खंड ३ - अध्याय २३

श्रीगणेशाय नमः । मार्कंडेय मुनि विचारित । पुढील कथा नर-नारायणांप्रत । अंबरीष नृप मनुवंशांत । एकादशी व्रत नित्य करी ॥१॥
त्याचें चरित आम्हां सांगावें । हें प्रार्थित आमुचें एकावें । नरनारायण म्हणती परिसावें । अंबरीष कथानक ॥२॥
मनुवंशीं अंत्यपुत्र होत । अंबरीष नामा प्रतापवंत । नित्य विष्णूस तो भजत । अनन्य मानस श्रद्धेनें ॥३॥
एकादशीव्रत आचरित । माधवासी तो तोषवित । ऐसा बहुकाल लोटत । एकदा होती द्वादशी ॥४॥
त्या तिथीस दुवसि येत । क्रोधशाली अतिथि त्याच्या गृहांत । एकादशीव्रत पारणा असत । अतिथि आला त्या वेळीं ॥५॥
त्यास प्रणाम करुन । राजर्षि बोले कर जोडून । भगवन्‍ स्वल्पकाळ उरला म्हणून । द्वादशी पारणा करण्यासाठी ॥६॥
आपण स्वस्थ काळांत । संध्यादि करुन यावें परत । तें स्वीकारुन तीर्थाप्रत । निघोनि गेला दुर्वास ॥७॥
तेथ शीघ्र संध्यादिक करित । परी द्वादशी योग होत प्रगत । मुहूर्त मात्र विलंब होत । तयासी परत यावयासी ॥८॥
म्हणोनी पलमात्र द्वादशी जाणून । अंबरीषें केली पारणा पावन । विष्णूचें तीर्थ प्राशन करुन । उपवास सोडिला तयानें ॥९॥
नंतर अतिथि राजाची वाट पाहत । अंबरीष तो विनययुत । तेव्हां शीघ्रगति दुर्वास परतत । वृत्तांत सत्य त्या सांगितला ॥१०॥
विस्तारें ऐकून वृत्तान्त । दुर्वास कोपला अत्यंत । अंबरीषास शाप देत । म्हणे नृपा हें अनुचित केलें ॥११॥
मज निमंत्रण देऊन । तूं केलेस प्रथम भोजन । पारणा कैशी होय साधन । फल तुजला न लाभेल ॥१२॥
ऐसें बोलून दुर्वास जात । स्वेच्छेनें अन्यत्र संचार करीत । नृप जाहला दुःखी बहुत । उपोषण घडे तयासी ॥१३॥
कांहीं भक्षण न करित । दुर्वासाची वाट पहात । आल्या अतिथीस सोडून सुखांत । भोजन कैसे करु म्हणे? ॥१४॥
ऐसा एक संवत्सर निराहार । राहिला जपध्यान पर । तेव्हां नारदमुनी तत्पर । विचारिती वृत्तान्त ॥१५॥
त्याची विधियुक्त पूजा करुन । अंबरीषें सर्व केलें कथन । नारद म्हणे तयासी वचन । जलभक्षणें केलीस पारणा तूं ॥१६॥
अन्यथा उपोषण युक्त । पाळिलेस धर्मानुसार व्रत । द्वादशी व्रत तें पूर्ण होत । सिद्धि तुजला लाभेल ॥१७॥
अपराध तुझा नसून । उपस्थित झालें हें विघ्न । दुर्वास कोपसंयुक्त मन । गेला क्षुधित परतून ॥१८॥
तुझ्या गृहांतून त्वरित । आता तूं विघ्नराजा भज निश्चित । तेणें विघ्नविहीनता प्राप्त । होईल तुजला निःसंशय ॥१९॥
तुझ्यास्तव मज विष्णूनें पाठविले । नृपसत्तमा रुप पहिलें । सर्वांचे जे गणेश्वर भले । तोच हा विष्णु आदिअंतीं ॥२०॥
शिव विष्णु आदी असत । गण त्याचेच ते नियुक्त । नाना कार्यीं होत रत । ऐसें जाण अंबरीषा ॥२१॥
चित्त बुद्धिरुप असत । तेथ चिंता मनीं निवसत । त्या बुद्धिपतीस त्वरित । शरण जाई तूं वत्सा ॥२२॥
सिद्धिपतीस सोडून । जो इच्छितो सिद्धिलाभ महान । त्या दुर्मतीस असिद्धि लाभून । सर्वत्र अपयश येतसे ॥२३॥
ऐसें बोलून त्या मुनीप्रत । गणपतिषडक्षर मंत्र देत । महाविष्णु जो जपत । नारद गुप्त झाले ॥२४॥
अंबरीष त्या वेळेपासून । विघ्नेशासी जात शरण । मंत्रराजाचा जप पावन । विनायक पूजन भक्तीनें ॥२५॥
विष्णु गणेशांत भेद नसत । हें अंबरीष मनीं ठसवीत । गणेशाची मूर्ति दिसत । चतुर्धां ती सर्वत्र ॥२६॥
नंतर दुर्वासाचें चित्त । आपोआप झाले द्रवित । दया येऊन तो जात । अंबरीष नृपाचे घरीं ॥२७॥
या मुनींद्रासी पाहून । नृप झाला विस्मित मन । प्रथम त्यास प्रणाम करुन । नंतर पूजी भक्तिभावें ॥२८॥
नंतर त्या नृपशार्दूंला म्हणत । मुनिसत्तम दुर्वास हर्षित । तुझा विनय पाहून झालो लज्जित । अपराधास्तव क्षमा करी ॥२९॥
तूं अपराधहीन असून । शाप दिला मी साहसें करुन । परी तूं साधुभाव धरुन । उपवासयुक्त राहिलास ॥३०॥
म्हणोनी तूं झालास विनययुत । मज सोडून पारणें जें केलेंस श्रद्धायुत । जलप्राशनें एकादशी होत । निष्फल तुझी ऐसें जाण ॥३१॥
परी अन्य एकादशिनीचें फल । मिळेल तुजला पूर्ण अमल । ऐसे सांगून त्या वेळ । भोजन करी नृपासहित ॥३२॥
तो मुनिसत्तम दुर्वास परतत । अनुग्रह करुन स्वाश्रमाप्रत । अंबरीष तदनंतर भजत । गणेशासी अविरत ॥३३॥
त्या अंबरीषासी झाले बहु सुत । त्याला ज्येष्ठ तो असत । त्यास राज्यावरी स्थापित । स्वयें गेला वनांतरीं ॥३४॥
तेथ भक्तिभावें गणपतीसी पूजित । अनन्य हृदये वनी चिंतित । कालांतरें गणेशाप्रत । योगसाहाय्यें जाता झाला ॥३५॥
अंबरीषाचे हें चरित । जो वाचेल अद्‌भुत । किंवा ऐकेल प्रेमयुत । भुक्तिमुक्ति नाश्वत त्यास लाभे ॥३६॥
ओमिति श्रीमदान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‌गले महापुराणे तृतीयेखंडे महोदरचरिते अंबरीषचरिते नाम त्रयोविंशतितमोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ।