खंड ३ - अध्याय २५

श्रीगणेशाय नमः । नरनारायण पुढती सांगती । अंबरीषाचा पुत्र जगतीं । यौवनाश्व नामें त्याची ख्याती । त्याचा सुत हारित ॥१॥
त्याचा पुत्र पुरुकुत्स असत । त्रसद्दस्यू त्यापासून जन्मत । अनरण्य झाला त्याचा सुत । त्याचा नातू हर्यश्व ॥२॥
त्या हयेंश्वाचा पुत्र साधुसंमत । अरुण सूर्यवरानें संभवत । त्यास पुत्र सत्यव्रत । महायशस्वी विद्यावंत ॥३॥
तोच त्रिशंकुनामें प्रख्यात । देहधारा जात स्वर्गलोकांत । त्याचा पुत्र हरिश्चंद्र असत । सर्वधर्मपरायण ॥४॥
विश्वामित्रापासून जाणून । विघ्नेशातें करी वंदन । गाणेशक स्वयें होऊन । अंती गेला स्वानंदलोकीं ॥५॥
गणनाथाचें सायुज्य लाभत । महायश तो भक्तियुत । त्याचा पुत्र झाला रोहित । रोहिताचा पुत्र हरित ॥६॥
चंप सुदेव विजय जन्मत । भरुक वृकबाहू त्या कुळींत । बाहूचा आत्मज सगर असत । त्यास होत्या दोन भार्या ॥७॥
प्रभा भानुमती नामें भक्तियुत । त्यांनी आराधिला भृगु योगी जगांत । पुत्रार्थ तो त्यांस वर देत । पुत्रप्रद अति प्रभावी ॥८॥
साठ हजार मागितले सुत । प्रभा संतती महान वांछित । भानुमतीस परी इष्ट वाटत । एकच पुत्र असमंजस नामा ॥९॥
तो योगयुत प्रतापवंत । सर्व शिशूंस धरुन टाकित । शरयूनदीमध्यें मारित । बालकविनाशी तो खळ ॥१०॥
पित्यानें त्यागिता जात वनांत । मायाबळें सर्व शिशूस करी जिवंत । त्याचा पुत्र अंशुमान्‍ ख्यात । धर्मपरायण प्रेमळ ॥११॥
प्रभेस साठ हजार सुत । झाले कालांतरें जगांत । सगर तेव्हा यज्ञ आरंभित । अश्वमेध बलदर्शनासी ॥१२॥
शंभर यज्ञ तेव्हां उचित । करणें हें उद्दिष्ट पुनीत । नव्याण्णव यज्ञ होता समाप्त । शंभरावा आरंभिला ॥१३॥
अंत्य यज्ञ प्रारंभ होत । सुरेंद्र तेव्हां होय क्षुभित । मायाबळें अश्व नेत । पाताळलोकीं सत्वर तें ॥१४॥
कपिलाचा आश्रम असत । जेथ पाताळ लोकांत । तेथ यज्ञाचा अश्व बांधित । इंद्र तेव्हां हेतूनें ॥१५॥
सगराचे साठ हजार । परम दुर्जय ते पुत्र । शोध करिती अति उग्र । यज्ञीय अश्वाचा प्राणपणें ॥१६॥
अश्वाची पाउलें भूमींत । उमटली होतीं तें पाहत । म्हणोनि विचक्षण ते खणित । बळानें भूमी समग्र ॥१७॥
तेव्हां त्यांनी निर्मिला । लवणात्मक समुद्र ख्यात झाला । म्हणोनि सागर नाम पावला । सगरपुत्रांची ती निर्मिति ॥१८॥
ते सगर पुत्र पाताळांत । जेव्हां इतस्ततः संचार करित । अश्वराजासी पाहत । कपिलमुनी समीप ॥१९॥
यज्ञीय अश्व होता चरत । कपिलांच्या आश्रमांत । त्या मुनीसी चोर मानून धावत । शस्त्रास्त्रांनी मारावया ॥२०॥
कपिलाच्या क्रोधाग्नींत । ते सगरपुत्र भस्मीभूत । पुरंदर तें होत हर्षित । प्रतापी त्या यज्ञविघ्नानें ॥२१॥
नारदें सांगतां वृत्तान्त । सगर अंशुमान पौत्रका पाठवित । तो महाद्युती जाऊन नमित । कपिलाची स्तुति करी ॥२२॥
तेव्हा तो कपिल यज्ञाश्व देत । तो घेऊन अंशुमान परतत । आपुल्या आजोबांजवळ जात । तेणें यज्ञ पूर्ण झाला ॥२३॥
सगर अश्वमेध संपूर्ण करित । अंशुमानासी राज्यीं स्थापित । महायश स्वयं वनीं जात । गणेशाचा महामंत्र त्यास मिळे ॥२४॥
गुरुपासून मिळता योग शांतिद । मंत्र गणेश जपे तो सुखद । योगी होऊन परमद्युतिमानद । अनन्यमनें गणेशा भजे ॥२५॥
अंतीं गणेशाप्रत जात । ब्रह्मपरायण सतत । अंशुमान कपिलापासून लाभत । ज्ञान गणेशयोगाचें ॥२६॥
तोही गणेशास नित्य भजत । गाणपत्य स्वभावें वर्तत । त्याचा पुत्र दिलीप ख्यात । दिलीपसुत भगीरथ ॥२७॥
दिलीपें राज्यावरी स्थापिला । सद्धर्में राज्य करु लागला । एकदा नारदमुनी जाता झाला । भगीरथा भेटावया ॥२८॥
त्यानें पूजा केली उत्तम । तेव्हा नारद म्हणे वचन अभिराम । तुझ्या या प्रपितामहांचा पूर्वी उपरम । झाला ब्राह्मण क्रोधानें ॥२९॥
कपिलाच्या शापाग्नींत । साठ हजार ते दग्ध मृत । त्यांना गति नाहीं मिळत । सांप्रत त्यांचें हित करावें ॥३०॥
स्वर्गंगा महाराजा आणून । भूवरी तिच्या जळात मग्न । कराव्या त्यांच्या अस्थी पावन । तेणें स्वर्ग त्यांस लाभेल ॥३१॥
ऐसें सांगून गणपासी स्मरत । महायोगी नारद स्वर्गी परतत । इकडे भगीरथ चित्तांत । अति दुःखित जाहला ॥३२॥
प्रधानांवरी राज्य सोडून । स्वयें वनी जात उन्मन । तपश्चर्या करी महान । आराधना करी स्वर्नदीची ॥३३॥
वर्ष शतपूर्ण होत । तपश्चर्या करी अविरत तेव्हा स्वर्गवाहिनी । गंगा प्रकटत । भगीरथापुढें प्रसन्न ॥३४॥
भक्तिसंयुत नृप पाहत । त्यास वर देऊ करीत । भगीरथ विविध प्रकारे स्तवित । प्रतापवन्त महाभक्त ॥३५॥
म्हणे स्वर्गंगे जरी प्रसन्न । महाभागे तरी कर पावन । माझ्या पणजोबांस येऊन । पृथ्वीवरी आत्मोदके ॥३६॥
स्वर्गंगा म्हणे तयाप्रत । मी येईन भूतलीं निश्चित । परी माझा वेग धारण करित । ऐसें स्थान शोधावें ॥३७॥
ऐसा पात्र जो असेल । जो माझा भार सहन करील । त्यास तूं विनवी विमल । तरी येईन भूतलावरी ॥३८॥
स्वर्नदीचें ऐकून वचन । भगीरथ करी आराधन । शंकरांचे त्यास जाणून । सुपात्र गंगा अवतरणार्थ ॥३९॥
एक वर्ष तप करित । तेणें शंभू प्रसन्न होत । म्हणे वर माग मनोवांछित । तेव्हां मागे भगीरथ ॥४०॥
जरी शंकरा प्रसन्न । झालात तरी द्या वरदान । स्वर्नदी घारण करा महान । आपुल्या जटाभारावरी ॥४१॥
शिवें तथास्तु म्हणता स्मरत । स्वर्गंगेसी चित्तांत । ती प्रकट होता सांगत । देवी शंकर करुणानिधि ॥४२॥
ते तुजला धरतील । महीतलीं जेव्हां अवतरशील । हें ऐकता गर्वयुक्त प्रबल । पडली शिवमस्तकीं स्वर्गंगा ॥४३॥
सहस्त्र धारांनी पडत । स्वर्गांतून भूतलीं जोरांत । शिवमस्तक बुडवून क्षणांत । जाईन म्हणे रसातळीं ॥४४॥
ऐसा विचार मनीं करित । तिचा गर्व मायेनें जाणत । शंकर आपुल्या जटेंत । सामावून तिज घेत असे ॥४५॥
तेव्हां स्वर्गंगा जटेंत । शंकराच्या तेथ वाहात । परी शिवजटेचा अंत । तिजला ना सांपडला ॥४६॥
नंतर नृप त्यासी प्रार्थित । म्हणोनी शिव तिज सोडित । धरणीतळावरी वाहत । तेथ पाहे जन्हू नृपासी ॥४७॥
जन्हु मग्न होता तपांत । त्या घोर तापसा ती म्हणत । दूर हो मार्गांतून त्वरित । अन्यथा तुज बुडवीन ॥४८॥
परी जन्हू घोर तपव्रतांत । मग्न होता म्हणोनी न देत । उत्तर काहीही तिजप्रत । तेव्हा गंगा संतप्त झाली ॥४९॥
जन्हूस बुडविण्या धावत । तें जाणून क्रोध संतप्त । तो नृप पिऊन टाकी गंगेस त्वरित । पुन्हा तपार्थ बैसला ॥५०॥
तें पाहून भयभीत । तैसाची मनीं दुःखित । भगीरथ त्यास प्रणाम करीत । प्रार्थना करी आर्तभावें ॥५१॥
म्हणे महायशा गंगाजल । आपण सोडावें विसल । पूर्वज उद्धरतां बळ । वाढेल माझे जगांत ॥५२॥
त्याची प्रार्थना ऐकत । आपुल्या मांडीतून वाट देत । तेव्हां गंगा पुढे वाहत । जन्हुसुता ती म्हणोनी ॥५३॥
जन्हूची पुत्री जान्हवी ख्यात । पुढे वाहे वेगसंयुक्त । सगरपुत्रांच्या अवशेषां बुडवीत । शुद्ध शांतिजलांत आपुल्या ॥५४॥
सुंदर विमानांत आरुढ होत । सगर पुत्र उद्धरुन जात । भगीरथ सन्निध प्रकट होऊन त्वरित । स्वर्गलोकीं ते गेले ॥५५॥
भगीरथें स्वर्गवाहिनी पूजिली । म्हणोनी ती पृथ्वीवर आली । जन्हूची कन्या नंतर शोभली । भागीरथी नामें ख्यात ॥५६॥
ऐसा भगीरथ प्रभावयुक्त । त्याचा पुत्र श्रुत असत । त्यास तो राज्यावरी स्थापित । स्वतःगेला वनांतरी ॥५७॥
वसिष्ठापासून लाभत । गाणेशक योग तो साध्य करित । गाणपत्य होऊन अंतीं प्राप्त । गणेशासायुज्य योगसेवेनें ॥५८॥
हें भगीरथाचें आख्यान । वाचील वा ऐकेल प्रसन्न । त्यासी भुक्तिमुक्ति लाभून । गणेशकृपा प्राप्त होईल ॥५९॥
ओमिति श्रीमदान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‌गले महापुराणे तृतीये खण्डे महोदरचरिते सगरभगीरथचरितं नाम पंचविंशतितमोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ।