खंड १ - अध्याय ३

श्रीगणेशाय नमः । सूत म्हणे ऐका पावन । स्थिर करोनी चंचलमन । विनायक कथा मनमोहन । सारे तुम्ही मुनिजनहो ॥१॥
विघ्नेश भक्ती जे न करिती । विघ्ने तयांसी बाधती । दक्ष स्वसदनीं जाता अती । क्रोधयुक्त मनी झाला ॥२॥
बाधे कपाळशूळ जयास । अन्य कांहीं रुचत न त्यास । शिवास शिक्षा करावयास । आसुसलें हृदय दक्षाचें ॥३॥
होता मनीं बहु दुःखित । न सुचे विचार चित्तांत । नारदमुनी तेथ अवचित । दिव्यदर्शन ते प्रकटले ॥४॥
महातेजस्वी नारदमुनी । दक्ष तयांसी सन्मानी । आसन अर्घ्यपाद्यादी देउनी । पूजी त्यांना यथाविधी ॥५॥
कुशलप्रश्न विचारिता । प्रसन्न तो मुनी होता । म्हणे दक्षा सांग आता । तव दुःखाचें कारण ॥६॥
प्रजापती तू असता । कोमेजले मुख का तेजोयुक्ता? । काय घडली वार्ता ती सर्वही कथन करी ॥७॥
दक्ष तेव्हां नारदांसी सांगत । ऐकावें मनीचे आर्त । सर्वांसमक्ष सभेत । शंकरें अपमान मम केला ॥८॥
मी कां झालो दुःखित । म्लान तैसा चिन्ताक्रान्त । हें तुम्हां कथिलें निश्चित । उपाय सांग यावरी ॥९॥
शंभु असे दर्पयुक्त । त्याचा गर्व हरावा अवचित । ऐसा माझ्या मनीचा हेत । सिद्धीस कैसा तो जाईल ॥१०॥
हे सर्वज्ञा विचक्षणा । पुरवावी मम मनीची कामना । बृहस्पतिथागाची कल्पना । नारद तेव्हां सांगती ॥११॥
मनोभावें करी स्तवन । सर्व देवांसी निमंत्रून । केवळ शंभू यज्ञभागहीन । होईल ऐसें करी तूं ॥१२॥
देवपंक्तीत बहिष्कृत । यज्ञभागवंचित हीन निंदित । पिशाच्यांचा ईश अदैवत । शंभू तेव्हा ख्यात होय ॥१३॥
तू प्रजापतींचा पती । मिळेल तुजला सर्वसंमती । पूर्वी केली तैसी कृती । करिता मनीषा सफल होई ॥१४॥
परंपरेनें जें लाभलें ॥ तें सर्व ऐश्वर्य नष्ट जाहलें । ऐसें पाहून चिन्तावले । मन शिवाचें पोळेल ॥१५॥
ऐसें आलें माझ्या मनांत । रुचेल तुज जें सांप्रत । तें करी गा तू त्वरित । नारद दक्षा सांगती ॥१६॥
ऐसी युक्ती सांगून । नारद गेले निघून । वीणावादनीं रत होउन । ब्रह्मांडमंडळीं योगीश ते ॥१७॥
ब्रह्मवेत्ते ते नारदमुनी । उपाय जो कथिला त्यांनी । तो दक्षेही हर्षयुक्त होउनी । सत्यार्थाने मानिला ॥१८॥
बृहस्पतिसव करण्यासी । प्रारंभ करी तत्क्षणासी । तेथ निमंत्रून देवादिकांसी । शंभू सोडून सर्वत्रां ॥१९॥
आले भगवान विष्णुदेव । तैसेचि नाना अन्य देव । द्विजवर गंधर्वादी सर्व । नाना वाहनीं बैसोनियां ॥२०॥
नानातत्वार्थ पारंगत । आले तेथे द्विज बहुत । जावई सपत्नीक कश्यपप्रमुख येत । यज्ञमंडपीं त्या वेळीं ॥२१॥
उद्दिष्टास अनुकूल करित । दक्ष परम तें हर्षित । गणनाथविहीन यज्ञ आरंभित । शंकर वर्जित तो यज्ञ ॥२२॥
भावीगौरवा कारणें होत । गणेशाची स्मृती मनात । दधीचीप्रमुख शैव समस्त । क्रोधयुक्त ते झाले ॥२३॥
दधीची क्रोधवश तेथ म्हणत । दक्षा महाप्राज्ञा ऐक हित । वचन माझे योग्य त्वरित । शंकरहीन यज्ञ नसावा ॥२४॥
जैसा प्राणावाचूनी देह । तैसा शंकराविण यज्ञ निःसंदेह । हें वचन ऐकता दाह । दक्षाच्या मनीं होत ॥२५॥
रुष्ट होउन दक्ष म्हणत । गर्वोद्धत तो शापविमोहित । ‘दधीची’ तुम्हांस काय ज्ञात । सत्य रुप शिवाचें त्या! ॥२६॥
अहो तो शिव अशिव असत । पिशाचांचा अधीश्वर सतत । वर्णाश्रमविहीन आचरत । म्हणोनी यज्ञकम्री अपात्र असे ॥२७॥
जेथें साक्षात्‍ लक्ष्मीपती । मांगल्याचे आलय असती । त्या ह्या यज्ञीं न्यूनता कोणती । येणारे तें सांगा मज ॥२८॥
लटकें बोलू नका वचन ’ ऐकता दधीची क्रोधायमान । क्रूर त्या दक्षाचें आलपन । पुनरपि म्हणती दक्षाप्रती ॥२९॥
‘अरे तूं शिवनिंदा करिसी । अज्ञानें विमोहित भाससी । परी तूं हे न जाणसी । शंकरद्वेषे यज्ञनाश ॥३०॥
तुज सिद्धी न लाभेल । वैभव सारे नष्ट होईल । येथले सर्व द्विजादि होती । पाखंडी पापी कलियुगांत ॥३१॥
स्वधर्म, हीनता पावून । ते सारे नरकात पडून । विष्णूच्या मोहजालें युक्त होऊन । पाखंदाकारक देव होय ॥३२॥
देव ते कलियुगातील । पाखंडां साहाय्य करतील । पाखंडाप्रिय प्राणी होईल । मलयुक्त कलियुगात ॥३३॥
शिवहीन ह्या यज्ञांत । केशव मुख्यत्व पावत । स्वयं वेदबाह्य आचरत । कर्म त्यामुळें शापित होय ॥३४॥
सर्व देवांचा त्वरित होईल । पराजय हें निःसंशय । सर्व मुनींना पुढे होईल । अपरंपार दुःख जगीं ॥३५॥
ऐसी शापवाणी उच्चारित । मग दधीची निघून जात । यज्ञमंडपीचे अन्य शैवही त्वरित । तेही जाती त्याच्यामागे ॥३६॥
गौतम गालव वामदेव ऋषिजन । मार्कंडेय अगस्ती आदी सुजन । परमधार्मिक ते सांगून वचन । वेदबाह्य यज्ञ पाहू नये ॥३७॥
ऐसा यज्ञ करुन नये । त्यात भागही घेऊ नये । ऐकता देवतांच्या मनात ये । संभरम भावना त्या वेळी ॥३८॥
तेव्हा जे अन्य मुनिजन । तैसेची देवगण पावन । त्यांचें सांत्वन करुन । विष्णु बैसवी त्या सर्वांसी ॥३९॥
स्वयं उचित स्थानीं बसत । शिवहीन मंडपीं दक्षप्रेरित । विष्णूवरी विश्वास ठेवित । देव ऋषिगण संमोहानें ॥४०॥
यज्ञ पाहण्या उत्सुक असत । भृगु आदि मुनी यज्ञारंभ करित । यथाविधि यथाभाग लाभत । देवतांना यज्ञाहुती ॥४१॥
इकडे यज्ञ ऐसा होत । तिकडे नारद कैलासी जात । पार्वतीसह शंबूस नमित । भाविक तो नमर होवोनी ॥४२॥
कलहप्रिय नारद असत । सतीस संबोधून म्हणत । दक्षयज्ञीं तुझे नसत । आगमन कां ते नकळे मला ॥४३॥
तेथें महोत्सव चाललासे । यज्ञ सोहळा थोर विलसे । महोत्सवीं रमला असे । देव मुनींचा समुदाय ॥४४॥
तुझ्या भगिनी पतिसमवेत । तेथे पाहिल्या अतिमुदित । देवी, तुम्हीं कां न गेलात । ऐश्या त्या मंगल यज्ञोत्सवीं ॥४५॥
पित्याच्या घरीं जाण्यास । मुलीस का लागे निमंत्रणास । तेथ मानापमान कासयास । आपण मनीं धरावा? ॥४६॥
जरी विसरला बोलाविण्यास । मुलीनें न मानावा तरी रोष । जावें त्वरित पितृकार्यास । संशय मनांत धरु नये ॥४७॥
ऐसें सांगू निया वचन । नारद गेले निघून । मनांत कुतूहल निर्मून । मौज बघण्या उत्कंठित ॥४८॥
सतीच्या मानसी ऐसे भरवून । नारद गेले कळ लावून । तेव्हां ती अत्यंत खिन्न । मनांत दुःख फार करी ॥४९॥
शंकरास वंदून । हृदयीं विषण्ण होऊन । सती करी शिवस्तवन । नीलकंठा नमन तुला ॥५०॥
शंकरा तुला माझें वंदन । शिवा सगुणा मृडा निर्गृणा नमन । ऐकावें माझें प्रार्थनावचन । वडिलांच्या यज्ञीं जाऊया ॥५१॥
पित्याच्या घरी होत । यज्ञोत्सव थोर उत्साहयुक्त । हे विभो मी मनी वांछित । तुम्हांसवे तेथ जावे ॥५२॥
ऐसें ऐकून सतीचें वचन । शंभू आश्चर्ये म्हणे वचन । काय बोलसी गे अभिमान । तुज कैसा वाटेना? ॥५३॥
माझा द्वेष्टा तुझा पिता । निमंत्रण मज नसतां । मी तेथ यज्ञीं येतां । अपमान माझा होईल ॥५४॥
म्हणोनी मी तेथ न जावें । विपरीत अवघें टाळावें । अधिक काय तुज सांगावें । महामाया स्वयं तू ॥५५॥
मी मायिक संशयातीत । तूची होई कार्यरत । देव मुनींसी निर्मी त्वरित । यथेंचि आपण यज्ञ करुं ॥५६॥
परी हें शंबूचें वचन । सती न मानी खिन्न मन । दुःखें म्हणे तुम्हांवाचुन । एकटी मी जाऊ का? ॥५७॥
आज्ञा द्या एकटी जाण्यास । करुं नका हो माझा विरस । वडिलांच्या यज्ञोत्सवास । पहावें ऐशी मनीषा ॥५८॥
तेव्हां शंभू कांही न बोलत । मौन हीच ती संमती मानित । परिणामाचा विचार न करित । निघाली सती माहेरासी ॥५९॥
पाहून शंकरां आश्चर्य वाटत । मानसीं तो होत विस्मित । जें होणार तें होवो म्हणत । विमान पाठवी शक्तीसाठीं ॥६०॥
विमानीं आरुढ होत । सती आकाशमार्गे जात । पित्याच्या घरी पोहचत । सन्मान करिती बंधुजन ॥६१॥
मातापिता हर्षभरित । सतीचा सत्कार तें करित । संतोषून स्वतनप्रेत । दक्ष तेव्हा सांगतसे ॥६२॥
हे महाभागे तू आलीस । यज्ञशोभा वाढविलीस । ऐकुनी त्या पितृवचनास । सती म्हणे दुःखार्ता ॥६३॥
बाबा, तुमच्या यज्ञात । मी आल्यानें शोभा येत । येथें आलें अनाहूत । म्हणोनि उपहास का ऐसा? ॥६४॥
तुमच्या यज्ञमंडपात । आगंतुक आले मी धावत । आपण रुष्ट कां आम्हांप्रत । तें समजेना मजलागी ॥६५॥
तेव्हां दक्ष म्हणे रागावून । ऐक बाळे लक्ष देऊन । माझाचि दोष ह्यात महान । म्हणोनि दिली तुज शंभूतें ॥६६॥
भस्म होऊन मानसाला । तुज दिली पिशाच्चराजाला । वडिलांच्या पूर्ण केला बोला । घोर अन्याय घडला तो ॥६७॥
वर्षभरष्ट तो शिव असे । वृथा ईश्वरपद मिरवित असे । त्याच्या दोषास्तव निमंत्रण नसे । तुलाहि बाळ मम यज्ञीं ॥६८॥
परी तूं आलिस हें बरें मानितों । ये मजजवळी स्वागत करितों । सूत ऋषींना वर्णन करितो । ऐका सतीची मनोव्यथा ॥६९॥
शिवींनदा ऐकून । क्रोधें संतप्त सतीचें मन । यज्ञमंदिरा अवलोकून । सती म्हणे पित्यासि तैं ॥७०॥
रुद्रभाग नसे ज्यांत । ऐसा यज्ञ पाहून संतप्त । म्हणे ताता काय हें अघटित । वेदबाह्य कर्म आचरिलें?॥७१॥
रुद्रभागविण यज्ञ निष्फळ । तू शिवनिंदा करतोसी खळ । तूच निःसंशय अशिव निर्बळ । माझे बोल सत्य जाण ॥७२॥
शिव हे ब्रह दोन अक्षरी । निर्गूण निराकार खरोखरी । पिता नव्हे वाटतोसी वैरी । मानसी दुःख बहु वाटे ॥७३॥
हे पित्या तव देहापासुन । माझा देह झाला उत्पन्न । शिवनिंदक तूं म्हणून । त्यागीन क्षणीं या देहासी ॥७४॥
ऐसें वचन बोलून । ध्यानें हृदयीं शिवासि स्मरुन । मनांत चिंतन त्याचें करुन । उडी घातली यज्ञाग्नींत ॥७५॥
पुन्हा एकदा होई शक्ती । हिमालयाची सुता पार्वती । शिवध्यानपरायणा मिळवी ती । शिव हाची पती पुन्हां ॥७६॥
घोरतप तिनें आचारिलें । सुतीव्र व्रतही पाळिलें । मन आत्मवश ठेविलें । म्हणोनि लाभला शंभू पती ॥७७॥
प्रेमविहवला सती लाभला । शिवपत्नीचे पद पुन्हा पुनित । पुनरपी त्यांचें मिलन होत । दिव्यानंद सर्वांसी ॥७८॥
ओमिति श्रीमदान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रेमन्मौद्‌गले महापुराणे प्रथमे खण्डे वक्रतुंडचरिते सतीदेहत्यागो नाम तृतीयोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ॥