खंड ८ - अध्याय ३८

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ विभांड जाजलीस प्रार्थित । बल्लाळेश चरित सांगा मजप्रत । बल्लाळ नाम कैसें लाभत । शुभप्रद श्रीगणेशा ॥१॥
कोणी स्थापिला हा देव । पालीसमीप दिव्य भाव । योगीशा सर्व सिद्धिकर अपूर्व । चरित्र हें मज सांगा ॥२॥
जाजलि म्हणे सिंधुदेशांत । पल्ली नामक कुटी असत । तेथ कल्याण नामा राहत । वैश्य एक धर्मनिष्ठ ॥३॥
त्याची पत्नी इंदुमती । महाभाग्यवंत दयाळू अती । पुत्रास नांव ठेविती । बल्लाळ असें प्रेमानें ॥४॥
पुत्राच्या अकराव्या दिवशीं ठेविती । बल्लाळ नाम अतिभक्ती । बल्लाळाची बाल्यापासून मती । जडली गणनाथावरी ॥५॥
तो सदैव ध्यानयुक्त । त्यासी भूक तहानेची न भ्रांत । परी मातापिता त्या देत । खाऊंपिऊं योग्य वेळीं ॥६॥
स्मरण करी बाल बल्लाळ । गणपतीचें नित्य रसाळ । नाम मनीं आठवी सबळ । कधींही तो रडत नसे ॥७॥
दुधाची भूक लागून । तो ना करी कधी रुदन । मातापिता लक्ष ठेवून । दूध तयास पाजिती ॥८॥
नंतर तो बल्लाळ रांगू लागत । जमिनीवरी बांधी सतत । गणेशमूर्ति भावयुक्त । धुळीनेच त्याची पूजा करी ॥९॥
धुळीचे षोडशोपचार अर्पित । दुडुदुडु चाले घरांत । जय विघ्नेश ऐसा करित । जयघोष सदा मुखानें ॥१०॥
नंतर कांहीं काल गेला । बल्लाळ आतां मोठा झाला । मित्रपरिवार जमला । परी खेळ गणेशपूजेचा ॥११॥
तेथतेथ गणेश मूर्ती । स्थापूनिया यथामती । सारे बालक पूजिती । विघ्नेशासी आदरानें ॥१२॥
तो बालकांसी शिकवित । वेळ न घालवा अन्य खेळांत । ते सर्व नाशिवंत । सदैव पूजा गणेशासी ॥१३॥
त्यानेंच होईल सदा हित । ते सारे मित्र त्याचे ऐकत । ऐसा बहुत काळ लोटत । तैं एक विघ्न निर्माण झालें ॥१४॥
भक्तिविघात लोक करिती । मृण्मयमूर्तीवरी पाय देती । तेव्हां दुःखें विचार करून चित्तीं । खेळती गावाबाहेर ॥१५॥
जेथ होता एक पर्वत । तेथ सर्व मुलें जमत । वैश्यपुत्र बल्लाळ स्थापित । तेथ एक पाषाण ॥१६॥
त्या सुन्दर पाषाणास पूजिती । वन्यमालाफुलांनीं भावभक्ती । फळें त्यासी नैवेद्यार्थ अर्पिति । त्रिकाल पूजन मुलें करिती ॥१७॥
रात्रीं स्वगृहीं परतती । जेवून रात्रीं झोपी जाती । बल्लाळ तो गाणपत्यमती । होता महान गणेशभक्त ॥१८॥
पुनरपि प्रातःकाळीं उठून । बालकांसहित पर्वती जाऊन । गणेशास भक्तियुक्त पूजून । दिवसभरी करी भक्ती ॥१९॥
हें कळतां लोक समस्त । आपापल्या बालकां ताडित । म्हणती त्यांस क्रोधयुक्त । न खातांपितां कुठें जातां ? ॥२०॥
अरे रात्रीं एकदां जेऊन । काय करतां संपूर्ण दिन । आनंदांत असता निमग्न । सांगा कोण तुमचा नेता ? ॥२१॥
ऐसें पालक विचारिती । तव तीं बालकें सांगतीं । बल्लाळाच्या सर्व कृती । आम्हीं त्याच्या मागून जातों ॥२२॥
त्याच्यासह पर्वंतावर जाऊन । आम्हीं करितों गणेशभजन । तैसेंच त्याचें पूजन । वन्यपुष्पफळांनी ॥२३॥
तें ऐकून क्रोधयुक्त । नगरवासी जन समस्त । आपुल्या पुत्रांस धमकी देत । जाऊं नका बल्लाळसगें ॥२४॥
तरीही तीं मुलें न ऐकती । बल्लाळाच्या सहित जाती । सर्वही गणेशभजनीं रंगती । नानाछंदे तीं गाती ॥२५॥
तें समजता अधिकचि चिडून । नगरवासी सांगती जाऊन । कल्याणासी सर्व वर्तमान । बल्लाळाचें न घाबरतां ॥२६॥
नागर म्हणती तुमचा सुत । जातो आमुच्या मुलांसहित । नित्य पर्वतावरी वनांत । उपोषण करी दिवसभरी ॥२७॥
रात्रीं सारी परततीं । एक वेळ अवघी जेवती । अवघीं कृश झालीं किती । ही करणी दुष्ट बल्लाळची ॥२८॥
आज उद्या वा मरतील । शिकवावें स्वसुता आतां सबळ । नाना प्रयत्न करूनही बाळ । आमुचें ना ऐकती ॥२९॥
त्यांसी आम्हीं ताडिलें । परो ते एक न ऐकले । तुझ्या बल्लाळाच्या अधीन झाले । त्याची मोहिनी सर्वांवरी ॥३०॥
त्यांचें गार्‍हाणें ऐकून । कल्याण वैश्या क्रोध येऊन । त्या सर्वांस निरोप देऊन । श्रीघ्र गेला वनांत ॥३१॥
हातांत मोठी काठी घेऊन । मारण्या स्वसुता क्रोधयुक्त मन । गेला त्वरित जेथ स्थान । बालकांचें पूजेचें ॥३२॥
तेथ सर्व मुलें जमलीं होतीं । गणेशभक्तींत दंग चित्तीं । गवत लाकूडादींनी बांधितीं । देवालय ती गणेशाचें ॥३३॥
तेथ मूर्ति स्थापिली होती । गणेशाची मोहक अती । जरी साधीच ती होती । भावभक्तीचें बळ होते ॥३४॥
कोणी प्रदक्षिणा घालिती । कोणी बालक ध्यान करिती । कोणी नाम संकीर्तन करिती । कांहीं सांगतीं पुराण ॥३५॥
कांहीं पुराण ऐकतीं । क्रांहीं तपश्चर्या करिती । नाना छंदें कोणी गातीं । गणेशगुणांचें गायन ॥३६॥
गणेशाच्या पुढयांत । बल्लाळ होता ध्यानस्थित । त्यास पाहून क्रोधयुक्त । देवालय फोडिलें कल्याणानें ॥३७॥
एक दांडा मारून । छोटें मंदिर केलें भग्न । त्याचा राग पाहून । पळून गेलीं सर्व मुलें ॥३८॥
परी बल्लाळ एकला न हालत । तैसाच बैसला ध्यानांत । त्या महाभक्तास पकडित । मारी कल्याण दांडुक्यानें ॥३९॥
यमासम तो पितो । स्वसुतास मारी निष्ठुरत । उपजून त्याचिया चित्ता । क्रोधांध तो जाहला ॥४०॥
सर्वांगावरून रुधिर । वाहूं लागला त्याचा पूर । तथापि गणेशध्यान एकाग्र । सोडिलें नाहीं बल्लाळानें ॥४१॥
गणेशाचें ह्रदयांत चिंतन । मार खाई न सोडी मौन । तेव्हां कल्याणें देव उचलून । फेकून दिला दूरवरी ॥४२॥
गणेशाची मूर्ति फेकित । तदनंतर वेलींचे पाश घालित । त्यांनीं स्वसुतास बांधित । हातपायांत दुढ बंध ॥४३॥
परी देहत्यागाअचा निश्चय । करी बल्लाळ निर्भय । तेव्हां क्रोधपर निर्दय । बोले कल्याण तयासी ॥४४॥
अरे बल्लाळ मज न मानिसी । नित्य देवपूजामग्न होसी । त्याचें हें फळ लाभलें तुजसी । खा मार आतां पुनरपी ॥४५॥
अरे सारे नगरजन । मज सांगती तुझें वर्तन । त्यांची मुलें बिघडवून । काय मिळविलें सांग तूं ॥४६॥
ते मज गार्‍हाणीं सांगती । पुत्रास मार द्यावा म्हणती । तुझ्यासम पुत्र लाभून जगतीं । सर्वत्र निंदा होत माझी ॥४७॥
पूर्वी होतों वंध्य पुत्रहीन । तेव्हां होतों आनंदमग्न । परी तुजसम पुत्र लाभून । दुःखपूर्ण जीवन झालें ॥४८॥
म्हणून देहाचा त्याग करून । आतां विघ्नेश्वरासमीप करी गमन । तो देव सर्व शुभवर्तंमान । करील तुझें निःसंशय ॥४९॥
ऐसें बोलून तो पापी नगरांत । परततां होय अद्‍भुत । विघ्न उद्‍भवलें अवचित । कोड सर्वांगावरी फुटलें ॥५०॥
कल्याणास ऐकूं न येत । पोक आलें तो वाकून चालत । मूक किडयांनी युक्त । देह त्याचा जाहला ॥५१॥
तेव्हां अति दुःख होऊन । वैश्य कल्याण दीन वदन । पत्नी त्यास तैसा पाहून । शोक अत्यंत करूं लागली ॥५२॥
ती पतीस विचारित । हया अवस्थेचें कारण न कळत । परी तो बधीर न ऐकूं शकत । प्रश्न आपुल्या कान्तेचा ॥५३॥
मुका झाला न बोले वचन । खुणा करी दीन होऊन । तेव्हां नगरजन सारे जमून । भयचकित सारे सांगती ॥५४॥
आम्हीं बल्लाळाची तक्रार केली । त्यानें शेटजींची वृत्ति खवळली । त्यांनीं बल्लाळाची दशा केली । मारमारूनी भयंकर ॥५५॥
वनांत जाऊन गणेश मंदिर । फोडून फेकिली मूर्ति सुंदर । हातपाय बांधून उग्र । ताडन केलें बल्लाळासी ॥५६॥
तेव्हां ती माता अति । दुःखित । होऊन गेली वनांत । जन सारे जाती भयचकित । पाहण्या बल्लाळ भक्तास ॥५७॥
इंदुमती बल्लाळमाता रडत । पुत्रची चिंता मनांत । पतीच्या करून अवस्थेनें पीडित । आक्रोश करी मोठयाने ॥५८॥
पुढें काय जाहला वृत्तान्त । त्याचें वर्णन पुढील अध्यायांत । बल्लाळ आख्यान भावयुक्त । वाचितां सुख लाभेल ॥५९॥
ओमिति श्रीमदान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‍गले महापुराणे अष्टमे खंडे धूम्रवर्णचरिते कल्याणदुर्गतिवर्णनं नामाष्टत्रिंशोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ।