श्रीसिध्दान्तबोध - अध्याय ७ वा

श्रीगणेशायनम: ॥
श्रीकृष्णा राजाधिराजा ॥ करी त्रैलोक्याच्या मौजा ॥ पावे भक्ताचिया काजा ॥ संकट पडतां निर्वाणी ॥१॥
बहुतांसि केलें पावन ॥ त्यांत आम्हांस होईल प्राप्त ॥ तोचि लाभ तव चरणीं ॥३॥
ज्याचें प्रारब्ध उघडलें ॥ दैवें राज्य प्राप्त जाहलें ॥ कित्येक दरिद्री जन्मले ॥ त्यांस लाभ काय राज्याचा ॥४॥
वर्णिली दुजियाची सावकारी ॥ पैसा नाहीं आपुलें पदरीं ॥ देखिली परवानितां सुंदरी ॥ काय होय मार्गस्था ॥५॥
बहुत पथिक मिळोनी ॥ मार्ग क्रमिती संभाषणीं ॥ तों पुढें सरितां भरोनी ॥ असंभाव्य जातसे ॥६॥
त्यांत एक पोहणार ॥ आपण गेला पैलतीर ॥ त्याचा पुरुषार्थ थोर ॥ काय इतरीं करावा ॥७॥
तैसे साधु संत सज्जन ॥ त्यांवरी देवें कृपा करुन ॥ संसारसमुद्रांतून ॥ मोक्षवेटीं लाविले ॥८॥
पतित जनालागीं काळें ॥ बांधोन यमपुरी नेलें ॥ वैकुंठसुखाचे सोहळे ॥ केवीं लाभती नरकस्थां ॥९॥
जिहीं जैसी करणी केली ॥ त्यांस तैसीच प्राप्ति जाहली ॥ तयाची गोष्ट वाईट भली ॥ काढिल्या काय सार्थक ॥१०॥
असेल दैवीं ते भोगावें ॥ नातरी प्राक्तना रुसावें ॥ परमेश्वराचें नाम घ्यावें ॥ सार्थक होय ज्याचेनी ॥११॥
यालागीं सांडोनि सर्व गोष्टी ॥ कृष्णचरणीं घातली मिठी ॥ कृपा करुन जगजेठी ॥ चुकवी माझ्या चौर्‍याशी ॥१२॥
बहु भ्यालों जीवासे ॥ आलों काकुळती देवासी ॥ श्रीदत्त येउनि रात्रीसी ॥ मंत्र कर्णासी फुंकिला ॥१३॥
तोचि धरिला म्यां जीवे ॥ जप केला मनोभावें ॥ ब्रह्मांडचि आघवें ॥ एवढी मौज माजली ॥१४॥
काय सांगूं लोकांसी ॥ हर्ष वाटतो मनासी ॥ संतमंडळी सभेसी ॥ मौज करितो शहामुनी ॥१५॥
मौजेंत थोर मौज ॥ सेविलें श्रीगुरुचरणरज ॥ सफल जाहलें जन्मकाज ॥ प्रेमें बैसलों हरिभजनीं ॥१६॥
आनंदतुरंगीं बैसोनी ॥ मन लगाम करीं धरुनी ॥ दत्तकृपेंच्या पटांगणीं ॥ कविताछंदें नाचवी ॥१७॥
नाचविता ऋषिकटकांत ॥ पुढें फिरविला कैलासांत ॥ देवदैत्यांच्या भांडणांत ॥ कांहीं तेथें स्थिरावला ॥१८॥
तेथोनि घोडें उडालें ॥ वोढोनि द्वारकेसी नेलें ॥ बळराम गरुडांचीं बळें ॥ कपिटापें तुडविलीं ॥१९॥
सत्यभामेच्या पोटीं ॥ होती गर्वाची ताठी ॥ कृष्णें मोडोनियां हाटीं ॥ फिरोनि कैलासी पातला ॥२०॥
जालंधरशिवयुध्दांत ॥ मिळोन दोहींकडे नाचत ॥ तेथें कैसी वर्तली मात ॥ तोचि वृत्तांत सांगेन ॥२१॥
येथेंचि राहिली होती कथा ॥ तेचि आठवली आतां ॥ दत्तगुरुचा प्रसाद पुरता ॥ वाढीतसें मीं श्रोतयां ॥२२॥
याचि कथेच्या सनगास विणीत होतों सावकाश ॥ तर्कधसकट लागोन त्यांसी ॥ चिरोन केलें दोठायीं ॥२३॥
त्यांसी बुध्दीचे तंतु घेवोनिई ॥ निश्चयाचे पिळानें सांधोनी ॥ पहिल्या ऐसे अखंड करोनी ॥ लावीन काम मागाचें ॥२४॥
पसरुन मतीच्या सुतासी ॥ विचित्र विणकर करीन खाशी ॥ यथार्थाच्या वस्त्रासी ॥ करीन सनगें घडीचीं ॥२५॥
विवेकानें उकलोन ॥ श्रवणीं श्रोतयां पांघरवीन ॥ त्यांचा आशीर्वाद घेऊन ॥ प्रसंग शेले उतरितों ॥२६॥
चतुर्थाध्यायीं निरुपण ॥ दैत्ययुध्दीं शिव श्रमून ॥ खालीं बैसला श्वास घेऊन ॥ तंव विष्णु आला त्यापासी ॥२७॥
तेचि कथा विस्तारेंसीं ॥ नैमिषारण्यीं सांगें ऋषींसी ॥ निरसी वैकुंठलोकासी ॥ आपुल्या ज्ञानें करोनियां ॥२८॥
याचि दृष्टांताकारण ॥ आठवलें जालंधराचें कथन ॥ ऋषि म्हणे सावधान ॥ सांगेन तें परिसावें ॥२९॥
शिव दैत्यासी भांडतां ॥ श्रमोनि बैसला खालता ॥ विष्णूस म्हणे आतां ॥ कोण उपाय करावा ॥३०॥
हरि म्हणे गौरिरमणा ॥ निर्दयी दैत्य मरेना ॥ यासी भिडतां रणकंदना ॥ अनर्थ करील दुष्ट हा ॥३१॥
आतां अवीट भांडों नये ॥ कीजे मुक्तीचा उपाय ॥ युक्तीवांचोनि कार्य ॥ सिध्दी नपवे सर्वथा ॥३२॥ अवघड दुर्ग धुरंधर ॥ युध्दीं सैन्य जाहले जर्जर ॥ त्यासी उपाय करोनि चतुर ॥ सुरुंग लावून उडविती ॥३३॥
कवणे एके समयीं ॥ भृंग पडला समुद्रप्रवाहीं ॥ सागरास म्हणे उदार होई ॥ प्राण माझा रक्षी कां ॥३४॥
ऐक सांगतों जळराशी ॥ वाचवावें मम प्राणाशीं ॥ मीही तुझिया संकटासी ॥ आडल्या कामासी येईन ॥३५॥
परिसोन भ्रमराचा शब्दु ॥ हांसोनि बोले विशाळ सिंधु ॥ तुझा दिसे धाकुटा देहसंबंधु ॥ शब्द आगाधु बोलसी ॥३६॥
आश्चर्याची वाटते मज थोरी ॥ मूषक सिंहाचें संकट वारी ॥ तैसा विवेक तुझा निर्धारीं ॥ केवीं चतुरीं मानावा ॥३७॥
महाप्रळयाचे अंतीं ॥ मी क्षोभेन सरितापती ॥ वैकुंठ कैलास वरती ॥ लाट माझी उसळेल ॥३८॥
बुडवीन ब्रह्मांड समग्र ॥ अवघें करीन निराकार ॥ ऐसा मी बळाब्धी दुर्धर ॥ केवीं संकटीं पडेन ॥३९॥
तूं बोलसी तितुकें व्यर्थ ॥ काय वांचविसी जीवित्व ॥ लाटेसरिसा सारोनि त्वरित ॥ भृंग तटाकीं टाकिला ॥४०॥
यावरी कोणे एके दिवशीं ॥ परशुरामें जिंकिलें क्षत्रियांसी ॥ पृथ्वी दान देऊनि ब्राह्मणासी ॥ राम गेला सिंधुतीरा ॥४१॥
रेणुकानंदन म्हणे जळखाणी ॥ म्यां धरा सर्व वोपिली दानीं ॥ तुवां सारोनि आपुले पाणी ॥ ठाव द्यावा राहावया ॥४२॥
सागर बोले द्वादश गांवें ॥ स्थळ वोपितों सुखें राहावें ॥ राम म्हणे या गौरवें ॥ संतोष नेदी आमुतें ॥४३॥
मी सोडितों आपला शर ॥ पडले तितुका तूं सर ॥ हें परिसोनियां सागर ॥ चिंताज्वरें पोळला ॥४४॥
आतां यास नाहीं म्हणतां ॥ हा प्राण घेईल तत्त्वतां ॥ होय म्हणावें तरी शर उरता ॥ पैल तीरा जाईल ॥४५॥
पुढें आड मागें विहीर ॥ तैसाचि दिसे हा प्रकार ॥ कोण सखा सहोदर ॥ भ्रम ऐसा वारील ॥४६॥
यापरी विचारितां सागर ॥ तंव मनीं आठवला भ्रमर ॥ तुज संकट पडल्या थोर ॥ मी त्या समयीं पावेन ॥४७॥
परी त्याचें नाम आठवितां ॥ लज्जा वाटे माझिया चित्ता ॥ ऐसा विचार जंव करित ॥ तंव भृंग तेथें पातला ॥४८॥
सागर म्हणे षट्‍पदा ॥ कैसी निवारे हे आपदा ॥ तुवां बोललिया शब्दा ॥ सिध्दी नेलें पाहिजे ॥४९॥
परिसोनि सागराची वाणी ॥ सुगंधभक्षक हासोनि मनीं ॥ म्हणे त्वां निर्भय अंत:करणीं ॥ स्वस्थानीं असावें ॥५०॥
ऐसें बोलोनि उडाला ॥ सीतागर्भातें चाटिता जाहला ॥ रंगत्वचेच्या पदराला ॥ स्वल्पमात्र ठेविलासे ॥५१॥
यावरी जमदग्नीचा कुमर ॥ सज्जून धनुष्य वोढी शर ॥ तंव तुटोनि पडलें महीवर ॥ आश्चर्य करी भार्गव ॥५२॥
म्हणोनि अगाध महिमा ईश्वराची ॥ युक्ति पाहोनि भ्रमराची ॥ संतोषवृति सागराची ॥ काडी आड डोंगर ॥५३॥
सागर म्हणे गा अलिनायकां ॥ दु:खसमुद्रामाजी नौका ॥ होऊनि तारिलें हो देखा ॥ उपकार निका फेडिला ॥५४॥
आज्ञा मागोनि इंदुजनका ॥ गमन केलें षट्‍पदें देखा ॥ विष्णु शिवातें म्हणे कौतुका ॥ चरित्र भृंगाचें परिसिलें ॥५५॥
भृंगयुक्तीचा चमत्कार ॥ तैसाचि आणिक एक प्रकार ॥ वर्तला तो सादर ॥ परिसा तुम्हांतें सांगेन ॥५६॥
कोणे एका काननांत ॥ वारण फिरत असे उन्मत ॥ दर्दरें स्वबुध्दीनें अकस्मात ॥ जीवें मारिला कुंजर ॥५७॥
संदेह धराल मनांत ॥ तोही सांगतों वृत्तांत ॥ गजें कवळोनि वृक्षातें ॥ खांदी एक मोडिली ॥५८॥
तिजवर होतीं चिमणीचीं पिलीं ॥ खांदी तुटतां पडोनि मेलीं ॥ चिमणा चिमणी आक्रंदलीं ॥ हस्ताभोवतीं तडफडती ॥५९॥
चिमणी म्हणे रे चांडाळा ॥ त्वां कां वधिलें माझिया बाळां ॥ आतां घेईन तुझिया जीवाला ॥ तरीच प्राण ठेवीन ॥६०॥
रडत तेथोनि निघाली ॥ कर्ढोकपक्षियापाशीं गेली ॥ म्हणे माझीं पिलीं मारिली ॥ उन्मत गजें पापिष्ठें ॥६१॥
कर्ढोक म्हणे वो चिमणी ॥ विशाळ हस्ती उन्मत्तखाणी ॥ त्यापुढें माझी करणी ॥ केवीं मिरवे सांगपां ॥६२॥
आतां ऐक एक विचार ॥ माझा मित्र असे भ्रमर ॥ त्यासी जाऊनि सविस्तर ॥ वृत्तांत सांगें वर्तला जो ॥६३॥
दोघें मिळोनि सांगातें ॥ पातलीं बैसला भ्रमर जेथें ॥ अवघें दु:ख सांगोनि तयांतें ॥ मारु म्हणती गजातें ॥६४॥
भ्रमर म्हणे तुम्ही अज्ञान ॥ कैसा घ्याल हस्तीचा प्राण ॥ आम्ही तिघे तृणासमान ॥ काय त्याचें करावें ॥६५॥
परी माझी एक मैत्रीण ॥ बेडकुळी नामें अभिधान ॥ तिजपाशी जाऊन ॥ सांगेल उपाय तो करुं ॥६६॥
ऐसें विचारुनि तिघेजण ॥ दर्दुरीपासीं आलें धांवून ॥ येरी म्हणे कर्म दारुण ॥ सिध्दि कैसें पावेल ॥६७॥
दर्दुरी वदे अनुभवें ॥ सांगेन तैसें तुम्ही करावें ॥ येरी बोलोनियां बरवें ॥ चौघें आलीं गजापाशीं ॥६८॥
दर्दुर म्हणे भ्रमरा ॥ रिवें हस्तीच्या कर्णद्वारा ॥ घुंगाटोनि श्रवणीं शरीरा ॥ त्रास देईं ये समयीं ॥६९॥
तंव भ्रमर वचन मानुनी ॥ प्रवेशला हस्तीच्या कर्णी ॥ घाबरा होऊन गजमनीं ॥ मस्तक झाडी आपुलें ॥७०॥
कर्ढोकास म्हणे बेडकुळी ॥ फोडीं याची नेत्रबुबुळीं ॥ येरें जपोनि चक्षुकमळीं ॥ चंचुप्रहारें छेदिलें ॥७१॥
मग तो वारण अंध जाहला ॥ बहुत तृषानळें शोषिला ॥ दर्दुरीनें टाहो केला ॥ कडा पाहोनी अवघड ॥७२॥
ऐकोनि दर्दुरीची वाणी ॥ मातंग म्हणे असेल पाणी ॥ पुढें चालतां चौं चरणी ॥ निरसोनि पडला तळवटीं ॥७३॥
विष्णु म्हणे तैंसें शिवाला ॥ दर्दुरें गज या रीतीं मारिला ॥ तैसेंचि या दैत्याला ॥ उपाय कांहीं करावा ॥७४॥
आतां सांगेन तैसें करावें ॥ त्याचें वर्म मज ठावें ॥ माझें हातीचें चक्र बरवें ॥ आपल्या करीं असों द्या ॥७५॥
त्याची अंगना पतिव्रता ॥ तिशीं युक्तीनें व्यभिचार करितां ॥ तेव्हांचि चक्र सोडोनि त्वरित ॥ शीर छेदावें दैत्याचें ॥७६॥
ऐसें बोलोनि शिवासी ॥ धरिलें जालंधररुपासी ॥ विष्णु जाऊनि वृंदेपासी ॥ द्वारीं उभा ठाकला ॥७७॥
वृंदेस म्हणे धांव लौकरी ॥ युध्दीं घाव लागले भारी ॥ तुझिया जीवास्तव लौकरी ॥ धावोनि आलों मम प्रिये ॥७८॥
आतां देई वो आलिंगन ॥ तेणें हरेल माझा शीण ॥ तुझिया वियोगेंकरुन ॥ दहन जाहलें देहाचें ॥७९॥
देवाचें बळ दिसे फार ॥ दैत्य युध्दीं जाहलें जर्जर ॥ ते समरंगण टाकोनि घोर ॥ तुझे आवडीं पातलों ॥८०॥
मग हासोनि करीं धरिली ॥ उभयतां मंचकीं पहुडलीं ॥ तो विलास वर्णावया मति फावली ॥ परी श्रोतेजनीं वारिलें ॥८१॥
म्हणोनि ठेविला गूढार्थ ॥ विष्णूनें संपादिला कार्यार्थ ॥ चक्र सुटोनियां दैत्य ॥ मृत्यु पावला दुरात्मा ॥८२॥
सवेंच विष्णूनें काय केलें ॥ चतुर्भुज रुप धरिलें ॥ वृंदेसी म्हणे तुज ठकविलें ॥ पति तुझा निमाला ॥८३॥
पाहोनि विष्णूचें कृत्रिम ॥ वृंदेस चढला क्रोध परम ॥ म्हणे पापिष्ठा माझा नेम ॥ अढळ कैसा ढाळिला ॥८४॥
वीज पडो कडकडोन ॥ तुझें हो कां निसंतान ॥ पाषाणजन्म पावोन ॥ मृत्युलोकीं पडसील ॥८५॥
ऐसी विष्णूची अवकळा ॥ दैत्यवनितेनें शापिला ॥ मग पाषाणदशा पावला ॥ ब्राह्मण संपुष्टीं पूजिती ॥८६॥
विष्णू परमात्मा असता ॥ तरी वृंदेचा शाप न लागता ॥ शोध न करितां पुरता ॥ अल्पज्ञानें फुगों नये ॥८७॥
मस्य सूकरयोनीं ॥ जन्म घेतला अपवित्रखाणीं ॥ ठकवूनि वधी दैत्यांलागोनी ॥ कृत्रिमें करोनी वर्तत ॥८८॥
नृसिंहाचा अवतार धरिला ॥ दैत्य वधोनि पोटीं चिरिला ॥ परमात्मा ऐसियाला ॥ काय निमित्तें म्हणावें ॥८९॥
विरोचनाची बाईल जाहला ॥ म्हणे हालवितें डोईला ॥ नखें रोवोनि प्राण घेतला ॥ ऐसा ठक श्रीहरी ॥९०॥
ऐसी विष्णूची करणी ॥ सवेंचि भिकारी होउनी ॥ हात पसरी बळी लागुनी ॥ हें उचित काय अच्युतातें ॥९१॥
ज्याचें घेतलें दान ॥ त्यावरी पडिला फिरोनि ॥ शुक्राचा नेत्र फोडून ॥ बळी पाताळा घातला ॥९२॥
जिच्या पोटीं जन्मला ॥ तेचि मातेचा वध केला ॥ त्याचि दोषें राम जाहला ॥ पिटोनि लावला दशरथें ॥९३॥
तेथेंही अरिष्ट जाहलें ॥ स्त्रियेस राक्षस घेऊनि गेले ॥ रडे भूमीस लोळे ॥ झाडें कवळी पोटासी ॥९४॥
मेळवूनि वानरें माकडें ॥ तिहीं निवारिलें सांकडें ॥ देवापरीस राक्षस गाढे ॥ धुळी माजी मेळविले ॥९५॥
नळाचे हातें पाषाण तरले ॥ मध्येंचि आपुलें नाम मिरविलें ॥ अहिरावणें चोरोनि नेलें ॥ हाल मोठे जीवाचे ॥९६॥
तो आपुले अंबिकेसी ॥ आहुती देतसे रामाची ॥ कपि पातला त्या समयासी ॥ प्राणदाता तो जाहला ॥९७॥
पोटीं जन्मले वनमाळी ॥ मायबापें पडिलीं बंदिशाळीं ॥ उपजतांच गोकुळीं ॥ चोरुनि नेलें वसुदेवें ॥९८॥
नंदें देऊनि पोटिंची लेंक ॥ पोसणा घेतला विधिजनक ॥ काठी कांबळी देऊनि देख ॥ गुराखी करुनी ठेविला ॥९९॥
तेथें करी व्यभिचार चोरी ॥ नित्य कलह माजवी घरीं ॥ जरासंधें धाक लाविल्यावरी ॥ गेला पळोनि द्वारके ॥१००॥
धर्म लागला कासेसी ॥ त्यास लाविलें वनवासी ॥ ऋषीनें शापून यादवांसी ॥ नाश केला कुळाचा ॥१॥
आपण पडिला उताणा ॥ कोळियें बाण लाविणा चरणा ॥ ऐसिया पावला मरणा ॥ ईश्वर केवीं म्हणावा ॥२॥
कलीमाजी बौध्द जाहला ॥ जैनमार्ग तेणें स्थापिला ॥ ब्राह्मण हेळसिती त्याला ॥ शास्त्रें कोणी न मानिती ॥३॥
पुढें कलंकी जन्मेल ॥ बहुत प्राणी नाश पावतील ॥ ऐसा हा विष्णूचा खेळ ॥ एक निश्चय असेना ॥४॥
एकाचें बरवें क्री ॥ एकाचें जीवें मारी ॥ द्वैतभाव चराचरीं ॥ वर्तन असे जाण पां ॥५॥
विष्णूस लागलें जन्मकर्म ॥ जगदीश तो निष्कर्म ॥ विष्णूस अभिमान परम ॥ निरभिमानी ईश्वर ॥६॥
यापरी विष्णूचा आविर्भाव ॥ दाविला उघडोनि सर्व ॥ आतां मुख्य कोण देव ॥ तो अभिप्राय सांगेन ॥७॥
सकळदेवांचा आदिदेव ॥ ज्यासी म्हणती महादेव ॥ त्याचा सांगेन नांव ठाव ॥ जो पूज्य सुरनरांसी ॥८॥
त्याचिया सामर्थ्याची थोरी ॥ न माये ब्रह्मांडाभीतरी ॥ ध्याती ब्रह्मादिक अंतरीं ॥ एवढी सत्ता सयाची ॥९॥
तोचि सर्वांचा ईश ॥ जगीं म्हणती जगदीश ॥ मुख्य परब्रह्म महेश ॥ कैलासीं वास करीतसे ॥११०॥
सकळदेवांचा मुगुटमणी ॥ सदैव स्तविती देव फणी ॥ जयाची अगाध करणी ॥ कर्ता हर्ता ईश्वर ॥११॥
तयाचें सांगेन महिमान ॥ श्रवणें तृप्त होय मन ॥ फिटेल संदेहाचें भान ॥ सत्य वाटेल तुम्हांतें ॥१२॥
यापरी ऋषिमंडळींत ॥ निर्भत्सिला रमाकांत ॥ सांगेल कैलासाची मात ॥ तेचि कथा परिसावी ॥१३॥
एकापरीस एक अधिक ॥ बोलता आपुला विवेक ॥ यांचें युक्तीची लापणीक ॥ सज्जनालागीं निवेदीन ॥१४॥ शहामुनि मुखडब्यांत ॥ गुरुज्ञानकस्तूरी भरित ॥ सुगंधकाव्य श्रोते सेवित ॥ श्रवणद्वारें करुनियां ॥११५॥
इति श्रीसिध्दांतबोधग्रंथे अध्यात्मनिरुपणतत्त्वसारनिर्णये सप्तमोऽध्याय: ॥७॥
अध्याय ॥७॥ ओंव्या ॥११५॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥