौजसा राजन्गगने शतयोजनम् ॥
पतितोऽपि स वज्रांगः किंचिद्व्याकुलमानसः ॥४३॥
चिक्षेप गगने दैत्यं योजनानां सहस्रकम् ॥
पतिऽतोपि समुत्थाय पुनर्युद्धं चकार सः ॥४४॥
गदो नदं नदो गदं निजघ्नतुः परस्परम् ॥
प्रमुष्टिभिश्च दारुणैर्महद्‌रणे नृपेश्वर ॥४५॥
दंडादंडि मुष्टामुष्टि केशाकेशि नखानखि ॥
दंतादंत्युभयोर्युद्धं घोरमेव बभूव ह ॥४६॥
इत्थं नियुद्धमानौ तौ प्रकुर्वंतौ रणं पुनः ॥
पादे पादं हृदि हृदं करे करं मुखे मुखम् ४७॥
अन्योन्यमित्थं संलग्नौ परस्परवधैषिणौ ॥
बलाक्रांतावुभौ तौ द्वौ पतितौ च मुमूर्च्छतुः ॥४८॥
इत्थं दृष्ट्वा तयोर्युद्धं यादवाश्चैव दानवाः ॥
गदो धन्यो नदो धन्यः प्रोचुर्वाक्यमिदं नृप ॥४९॥
गदं निपतितं दृष्ट्वाऽनिरुद्धः शोकपूरितः ॥
चैतन्यं कारयामास जलेन व्यजनेन च ॥५०॥
तदैव सोऽपि राजेन्द्र उत्थितः क्षणमात्रतः ॥
क्व नदः क्व नदो यातो त्यक्त्वा युद्धं भयान्मम ॥५१॥
निरीक्ष्य दानवं तत्र मूर्छितं पंचतां गतम् ॥
चक्रुर्जयजयारावं यादवाश्चैव देवताः ॥५२॥

इति श्रीगर्गसंहितायां हयमेधखण्डे
ऊर्ध्वकेशनददैत्यवधो नाम त्रिंशोऽध्यायः ॥३०॥

हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥