श्रीसिध्दान्तबोध - अध्याय २ रा

॥ श्रीगणाधिपतये नम: ॥
भावें लोटांगण श्रीकृष्णचरणा ॥ पूर्णब्रह्म तूं सनातना ॥ तुजवांचून अन्य भावना ॥ धरितां वैखरी दुखंड ॥१॥
हाचि निश्चय तुझ्या पायीं ॥ धरावया मज सामर्थ्य नाहीं ॥ तुझी कृपा जाहलिया पाहीं ॥ तरीच जाईल सिध्दीतें ॥२॥
नारदें तुजशीं धरिला अभिमान ॥ म्हणे मी ब्रह्म तुजसमान ॥ तुझें माझें एकचि ज्ञान ॥ भिन्न भेद असेना ॥३॥
तूं सर्व भोगून अलिप्त ॥ मीही पापपुण्यातीत ॥ सोळासहस्त्र अंत:पुरांत ॥ एक समर्पी मज भार्या ॥४॥
हांसोनि बोले मेघश्याम ॥ नारदा तूं ज्ञानी परम ॥ तुझीया ठायीं नाहीं विषम ॥ समभावें बोलसी ॥५॥
सोळासहस्त्र अंत:पुरीं ॥ ज्या गृहीं नसेल मी कंसारी ॥ तेच तुझी मुख्य अंतुरी ॥ समर्पिली यथार्थ ॥६॥
कृष्णआज्ञा जाहलियावरी ॥ नारदासी हर्ष परम अंतरीं ॥ गाय नाचे शिखा पिंजरीं ॥ आल्हाद हृदयीं न समाय ॥७॥
म्हणे वीणा आतां कासयाला ॥ फेडिली कापीन पीतांबर नेसला ॥ वस्त्रभूषणीं शृंगारिला ॥ हरुषें चालिला कृष्णसदनीं ॥८॥
आपुलें हृदयीं विजार विवरी ॥ राहों नये द्वारके भितरी ॥ वनिता घेऊनि वनांतरीं ॥ क्रीडा करीन विनोदें ॥९॥
आलिंगून करीन चुंबन ॥ जानुस्थानीं बैसवीन ॥ एकासनीं करीन शयन ॥ सुरवाडेन रतीशीं ॥१०॥
ऐसें विचारुनियां मनीं ॥ प्रवेश केला मुख्य सदनीं ॥ तेथें देखिली रुक्मिणीं ॥ श्रीहरीस विडा देतसे ॥११॥
संकोचित मुरडोनि ॥ गेला सत्यभागेच्या घरा ॥ श्रीकृष्ण पक्षीमयूरां ॥ नाचवीत बैसला ॥१२॥
तेथूनि जाय दुजिया गृहासी ॥ तेथेंही लक्षी सर्वोत्तमासी ॥ अनेक गोपुरांत प्रवेशी ॥ खेळे सारिपाट गंजिफा ॥१३॥
कोठें निजला कोठें बैसला ॥ कोठें बुध्दिबळांचा डाव मांडिला ॥ आणिक एक गोपुरीं प्रवेशला ॥ भावी हरि हा नसे कीं ॥१४॥
माडीवरी पाहे निरखुनी ॥ तेथें बैसली मृगलोचनी ॥ हे एकटी दिसे चंद्रवदनीं ॥ ऐसें भावूनि सरसावला ॥१५॥
कवळूं पाहे श्रीकृष्णपत्नीसी ॥ पुढें पहुडले हृषीकेशी ॥ येरी म्हणे लाज नाहीं मुनीसी ॥ एकांत समयी येतसां ॥१६॥
जळो तुमची विरक्ती ॥ कासया वाढविली महंतीं ॥ एवढी वासनेची फजिती ॥ तरी कां जाहला गोसावी ॥१७॥
नाहीं आवरिला क्रोधकाम ॥ तरी कां डोईस लावितां भस्म ॥ ऋषिवेष धरुनियां उत्तम ॥ पूजा घेतसां विश्वाची ॥१८॥
वचन ऐकतां ललनेचें ॥ मन मुनीचें अंतरीं खोचे ॥ तरंग उसळती अनंगाचे ॥ प्रयत्न अणुमात्र सुचेना ॥१९॥
मौनेंचिअ फिरला मागुता ॥ फार श्रमला हिंडतां ॥ मध्यान्हीं पातला कालिंदीपिता ॥ मुनि स्नाना चालिला ॥२०॥
दुरी गेला कोश एक ॥ एकांत पाहे नदी तटाक ॥ बुडी मारी धरुनि नासिक ॥ म्हणे खेंकडा झोंबला ॥२१॥
चांचपडोनि धरिलें हातीं ॥ किरवें नोहे झमके मोतीं ॥ डोई चोळितां केश लागती ॥ फणीने जैसें विंचरिले ॥२२॥
करीं पाटल्या गोट कांकणें ॥ तर्जनींत मुद्रिका दर्पणाची सगुण ॥ त्यांत पाहे मुख अवलोकून ॥ विपरीत लेणें देखिलें ॥२३॥
मूद राखडी डोके वरुती ॥ केश मिशा न दिसती ॥ कर्णी मासबाळ्याचे घोंस लोंबती ॥ बुगडया आणि तानवडें ॥२४॥
भाळीं शेंदुराची चिरी उमटली ॥ नेत्रीं अंजन ललाटीं बिंदली ॥ मुखीं अंगनेची शोभा आली ॥ गळां हार मोतियांचें ॥२५॥
पयोधर उचलले कठोर ॥ कवंठा ऐसें वर्तुळाकार ॥ काळे ठिबके ओंठावर ॥ गुंडया जैसा झग्याच्या ॥२६॥
भांडवल सांभाळावया हात घाली ॥ तंव सपाट योनी देखिली ॥ अंगी शोभे पातळ चोळी ॥ तारुण्य तनू मुसमुसीत ॥२७॥
बहुत मन जाहलें घाबरें ॥ पायीं अन वट बिचवे पोल्हारे ॥ वांकी सांखळ्या नेपुरें ॥ वाळे घुळघुळ वाजती ॥२८॥
पौषमासाचा वारा अद्भुत ॥ वपू शीताशें कंपित ॥ कैसा प्रवेशूं ग्रामवस्तींत ॥ कवणा दाखवूं हे दशा ॥२९॥
ऐसें विचारुन मानसीं ॥ आश्रम पाहे वस्तीसी ॥ निरखितां देखिलें गुंफेसी ॥ संकोच चित्तें प्रवेशला ॥३०॥
पर्णकुटींत तपस्वी ब्राह्मण ॥ धुष्टपुष्ट वयें तरुण ॥ नेत्रीं पाहे लक्षून ॥ सौदामिनीशा चमके ॥३१॥
विस्मयो पावोनि पृच्छा करी । तूं कवणाची कुमारी अंतुरी ॥ सुरीं असुरीं राक्षसाघरीं ॥ जन्मलीस तें सांगपां ॥३२॥
ऐकोनि विरक्ताची वाणी ॥ हांसोनि बोले मृगलोचनी ॥ म्हणे मी गंधर्वाची भगिनी ॥ मृत्युलोकीं पातलें ॥३३॥
पाहे तरी देव लोकींची ॥ मनीं श्रध्दा पर पुरुषाची ॥ आतां कांता होऊनी तुमची ॥ शुश्रुषेस सदा तिष्ठेन ॥३४॥
तपस्वी म्हणे तूं अज्ञान ॥ मी ब्रह्मचारी ब्राह्मण ॥ सांगसी तितुकें व्यर्थ वचन ॥ अघटित कर्म घडेना ॥३५॥
ऐसें संवादता दिवस गेला ॥ पुढें रात्रिसमयो पातला ॥ वस्त्र नसे पांघरावयाला ॥ करुणा आली ब्राह्मणा ॥३६॥
अर्ध वस्त्र घालोनि तिजवरी ॥ सहज पहुडली शेजारीं ॥ येरी हळुचि चरण चुरी ॥ सेवा माझी होऊंद्या ॥३७॥
अंगास अंग लागल्यावरी ॥ दोघां हृदयीं कामलहरी ॥ खवळली अद्भुत भारी ॥ भुजंग जैसा फुंपाटे ॥३८॥
मद्यापरीस मदाचा कैफ ॥ उसळो लागला कंदर्प ॥ मग पालवोनि दीप ॥ उभयतां एकत्र कवळिती ॥३९॥
गाढालिंगन चुंबन ॥ हास्य विनोद सुख मैथुन ॥ चार युगें प्रहरासमान ॥ ऐसा आनंद लोटला ॥४०॥
यापरी लोटले दिवस कांही ॥ साठ पुत्र प्रसवले गेहीं ॥ त्यांच्या खटपटीची नवाई ॥ लिहितां विस्तार न पुरेची ॥४१॥
समस्त अर्भकांची विष्ठा मूत्रें ॥ काढणें लागे दोन्हीं करें ॥ नदीस प्रक्षाळी नेऊनि चिरें ॥ सवेंचि होती मलिन ॥४२॥
ऋषि विसरला जप ध्यान ॥ फार वेष्टिला अर्भकेंकरुन ॥ समस्त झोंबती अंगालागून ॥ दाढी मिशा वोढिती ॥४३॥
एक मागती उदकास ॥ एक मागती भोजनास ॥ एक लोळती भूमीस ॥ एक रडती हांसती ॥४४॥
बहुत वेष्टिलें जंजाळें ॥ कष्टी अर्भकीं फार केलें ॥ म्हणती कोण कर्म वोढवलें ॥ उभयतां त्रासूनि तंडती ॥४५॥
क्रोधें भरुनियां ब्राह्मण ॥ म्हणे कोठून आलीस पापीण ॥ माझें भंगलें अनुष्ठान ॥ भ्रष्ट जाहलों तव संगें ॥४६॥
येरी म्हणे लज्जा नाहीं तुम्हांसी ॥ भोगितां सुरवाडलां रतीसी ॥ आतां कंटाळोनि हेळिसी ॥ क्रियानष्ठा पापिष्ठा ॥४७॥
जेव्हां देशी आलिंगन ॥ तेव्हां प्रार्थिसी आज्ञा प्रमाण ॥ आतां वीट घेऊन मन ॥ जायीं म्हणसी निर्लज्जा ॥४८॥
ब्राह्मण म्हणे ढालाची ॥ होती वळवळ विषयाची ॥ गळां पडलीस येऊनि कैची ॥ नसता कळंक लाविला ॥४९॥
अंगनेचे संगतीकरुन ॥ बहुत नाडले सज्ञान ॥ मुख्य कामारी आपण ॥ तोही लुब्धे भिल्लणीसी ॥५०॥
विष्णु भ्रष्टला वृंदेसी ॥ ब्रह्मा भाळला कुमारीसी ॥ सुरेंद्र भोगितां गौतम सतीसी ॥ भगेंद्र जाहला शरीरीं ॥५१॥
गाधिजमुनीनें तपाच्या राशी ॥ बुडविल्या लुब्धता मेनकेशी ॥ पराशराची गती कैसी ॥ ढीवरीसी सुरवाडला ॥५२॥
पौलस्तीचा कुळक्षय ॥ जाहला लागतां जनकसुतेचा पाय ॥ गौरी अभिलाषितां देह ॥ भस्मासुराचा भस्म जाहला ॥५३॥
काय वदों राहटी विश्वाची ॥ प्रस्तुत जाहली फजिती आमची ॥ विपरीत गति या कर्माची ॥ वोढवली ते नेणवे ॥५४॥
ऐसें विचारुनि अंतरीं ॥ म्हणे त्यजूनी दवडिजे बाहेरी ॥ मग कोपोनियां भारी ॥ जाय म्हणतसे उध्दटे ॥५५॥
कठोर ऐकोनि तापसवचना ॥ नदीस गेली उठोनि ललना ॥ म्हणे आतां प्राण ठेवीना ॥ मी कोण कर्म काय केलें ॥५६॥
सर्वी श्रेष्ठत्व मिरविलें होतें ॥ निर्जर नमस्कारिती मातें ॥ ते प्रतिष्ठा गेली केउतें ॥ हीनत्व देहा लाधलें ॥५७॥
ऐसें विचारुनि मनीं ॥ पश्चात्ताप प्रवेशला अंत:करणीं ॥ म्हणे त्राहें चक्रपाणी ॥ बहुत श्रमी मी जाहलों ॥५८॥
बुडी मारितां जळांत ॥ काया पालटली त्वरित ॥ जटा मुगुट कौपीन सहित ॥ पूर्वस्थिती पावला ॥५९॥
मी पुरुष कीं नारी ॥ जागृती असें कीं स्वप्नामाझारी ॥ भ्रमें वेष्टिला शरीरीं ॥ कांही उमज सुचेना ॥६०॥
मग कृष्ण येऊनि संमुख ॥ म्हणे स्त्रियेचे कैसे ॥ परिवार जाह्ला कितीएक ॥ सांगे तुज मुनिवर्या ॥६१॥
परिसोनि सर्वोत्तमाची वाणी ॥ मुनी चरणा लागे जोडोनि पाणी ॥ बरें ठकविलें देवा मजलागुनी ॥ फार पावलों फजीत ॥६२॥
जगदीश म्हणे नारदासी ॥ मी तूं ब्रह्म एक म्हणविसी ॥ कवणें ठकविलें देवा कवणासी ॥ द्वैतभावना असेना ॥६३॥
नारद म्हणे नारायणा ॥ म्यां धरली कुडी वासना ॥ त्याचें फळ पावलों जाणा ॥ महदन्याय घडलासे ॥६४॥
तुं अपरिमित परमेश्वर ॥ सुरासुरां न कळे पार ॥ अव्यक्त आत्मा विश्वंभर ॥ सर्व सूत्र तुझें हातीं ॥६५॥
तूं त्रैलोक्याचा जनिता ॥ तुझी कांता ती माझी माता ॥ तिचा अभिलाष धरिला ॥ चित्तां त्याच दोषें विटंबलों ॥६६॥
तूं दृष्टि करिशी वाकुंडी ॥ पाडिसी ब्रह्मांडाची उतरंडी ॥ तेथें माझी कायसी प्रौढी ॥ तुजसी समता धरावया ॥६७॥
मी सहस्त्रअन्यायी अपराधी ॥ अहंकृतीनें धरिली दुर्बुध्दी ॥ ते क्षमा करोनि दयाब्धी ॥ करीं उदधी कृपेचा ॥६८॥
यापरी प्रार्थोनि लागे चरणीं ॥ गंतव्य केलें स्वर्गभुवनीं ॥ आश्चर्य पावला आपुलें मनीं ॥ अद्भुत कळा देवाची ॥६९॥
जो हरिहरांसी बुध्दि शिकवी ॥ ज्याचे शिष्य व्यास वाल्मीक कवी ॥ त्या मुनीची एवढी पदवी ॥ तृणप्रायी केली हरीनें ॥७०॥
तेथें मानवाचा कोण केवा ॥ समभाव धरितां देवा ॥ ज्याच्या अनंत शक्ति मावा ॥ न कळती ऋषिनिर्जरांसी ॥७१॥
जेथें विबुधऋषींला अटक ॥ तेथें काय मानवी तर्क ॥ थिल्लरज्ञानें भ्रमले लोक ॥ कांजीस कल्पिती अमृत ॥७२॥
शर्करा भावुनि सोमल खाती ॥ ते चिरंजीव कैसे होती ॥ भलतिया देवास ईश्वर म्हणती ॥ मोक्षपद कैं जोडे ॥७३॥
भक्ति करितो वेताळाची ॥ आशा लक्षी विमानाची ॥ गाहाण पाठवी पोतडी गुंजांची ॥ इच्छी घडाभर मुक्ताफळें ॥७४॥
शुकाच्या पोटीं पुत्र जन्मला ॥ भीष्में आपुला जामात केला ॥ वंध्या कुमारें सिंह वधिला ॥ काय यथार्थ कल्पावें ॥७५॥
निर्नासिका खोविलें मोती ॥ उभे बाजारीं दुजी फजीती ॥ सैंधव तुरंगासी म्हणती ॥ पाकउपयोगी येईल कीं ॥७६॥
पय पाजूनि उरग पोशिला ॥ करें स्पर्शितांचि फुंपाटला ॥ कुरवाळितां वृश्चिकपृष्ठीला ॥ डंखोनि नाचवी देहातें ॥७७॥
ज्या देवतेला भजती ॥ अंतर पडल्या तेची क्षोभती ॥ तैसी नव्हे भगवद्भक्ती ॥ जीवन्मुक्ती भाविकां ॥७८॥
जेथे ज्याचा निश्चय बैसला ॥ तेणें तोचि ईश्वर कल्पिला ॥ परी परमात्मा नाहीं लक्षिला ॥ जेणे जोडे मोक्ष ठेवा ॥७९॥
या रीतीची वर्तणुक ॥ प्रारंभप्रसंगी निवेदिली देख ॥ आतां ऋषीश्वरांचें कौतुक ॥ संवाद करिती तें परिसा ॥८०॥
सांडोनियां परमेश्वरा ॥ इतर देवता जैशा गारा ॥ किंवा त्यजूनि निर्मळ नीरा ॥ फेंस घेणें हें बरें ॥८१॥
मृत्युलोकीं मानवी जन ॥ बोलती याचे नवल कोण ॥ महर्षिदेवासमान ॥ ऐक्य संवाद न मिळती ॥८२॥
नैमिषारण्य श्रेष्ठ तीर्थ ॥ मीनले असंख्यात ॥ ज्यांची सामर्थ्यकळा अत्यद्भुत ॥ निर्मू शके ती ब्रह्मांडें ॥८३॥
करिती सरित्पतीचें आचमन ॥ शापें मदनारीचें लिंगपतन ॥ कमलावल्लभास ताडिती चरण ॥ अन्याचा पाड कोणसा ॥८४॥
निशारमणां लाविला कलंक ॥ भगीरथपूर्वजांची केली राख ॥ इंद्र भगेंद्र सहस्त्र एक ॥ पाषाण जाहली अहल्या ॥८५॥
जे धातयासि करित हाट ॥ निर्मूं शकती नवी सृष्ट ॥ जे श्रेष्ठांहूनि अतिश्रेष्ठ । तेही ऋषि मीनले ॥८६॥
समस्त बैसोनि एके ठायीं ॥ स्थापिती परमार्थ आपलाले निश्चयीं ॥ प्रथमारंभी एक पाहीं ॥ आपुला अनुभव दावितो ॥८७॥
म्हणे या संसारीं जन्मिजे ॥ यज्ञादिक कर्मे कीजे ॥ तेणें स्वर्गातें पाविजे ॥ सार्थक होय जन्माचें ॥८८॥
मृत्युलोकीं दु:खाच्या राशी ॥ रोगें दरिद्रें पीडिलें बहुतांसी ॥ जन्ममरण चौर्‍यायशी ॥ अनिवार यातना होतसे ॥८९॥
यालागी करावे आचार पुण्य ॥ बैसावया धाडिती विमान ॥ घंटाघोष घणघण ॥ हरुषें जाती स्वर्गासी ॥९०॥
अमरेंद्र सिंहासनी आरुढती ॥ गंधर्वाचीं गायनें परिसती ॥ सुंदर अप्सरा नृत्य करिती ॥ भोग भोगिती रंभेचे ॥९१॥
जेथें कामधेनूंचीं दुभतीं ॥ स्वारीस वहन ऐरावती ॥ तारुण्यवयें सदैव असती ॥ वृध्ददशा न स्पर्शे ॥९२॥
चिंतामणीच्या भूमिका ॥ लागली कल्पवृक्षवाटिका ॥ अपूर्व रम्य गोपुर पीठिका ॥ निरखितां विरक्त वेधती ॥९३॥
रोग दरिद्र भय चिंता ॥ स्वप्नीं न दिसे मनें कल्पितां ॥ एकवेळ सुधा प्राशितां ॥ पुन: क्षुधा न लागे ॥९४॥
युग जाय पळासमान ॥ एवढया आनंदांत लोटे मन ॥ दान पुण्य केलिया जाण ॥ ऐसी पदवी पाविजे ॥९५॥
यापरी वदतां ऋषि एक ॥ दुजा म्हणेल कळला विवेक ॥ नाहीं जाहलें ज्ञान ठाऊक ॥ तरी कां तोंड घालावें ॥९६॥
मी सांगतों सारांश ॥ तुम्ही परिसा सावकाश ॥ यज्ञ घडे नृपलोकांस ॥ प्रजास द्रव्य तें कैंचे ॥९७॥
सार्वभौम याग करिती ॥ ते स्वर्गसुखास जाती ॥ अन्य जन काय नरकीं पचती ॥ यज्ञावांचोनि सांग पां ॥९८॥
जिहीं पुण्य फार केली ॥ त्यासी जिताचि विघ्नें पातलीं ॥ कर्वत घालोनि काय चिरिली ॥ मांस कापिलें एकानें ॥९९॥
पुण्यमागें लागतां झटें ॥ हरिश्चंद्राचे हाल मोठे ॥ नळे सेविलें वन अचाटें ॥ पांडव पावले अवदशा ॥१००॥
कर्णाचे दशन पाडिले ॥ चांगुणेचें बाळ वधिलें ॥ द्रौपदीस नग्न केलें ॥ वस्त्रें फेडिलीं सभेंत ॥१॥
पुण्यवंतांचे हें लक्षण ॥ जिताचि भोगिती क्लेश गहन ॥ निमाल्या अंतीं जाणे कोण ॥ गति किंवा अवगती ॥२॥
शतमखसुकृताच्या पाठी ॥ स्वर्गा जाती प्राणसंकटीं ॥ तेथें उपाधि घडे मोठी ॥ लोटोनि देती माघारे ॥३॥
जोंवरी शिक्का चाले धन्याचा ॥ तोंपर्यंत अंमल त्याचा ॥ तो तहगिर जाहलिया गांवींचा ॥ प्रजा आज्ञा पाळिती ॥४॥
जोंवरी वस्त्रें द्रव्य देत ॥ तोंवरी वेश्येसी सख्य प्रीत ॥ धन सरल्या तुच्छ मानित ॥ उंबरा ठाका देईना ॥५॥
यावरी पुण्य असतां पदरीं ॥ चाले सत्ता अमर पुरीं ॥ तें सुकृत सरल्यावरी ॥ तोंडींच्या तोंडीं मारिती ॥६॥
तहगिर करुन लोटिती खालतें ॥ मृत्युलोक अध:पंथे ॥ पुन:गर्भवास भोगिती तेथें ॥ केलें पुण्य बुडालें ॥७॥
स्वप्नामाजी दरिद्री ॥ लाहे कनककुंभ भारी ॥ मानी आतां माझें घरीं ॥ न्यून पदार्थ असेना ॥८॥
उभवीन सप्तखणीं गोपुरासी ॥ पर्णीन उभयतां पत्नीसी ॥ पहुडेन मंचकाशीं ॥ दोहों बाहीं वनितां कवळूनि ॥९॥
होईल संतती पुत्र पणतू ॥ प्रजा विस्तारे गृहातु ॥ उत्साह करीन सोयरियांतु ॥ व्याही जांवई होतील ॥११०॥
ऐसा विचार मनीं कल्पितां ॥ पातली जागृत अवस्था ॥ उठला मस्तक खाजवितां ॥ उशास विळा चर्‍हांटें ॥११॥
तैसें पुण्यवंतां जाहलें ॥ स्वर्गसुख बुडालें ॥ शेखीं गर्भवासा पडिले । केली खटपट ते गेली ॥१२॥
जो स्वर्गी इंद्राणीचा पती ॥ तोचि धाके सदा चित्तीं ॥ कोणी तप केलिया क्षिती ॥ मत्सिंहासन जाईल ॥१३॥
परिसा मधव्याचा अवगुण ॥ गौतमऋषीचा वेष घेऊन । मनीं विषयवासना धरुन ॥ कपटें अहल्या भोगिली ॥१४॥
ऋषीनें शापिला बहुत रागें ॥ इंद्रासी पडलीं सहस्त्र भगें ॥ म्लानवदन स्वर्गमार्गे ॥ करी गंतव्य लज्जित ॥१५॥
निवाचकवच दैत्य दारुण ॥ अमर पुरीं नेतसे लुटून ॥ पुरंदर धाकें जाय पळोन ॥ शक्ति पाहोन असुरांची ॥१६॥
खगेंद्र येऊनियां पक्षी ॥ अमृतकुंभ घेतला कुक्षी ॥ इंद्र संमुख नयनीं लक्षीं ॥ शक्ती नोहे घ्यावया ॥१७॥
जनमेजयाचा यज्ञ गहन ॥ काद्रवेय हुताशनीं दहन ॥ एक उरग धाक घेऊन ॥ शरण गेला मधव्यासी ॥१८॥
अभय देत सहस्त्रनयन ॥ तुज रक्षीन हुताशनापासून ॥ तक्षक घालितां पेटविला ॥ बुरुज उडविला स्वर्गीचा ॥१२०॥
उसळोनि इंद्राचें आसन ॥ अध:पंथे येतसे ढासळोन ॥ गळ्याच अही झुगारोन ॥ धाकें पळाला स्वर्गातें ॥२१॥
जो शरणागतां अव्हेरी ॥ त्याची काय वर्णिली थोरी ॥ संकटी भक्तांसि तारी ॥ तो अंतरात्मा बोलिजे ॥२२॥
विश्मामित्रें तप मांडिलें ॥ तेव्हां इंद्रपद गडबडिलें ॥ तें सांकडें मेनकेन फेडिलें ॥ स्वस्थ राखिलें इंद्रासी ॥२३॥
ज्याचें संकट वेश्या वारी ॥ त्याचा पुरुषार्थ काय करी ॥ अमरांसहित अमरपुरी ॥ नाशवंत जाणिजे ॥२४॥
याहूनि श्रेष्ठ विरंचिभुवन ॥ परम पवित्र अति पावन ॥ तेथील महिमा निरुपम ॥ परिसतां संतोष मानसीं ॥२५॥
आतां येथूनि कथा रसिक ॥ ऋषि वर्णील सत्यलोक ॥ त्याचिया ज्ञानाची शोधणूक ॥ श्रुत करीन श्रोतयां ॥२६॥
पुढील कथेची सूचना ॥ श्रीदत्त सांगे येऊनि काना ॥ तोचि आठव धरुनि मना ॥ विस्तारेंशीं लिहितसें ॥२७॥
माझी अति मंद वाणी ॥ आदरें परिसावी श्रवणीं ॥ जैसें दुर्बळाचे आमंत्रणीं ॥ मान्य करिती श्रीमंत ॥२८॥
नव्हे यातीचा ब्राह्मण ॥ क्षत्रिय वैश्य नोहे जाण ॥ शूद्रापरीस हीनवर्ण ॥ अविंधवंशीं जन्मलों ॥२९॥
ज्यांचा शास्त्रमार्ग उफराटा ॥ म्हणती महाराष्ट्र धर्म खोटा ॥ शिवालयें मूर्ती भंगिती हटा ॥ देवद्रोही हिंसाचारी ॥१३०॥
जयांच्या सणाच्या दिवशीं ॥ वधितां तो उल्हास मानसीं ॥ वेद शास्त्र पुराणासी हेळसिती उध्दट ॥३१॥
ऐसें खाणींत जन्मलों ॥ श्रीकृष्णभक्तीस लागलों ॥ तुम्हां संतांचे पदरीं पडिलों ॥ अंगिकारावें उचित ॥३२॥
व्यास ढीवरीपोटी जन्मला ॥ कोणें त्यासी वाळिला ॥ मेनकेचे पोटीं शकुंतला ॥ वेश्या कोण म्हणावी ॥३३॥
तिच्या वंशीं जन्मले भारत ॥ वंद्य करिती लोक समस्त ॥ जांबवंती अस्वल जात ॥ जामात जाहला श्रीकृष्ण ॥३४॥
जयास दुर्गंधीचें आळे कीजे ॥ त्यांत केशराचा बूट निपजे ॥ तें पूजेसाठीं पाहिजे ॥ पवित्र देवां ब्राह्मणां ॥३५॥
जवादि मार्जाराच्या वृषणांतून ॥ जन्म पावली कस्तुरी जाण ॥ त्याची हर्षे पेटी करुन ॥ श्रीमंत मस्तकीं खोविती ॥३६॥
केतकीसी सर्वांगीं कांटे ॥ गर्भी सुवासिक कणीस गोमटें ॥ सांडोनि फणसाचीं सालपटें ॥ आंतील गरे स्वीकारिती ॥३७॥
मध खातां गोड लागली ॥ कोणी न पुसे कोठें जन्मली ॥ ओल्या चर्मी हिंघली ॥ फोडणीस आधीं पाहिजे ॥३८॥
मीनउदरीं मत्स्येंद्र जन्मला ॥ सिध्द कोण न म्हणे त्याला ॥ गौरीनें मळीचा गणेश केला ॥ विश्व पूजी तयासी ॥३९॥
राक्षसवंशीं बिभीषण ॥ काद्रवेयकुळीं सहस्त्रवदन ॥ अरुणानुज विनतानंदन ॥ जाहले प्रिय सर्वोत्तमा ॥१४०॥
गज प्रल्हाद शुक नारद ॥ भक्तीनें सुरांस जाहले वंद्य ॥ गणिका कुब्जा मतिमंद ॥ पावन केली श्रीनिवासें ॥४१॥
तैसा मी कर्मक्रियाहीन ॥ बुध्दिहीन ज्ञानहीन ॥ ऐसिया अनाथालागून अंगीकारिजे सर्वोत्तमें ॥४२॥
रसमात्रा जरी सांपडे ॥ ताम्रपात्रीं सुवर्ण जोडे ॥ धरितां देवाचे पाय दृढें ॥ अवघड काय कवितेचें ॥४३॥
नेत्रीं घालितां अंजन ॥ लक्षी पाताळीचें धन ॥ तैसें श्रीगुरुचें करणें ॥ दिसे ब्रह्मांड लोचनें ॥४४॥
हरिभक्तीची घालूनि कास ॥ मनबुध्दीस करुन उल्हास ॥ प्रसंगें निवेदीन सावकाश ॥ जे परिसोनि करिती आश्चर्य ॥४५॥
यापरी प्रसंग संपला ॥ श्रीगुरुकृपेनें निवेदिला ॥ शहामुनीच्या वचनाला ॥ रहस्य आणी ईश्वर ॥१४६॥
इति श्रीसिध्दांतबोधग्रंथे अध्यात्मनिर्णयतत्त्वसारनिर्णये द्वितीऽध्याय: ॥२॥
॥ अध्याय ॥२॥ ॥ ओंव्या १४६ ॥  श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥