खंड ८ - अध्याय २५

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ शौनक तदनंतर प्रार्थित । महाभागा सूता सांप्रत । माघमासव्रत अद्‍भुत । गणेश प्रीतिवर्धक जें ॥१॥
तें सांगावें आम्हांप्रत । कथा या अति माधुर्ययुक्त । ऐकतां तृप्त न होत । आमुचें चित्त कदापिही ॥२॥
सर्वसिद्धिप्रद अपूर्व असत । गणेशाच्या हया कथा समस्त । ऐकून शौनकाचें वचन विनीत । सूत सांगे तयासी ॥३॥
प्रल्हादाचा पुत्र तेजयुक्त । दैत्यपालक बळवंत । विरोचन नामें ख्यात । राक्षसांचा शिरोमणी ॥४॥
तो शुक्राचार्यासमीय जाऊन । तया मुनिसत्तमा करी वंदन । दुःखभरें बोले वचन । निःश्वास सोडून असुरेशा ॥५॥
दैत्य सारे देवजित । स्वामी असतो भयसंत्रस्त । पाताळांत तें राहत । हितप्रद मज उपदेश करा ॥६॥
शुक्र तेव्हां सांगत । आकृष्णेन इत्यादि मंत्रें सूर्याप्रत । आराधी त्यानें तुजप्रत । सामर्थ्य अपूर्व लाभेल ॥७॥
तूं दानवपालक होशील । तो ऐकून उपदेश विमल । महाबाहू विरोचन अमल । करी तप त्याप्रमाणें ॥८॥
रवीचें करून ध्यान । देई विशेषें अर्घ्यदान । उपस्थानपर होऊन । आराधना करी सर्वदा ॥९॥
दिव्यवर्षसहस्त्रान्ती होत । स्तविता प्रसन्न तयाप्रत । वर देण्या प्रकटत । विरोचनाच्या आश्रमांत ॥१०॥
त्यास आलेला पाहून । विरोचन करी नमन । पूजोनियां करी स्तवन । देवेशाचें अथर्वशीर्षें ॥११॥
तेव्हां संतुष्ट भानू म्हणत । भक्तवरप्रद तयाप्रत । वर माग महादैत्या मनेप्सित । देईन मीं तो या क्षणीं ॥१२॥
विरोचन तेव्हां मागत । मज न यावें मरण जगांत । कोणाच्याही हस्तें सतत । ऐसें करी दिवाकरा ॥१३॥
चराचराचें राज्य देई । त्रैलोक्यांत बलात्मता तीही देई । तें ऐकतां विस्मित होई । सविता परी वचनबद्ध ॥१४॥
आपला मुकुट परम तयास देऊन । म्हणे वचन मनोरम । जगदीश्वर तो भक्ताभिराम । विरोचनासी प्रेमानें ॥१५॥
हा मुकुट धारण करी । मृत्यूचें भय होईल नित्य दूरी । दुसर्‍याचा हात स्पर्श न करी । मस्तकासी तुझ्या कदापी ॥१६॥
ऐसें तूं नित्य रहावें । परहस्त मस्तकीं न यावें । ऐसें करी सावधानभावें । अन्यथा तसें होतां मरशील ॥१७॥
जरी परक्याचा हात डोक्यावर । तुझ्या येईल तैं मरण उग्र । मुकुटहीन स्थितींत तुझ्यावर । संकट ओढवेल निश्चित ॥१८॥
म्हणोनी राही सावधान । त्रैलोक्य राज्य तुज दिलें दान । जें जें वांछित तुझें मन । तें तें सफल होईल ॥१९॥
ऐसें बोलून अन्तर्धान । सर्वार्थज्ञ पावला सूर्यनारायण । प्रसन्नात्मा विरोचन । गेला आपुल्या गृहासी ॥२०॥
तदनंतर शुक्राचार्य । दैत्यांचा जो आचार्य । तो बसती तयास राज्यावर । दैत्येश म्हणोनी अभिषेकोनी ॥२१॥
दैत्यांच्या संगें तो जिंकित । महाबळ धरणी समस्त । नंतर शेषास जिंकून जात । पाताळ लोकही वश केला ॥२२॥
त्यापुढें अमरावतीस जात । देवेंद्रासही तो जिंकित । तेथून विकुंठलोकांत । विष्णूसवें युद्ध करी ॥२३॥
विष्णु विरोचनांचें रण । चालालें बहुत दिन दारूण । परी अंतीं विष्णूस जिंकून । हर्षित झाला विरोचन ॥२४॥
विष्णुसहित देव समस्त । पळाले तैं वनांत । दैत्य स्वर्गाचें सुख भोगित । ऐसें कृत्य विरोचनाचें ॥२५॥
तदनंतर दैत्य वीरांस । वैकुंठादि लोकांसी उच्चपदास । देऊनिया स्वनगरास । परतले अन्य दैत्यवृंदासंसें ॥२६॥
तदनंतर तो दैत्यपयुक्त । नाना विध भोग भोगित । पापयुक्त स्त्रीमासांत लोलुप होत । ऐसा गेला बहुत काळ ॥२७॥
तदनंतर त्या दैत्येशास सांगत । अन्य दैत्य उपाय अद्‍भुत । म्हणती देवांचा नाश सतत । कर्मवर्णाश्रम खंडिता ॥२८॥
आसुरकर्मं सर्वत्र करवावें । यज्ञकर्मांदि सारें उधळावें । तें विरोचनास सर्व भावें । आवडलें उपदेश वचन ॥२९॥
त्यानें तैसी आज्ञा वंदिली । असुर लोकांची पोळी पिकली । त्यांनीं यज्ञस्थानें भ्रष्ट केलीं । वर्णांश्रम व्यवस्थ दवडून ॥३०॥
तेव्हां त्रैलोक्यीं हाहाकार । करिती मुनिजन दुखपर । ऐसा जाता काळ भयंकर । देवांस स्वाहाकार न मिळे ॥३१॥
देवांस घडलें उपोषण । तेव्हां मुनिजन जाती शरण । केशवास विनीतमन । प्रर्थिती वधार्य असुरेशाच्या ॥३२॥
तो देवेश विष्णूही खिन्न । सोडी निःश्वास दुःखितमन । दैत्यनाशाचा उपाय नाठवून । कुंठित झाली मति त्याची ॥३३॥
तदनंतर होण्य़ा दुःखमुक्ति । विघ्नेश्वराम आठवी चित्तीं । गणेशकृपेनें तेथ येती । देवल मुनी त्या वेळीं ॥३४॥
त्यास प्रणास करून । देव विचारिती विनीतमन । कार्यसिद्धीचा उपाय नूतन । विरोचनाच्या वधार्थ ॥३५॥
तेव्हां देवल हर्षिल । म्हणे समीप माघ मास असत । पुण्यप्रद त्या मासांत । गणेशाचें व्रत करा ॥३६॥
स्नान व्रत माघ मासांत । पूजन गणेशाचें भक्तियुक्त । करितां पावाल ईप्सित । ऐसें सांगती देवल योगी ॥३७॥
माघभव विधि सांगती । गणेशपंचक वर्णन करिती । व्रत उपदेशून योगी जाती । स्वच्छंदानें तदनंतर ॥३८॥
केशवादी गणेश भजनांत । जाहलें माघमासीं रत । त्या मासाचें गणेशव्रत । यथाविधान करिती तैं ॥३९॥
तें संपूर्ण होतां व्रत । आकाशवाणी तेथ होत । विष्णू तूं स्त्रीवेष घेऊन त्वरित । ठार मारावें त्या दैत्यासी ॥४०॥
गणेशास मनीं स्मरून । जाई युद्ध करण्या एकनिष्ठमन । तरी तो महादैत्य विरोचन । स्वाधीन होईल त्वरित तुझ्या ॥४१॥
तें ऐकून अतिहर्षित । गणनायका स्तविती देव समस्त । तदनंतर ते पाठवित । विष्णूस विरोचनाकडे ॥४२॥
महाविष्णो त्या दैत्याप्रत । जाई शीघ्र आतां बळयुक्त । चराचरासी हर्षयुक्त । करी आतां जनार्दना ॥४३॥
त्यांची प्रार्थना ऐकून । मनीं प्रार्थितसे तत्क्षण । गजाननाचें ध्यान करून । स्वीरूप त्यानें घेतलें ॥४४॥
त्या स्त्रीरूपें तेथ गेला । जेथ दैत्याधिप होता विराजला । प्रफुल्ल वृक्षांनी बहरला । बगीचा मोहक ऐसा तेथ ॥४५॥
नारायणास त्या वेषांत । दैत्य जेव्हां पाहत । तेव्हां ते मुग्ध होऊन विचारित । कोठून आलीस महाभागे ॥४६॥
मोहित होऊन विनययुक्त । म्हणती कोण तूं सुंदरी वर्तत । कोणाची तूं नांव काय असत । कां आलीस सांग आम्हां ॥४७॥
महाभागे आज्ञा करावी । आम्हांसी दास पदवी द्यावी । तव चरणांची सेवा सांगावी । शुचिस्मिते वामाक्षी ॥४८॥
ऐसें त्यांचें ऐकून वचन । ती सुरूपा म्हणे स्मित करून । हावभाव समायुक्त प्रसन्न । मोहकारक बोल ऐसे ॥४९॥
मीं स्वच्छंद विहारिणी । सर्व जगताची स्वामिनी । अद्यापि अविवाहित असोनी । निर्भय फिरतसे सर्वंत्र ॥५०॥
मीं असें सर्व विख्यात । स्त्रीरत्न अवघ्या विश्वांत । जो कोणी विश्वनायक विख्यात । त्यास पति मीं वरीन ॥५१॥
अन्य कोणाकडे न जाईन । दैत्यांनी हा माझा पण । तिचें तें ऐकून वचन । दैत्य दानव क्षुब्ध झालें ॥५२॥
कांहीं विरोचनास भेटती । प्रणाम करून त्यास कथिती । समस्त वृत्तान्त यथामती । तोही भुलला तो ऐकून ॥५३॥
महायोहयुक्त होऊन । गणेशमायेनें युक्त भ्रांतमन । त्या मोहिनीजवळी जाऊन । तिज पाहता जाहला ॥५४॥
त्या महादैत्याचें आगमन । होतां विष्णू हर्षितमन । स्मरतसे चित्तीं भावयुक्त प्रसन्न । गणपतीस त्या वेळीं ॥५५॥
तेव्हां गणेश साक्षत । त्या दोघांच्या ह्रदयीं प्रकटत । बुद्धिभेद त्यांचा कथित । विरोचन मोहभ्रन्त झाला ॥५६॥
मोहिनीरूप विष्णूसमीप । गेला मनांत धरून पाप । विनययुत तिजला तो मद्यप । कर जोडून प्रार्थितसे ॥५७॥
विरोचन म्हणे त्या नारीप्रत । ब्रह्मा विष्णु महेशादि विनीत । चराचर माझ्या अंकित । ब्रह्मांडाचा नाथ असे मीं ॥५८॥
हे भामिनी परी तुज पाहून । प्रसन्न आकृष्ट होऊन । तुझ्या आज्ञेंत राहीन । सुंदरी मीं निरंतर ॥५९॥
माझी पत्नी होऊन । भूषवी तूं माझें सदन । ऐसें त्याचें ऐकून वचन । तेव्हां मोहिनी त्यास म्हणे ॥६०॥
अरे असुरेंद्रा मीं तुझें वचन । मानितें शिरोधार्य प्रसन्न । परी माझ्या आज्ञेंत राहून । सदैव सेवा करी माझी ॥६१॥
जरी माझी आज्ञा न पाळिसी । तरी तूं माझा अपराधी होसी । त्यागीन तत्क्षणीं मीं तुजसी । विरोचनें अट मान्य केली ॥६२॥
तिचें वचन मानून । स्वगृहीं गेला तिज घेऊन । तिच्या अंकित मोहून । सदैव राहूं लागला ॥६३॥
नाना चातुर्यभावें मोहवित । मोहिनीरूप विष्णू अत्यंत । ती जैसें सांगत । तैसा वागे तो खलदानव ॥६४॥
एकदां ती मोहिनी म्हणत । आज अभ्यंग स्नान घालीन तुम्हांप्रत । माझ्या हस्तें प्रियकरा संमत । तुजला हें आहेना ? ॥६५॥
अभ्य़ंग स्नान करून । तदनंतर करी भोजन । तदनंतर स्पर्शी मज मी अधीन । सदैव तुझ्याच दैत्येंद्रा ॥६६॥
आजवरी तूं संयम । पाळिलास मनोरम । आतां पुरविन तुझा काम । प्रथम अभ्यंगस्नान करी ॥६७॥
गणेशमायेनें होऊन भ्रांत । तो तिचें वचन स्वीकारित । सुवासिक तेलांनीं मर्दित । विरोचनाचें अंग ती ॥६८॥
डोक्यावरी तेल घालण्यास । उतरविलें तिनें त्याच्या मुकुटास । मर्दन करी मस्तकास । स्वकरांनी ती मोहिनी ॥६९॥
परी तिच्या जैं करस्पर्श होत । तैं त्याचें शिर होत चूर्णित । शतधाविदीर्ण तें वर्तत । मोहिनी हर्षित जाहली ॥७०॥
जय लंबोदर म्हणत । मोहिनी अंतर्धान पावत । विरोचनास पाहून मृत । दैत्य पळाले रसातळीं ॥७१॥
देवर्षींसहित जात । विष्णू तेव्हां स्वलोकांत । स्वधर्मप्रवण करित । माधव तेव्हां सर्व जनांसी ॥७२॥
ऐश्यापरी माघव्रत आचरित । गणेशाचें तैं होत । दैत्यवध कार्यांत यशयुक्त । विष्णू महा बळवंत ॥७३॥
त्रैलोक्यविजयी विरोचन । मृत्यु पावला मोहून । ऐसें हे अद्‍भुत आख्यान । ऐकतां वाचतां सुखें मिळतीं ॥७४॥
निरंतर ऐहिक सुखें लाभून । अंतीं गणेश सायुज्य पावन । ऐसें हें माट व्रताचें महिमान । भक्तांसी सदा कल्याण ॥७५॥
ओमिति श्रीमदान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‍गले महापुराणे अष्टमे खंडे धूम्रवर्णचरिते माघमासमाहात्म्ये विरोचनवधो नाम पंचविंशोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ।