युद्धखण्डः - अध्यायः ८

 ॥व्यास उवाच ॥
सनत्कुमार सर्वज्ञ शैवप्रवर सन्मते ॥
अद्भुतेयं कथा तात श्राविता परिमेशितुः ॥१॥
इदानीं रथनिर्माणं ब्रूहि देवमयं परम् ॥
शिवार्थं यत्कृतं दिव्यं धीमता विश्वकर्मणा ॥२॥
 ॥सूत उवाच ॥
इत्याकर्ण्य वचस्तस्य व्यासस्य स मुनीश्वरः ॥
सनत्कुमारः प्रोवाच स्मृत्वा शिवपदांबुजम् ॥३॥
 ॥सनत्कुमार उवाच ॥
शृणु व्यास महाप्राज्ञ रथादेर्निर्मितिं मुने ॥
यथामति प्रवक्ष्येऽहं स्मृत्वा शिवपदाम्बुजम् ॥४॥
अथ देवस्य रुद्रस्य निर्मितो विश्वकर्मणा ॥
सर्वलोकमयो दिव्यो रथो यत्नेन सादरम् ॥५॥
सर्वभूतमयश्चैव सौवर्णस्सर्वसंमतः ॥
रथांगं दक्षिणं सूर्यस्तद्वामं सोम एव च ॥६॥
दक्षिणं द्वादशारं हि षोडशारं तथोत्तरम् ॥
अरेषु तेषु विप्रेन्द्र आदित्या द्वादशैव तु ॥९॥
शशिनः षोडशारास्तु कला वामस्य सुव्रत ॥
ऋक्षाणि तु तथा तस्य वामस्यैव विभूषणम् ८॥
ऋतवो नेमयः षट् च तयोर्वै विप्रपुंगव ॥
पुष्करं चांतरिक्षं वै रथनीडश्च मंदरः ॥९॥
अस्ताद्रिरुद(दद्र?)याद्रिस्तु तावुभौ कूबरौ स्मृतौ ॥
अधिष्ठानं महामेरुराश्रयाः केशराचलाः ॥१०॥
वेगस्संवत्सरास्तस्य अयने चक्रसंगमौ ॥
मुहूर्ता वंधुरास्तस्य शम्याश्चैव कलाः स्मृताः ॥११॥
तस्य काष्ठाः स्मृता घोणाश्चाक्षदंडाः क्षणाश्च वै ॥
निमेषाश्चानुकर्षश्च ईषाश्चानुलवाः स्मृताः ॥१२॥
द्यौर्वरूथं रथस्यास्य स्वर्गमोक्षावुभौ ध्वजौ ॥
युगान्तकोटितौ तस्य भ्रमकामदुघौ स्मृतौ ॥१३॥
ईषादंडस्तथा व्यक्तं वृद्धिस्तस्यैव नड्वलः ॥
कोणास्तस्याप्यहंकारो भूतानि च बलं स्मृतम् ॥१४॥
इन्द्रियाणि च तस्यैव भूषणानि समंततः ॥
श्रद्धा च गतिरस्यैव रथस्य मुनिसत्तम ॥१५॥
तदानीं भूषणान्येव षडंगान्युपभूषणम् ॥
पुराणन्यायमीमांसा धर्मशास्त्राणि सुव्रताः ॥१६॥
बलाशया वराश्चैव सर्वलक्षणसंयुताः ॥
मंत्रा घं(घ?)टाः स्मृतास्तेषां वर्णपादास्तदाश्रमाः ॥१७॥
अथो बन्धो ह्यनन्तस्तु सहस्रफणभूषितः ॥
दिशः पादा रथस्यास्य तथा चोपदिशश्चह ॥१८॥
पुष्कराद्याः पताकाश्च सौवर्णा रत्नभूषिताः ॥
समुद्रास्तस्य चत्वारो रथकंबलिनस्स्मृताः ॥१९॥
गंगाद्यास्सरित श्रेष्ठाः सर्वाभरणभूषिताः ॥
चामरासक्तहस्ताग्रास्सर्वास्त्रीरूपशोभिताः ॥२०॥
तत्र तत्र कृतस्थानाः शोभयांचक्रिरे रथम् ॥
आवहाद्यास्तथा सप्त सोपानं हैममुत्तमम् ॥२१॥
लोकालोकाचलस्तस्योपसोपानस्समंततः ॥
विषयश्च तथा बाह्यो मानसादिस्तु शोभनः ॥२२॥
पाशास्समंततस्तस्य सर्वे वर्षाचलास्स्मृताः ॥
तलास्तस्य रथस्याऽथ सर्वे तलनिवासिनः ॥२३॥
सारथिर्भगवान्ब्रह्मा देवा रश्मिधराः स्मृताः ॥
प्रतोदो ब्रह्मणस्तस्य प्रणवो ब्रह्मदैवतम् ॥२४॥
अकारश्च महच्छत्रं मंदरः पार्श्वदंडभाक् ॥
शैलेन्द्रः कार्मुकं तस्य ज्या भुजंगाधिपस्स्वयम् ॥२५॥
घंटा सरस्वती देवी धनुषः श्रुतिरूपिणी ॥
इषुर्विष्णुर्महातेजास्त्वग्निश्शल्यं प्रकीर्तितम् ॥२६॥
हयास्तस्य तथा प्रोक्ताश्चत्वारो निगमा मुने ॥
ज्योतींषि भूषणं तेषामवशिष्टान्यतः परम् ॥२७॥
अनीकं विषसंभूतं वायवो वाजका स्मृताः ॥
ऋषयो व्यासमुख्याश्च वाहवाहास्तथाभवन् ॥२८॥
स्वल्पाक्षरैस्संब्रवीमि किं बहूक्त्या मुनीश्वर ॥
ब्रह्मांडे चैव यत्किंचिद्वस्तुतद्वै रथे स्मृतम् ॥२९॥
एवं सम्यक्कृतस्तेन धीमता विश्वकर्मणा ॥
सरथादिप्रकारो हि ब्रह्मविष्ण्वाज्ञया शुभः ॥३०॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां पञ्चमे युद्धखण्डे रथादियुद्धप्रकारवर्णनं नामाष्टमोऽध्यायः ॥८ ॥