श्रीदत्त भजन गाथा - एको रस: करुण एव

गुरुवार ता. १२-६-१९३०

करुणरस श्रेष्ठ सर्व रसांमाजी  । श्रेष्ठता त्यांत जी वर्णवेना ॥१॥
करुणेची मूर्ति मूर्त विश्वभंर । करुण रस थोर मूर्तिंमंत ॥२॥
करुणरस जेव्हा दाटे ह्रदयांत । तेव्हां परिस्फ़ुरत जगदात्मा ॥३॥
करुणेपशी देव देव करुणेचा । देव कारुण्याचा जलनिधी ॥४॥
करुणरसे शांत जो का वावरत । उपमा निश्चित त्यास नाही ॥५॥
सकळ इंद्रियांत करुणा भरत । दिसोनियां येत तिची छटा ॥६॥
कळी उमलत ह्रदय विकसत । प्रेम उचंबळत किती सांगूं ॥७॥
शुद्ध सात्विकाचा बनाव बनत । रंग उधळत सत्वपूर्ण ॥८॥
करुणा नेत्रांत करुणा श्रवणी । तैशी अंत:करणी स्पष्ट दिसे ॥९॥
अंतर्बाह्य येतो तिचा अनुभव । लीनतेचा भाव साकारतो ॥१०॥
शुद्ध प्रेम आहे करुणेच्या पाशी । अन्य विकारांसी ठाव नाही ॥११॥
करुणेने देव प्रेमे आळवावा । सर्वत्र पहावा त्याच रसे ॥१२॥
करुणेने पाही तूं या विश्वाकडे । तुज दृष्टी पडे करुणत्व ॥१३॥
कारुण्याने आहे भरला विश्वांत । तुजला जोडत कारुण्याने ॥१४॥
विनायक म्हणे करुणामय होई । मग तूं सदा घेई दर्शनाला ॥१५॥
==
करुणेने बोला करुणेने चाला । सदा कारुण्याला चित्ती धरा ॥१॥
इंद्रियांत तेवि देहांतही ठेवा । नित्य करुणाभावा कारुण्याने ॥२॥
मन बुद्धि चित्त तैसा अहंकार । कारुण्यप्रसर तेथे ठेवा ॥३॥
करुणा पाहणे करुणा ऐकणे । करुणा चिंतणे करुणेत ॥४॥
करुणेचा स्पर्श रस करुणेचा । शब्द करुणेचा आदरावा ॥५॥
भाव करुणेचा कारुण्य भावना । संस्कार हा मना सदा द्यावा ॥६॥
ह्रदय करुण स्फ़ुरण करुण । रस उचंबळून यावा तोच ॥७॥
भरोनियां जाई करुणरसाने । देवमय होणे तुझे तेणे ॥८॥
करुणेने मूर्त देव बनशील । मुक्ति चाखशील देहींच तूं ॥९॥
प्रेमळपणा मूर्त आहे करुणेपाशी । लाभ इतरांसी नाही त्याचा ॥१०॥
देव प्रेमळाचा भुकेला भक्तीचा । जणुं करुणेचा बनलासे ॥११॥
करुणेहुनी नाही भक्ति ती निराळी । केवळ बनली करुणेची ॥१२॥
भक्तीचे स्वरुप जाणावी करुणा । शुद्ध-प्रेम-खुणा करुणाच ॥१३॥
जेथे आहे जाणा करुणेचा वास । तेथेच प्रेमास उद्भव की ॥१४॥
करुणा अधिष्ठान भक्तीचे प्रेमाचे । आर्द्रपण साचे करुणेचे ॥१५॥
अमृताचा रस जाणावी करुणा । काय मी वल्गना करुं अन्य ॥१६॥
दृष्टांतासी नाही कांही वस्तुजात । सर्व करुणेत झांकले की ॥१७॥
ब्रह्मांण्डांत हीच आदिशक्ती जाणा । म्हणुनि करुणा आदरावी ॥१८॥
विनायक म्हणे मज करुणामय । करा दत्तात्रेय निजकृपें ॥१९॥
==
धांवा
गुरुवार ता. १९-६-१९३०

दया मजवरी व्हावी भगवंता । म्हणोनियां ताता शरण मी ॥१॥
दुबळा पामर काय करणार । अहो करुणाकर गुरुनाथा ॥२॥
कधी नाही यश कोणत्या कार्यांत । पापचि भोगीत जैसा असे ॥३॥
किती शत्रु मज किती विघ्ने मज । तुज महाराज विदित की ॥४॥
तुज सर्व ठावे आहे कृपावन्ता । तुज गुरुदत्ता काय सांगू ॥५॥
मज नियोजिले आपुल्या कार्यासी । अपात्र तयासी मी तो आहे ॥६॥
मजवरी नाही देवा तुमची कृपा । ऐसे मायबापा वाटतसे ॥७॥
आजवरी केली जे का कांही सेवा । तुज बासुदेवा रुचली न ॥८॥
करवोनी जैसे तुवां बा घेतले । तैसेच वाहिले तव पदी ॥९॥
मजवरी कोप एवढा कां केला । श्रीगुरुदयाळा सांगावे की ॥१०॥
आम्ही चुकणार निश्चित हा अर्थ । आम्हां परमार्थ दूर आहे ॥११॥
आम्ही मोक्ष नेणो मुक्ति नच जाणो । कोणी कांही म्हणो आम्हांलागी ॥१२॥
आमुचा हा स्वार्थ तुझिये प्राप्तिचा । तेच नित्य वाचा वदतसे ॥१३॥
तुझी सेवा देवा करणे अहर्निश । तूज जगदीश तोषविणे ॥१४॥
हाच आहे ठावा आम्हां परमार्थ । याहूनीयां अर्थ ठावा नाही ॥१५॥
आम्हां असे दैव उणे द्त्तनाथा । तुजला समर्था सर्व ठावे ॥१६॥
पूर्वजन्मकर्म नाहीच चांगले । भोगवि ते भले दु:ख मज ॥१७॥
आजवरी दु:ख बहुत भोगिले । बहुत साहिले तुझ्या कृपे ॥१८॥
परी अजूनियां पाप न ते सरे । म्हणोनी उदारे कृपा कीजे ॥१९॥
विनायक आला तुज काकुळती । तरि तूं दत्तयति कृपा करी ॥२०॥
==
धांवा

तुवांच मज नाथ सेवेत गोविले । मजला घातले भजनांत ॥१॥
अधिकार माझा मुळीच नसतां । तुवां भगवंता केले ऐसे ॥२॥
मजसि पात्रता कोठलि बा नाथा । नाही जाणा स्वार्था जिंकीयेले ॥३॥
स्वार्थी बहु प्रीति ओंगळ मनिंचा । ऐसा असे साचा पामर मी ॥४॥
विषयप्रीति वसे सदा ह्रदयांत । पाप ते सांठत थोर ह्र्दी ॥५॥
आश्चर्य हे वाटे अद्भुत ही गोष्ट । कैसा पापी नष्ट जन्मलो मी ॥६॥
कली तुवां दया केली तुवां कृपा । माझ्या नाथा तापा शमवाया ॥७॥
परी सर्व वायां झाले दत्तात्रेया । जरी तुझ्या पायां शरण मी ॥८॥
अहोरात्र तुझी सेवाच मी केली । तुजला वाहिली सर्व सुखे ॥९॥
नाही केला कधी देहचा विचार । नाहीच विकार अन्य मज ॥१०॥
आवडीने नाथा तूज मी सेविले । नाम मी घेतले तुझे दत्ता ॥११॥
तुझ्या प्रतापाची ग्वाही म्यां दिधली । सकलां सांगितली खूण गोष्ट ॥१२॥
तुझी सेवा कधी विफ़ळ न होत । प्रत्ययास येत सदा जाणा ॥१३॥
ऐसे जे मी आजवरी आचरलो । देवा मी वागलो तुझ्यापाशी ॥१४॥
सकळ वायां झाले देवा वेडावलो । तुझ्या पायां आलो शरण मी ॥१५॥
विनायकालागी तुमचा आधार । दुसरा विचार कांही नाही ॥१६॥
==
धांवा

कैसे माझ्या देही पातक राहिले । मुळी न जळाले सांग दत्ता ॥१॥
काय जिह्वेने जे नाम बा घेतले । फ़ुकट जाहले तुझे सांग ॥२॥
अहोरात्र तुझे चिंतन जे केले । नाथा कोठे गेले सांगावे की ॥३॥
माझिया इंद्रियांत माझिया चित्तांत । माझ्या अंत:करणांत वसलासी ॥४॥
काय व्यर्थ झाला देवा सहवास । माझीये पापास धुणी नाही ॥५॥
कोठे गेली सेवा कोठे गेली भक्ती । कोठे ती विरक्ती माझी दत्ता ॥६॥
कोठे गेली नीति पुण्य आचरण । शुद्ध अंत:करण कोठे गेले ॥७॥
कोठं गेला माझा सात्विक अहंकार । कैशी मज हार पातलीसे ॥८॥
हारलो मी देवा खचित हारलो । तुज शरण झालों परोपरी ॥९॥
आतां कोठे दुजा मजला आसरा । तुजवीण ईश्वरा सांगे मज ॥१०॥
उदासीन झालो मनांत खोचलो । बहुत लाजलो दयाळा रे ॥११॥
माझिया तोंडासी काळे की लाग्ले । सकळ सोपले माझे नाथा ॥१२॥
निर्मळ मी नाही मनाने कायेनं । तैसा मी वाचेने शुद्ध नाही ॥१३॥
आचार उच्चार तैसा तो विचार । माझा असे फ़ार गलिच्छ की ॥१४॥
ऐसा पातक्यासी सेवेते लाविले । कल्याणार्थ भले माझीयाच ॥१५॥
परी मी अकल्याण जोडिले बहुत । ऐसेंच वाटत गुरुनाथा ॥१६॥
नाही स्वार्थ नाही देवा तुझी कृपा । कांही मायबापा साधियेले ॥१७॥
विह्रळ ह्र्दयी तुजला शरण । मज नारायण कृपा करी ॥१८॥
कल्याणाची गोष्ट तुवां आरंभिली । परी व्यर्थ झाली मजपाशी ॥१९॥
अपात्र मी खरा हेंच गा निश्चित । म्हणोनि भोगित विपत्तीते ॥२०॥
साधुसंतांनी जे सांगोनि ठेविले । ब्रीदवाक्य भले तुझे दत्ता ॥२१॥
अनुभवा मज जोंवरि न आले । तोंवरि ठरलें अपात्रत्व ॥२२॥
मज अमंगळा केलेस जवळी । तेणे वनमाळी तुज दोष ॥२३॥
अमंगळपण माझे जे का नाथा । तुजला समर्था डसों पाहे ॥२४॥
परी तूं दयाळ मज पक्षाळिसी । मजला शोधिसी परोपरी ॥२५॥
जैसे कावळ्यांसी घालितां पयस्नान । तया पांढरेपण येईनाच ॥२६॥
ह्रदयांत तुझा सदा असे वास । जिह्वेवरी नामास ठेवियेले ॥२७॥
ऐशी तुझी जरी संगति मजला । तरि न पापाला हानि माझ्या ॥२८॥
माझिया नेत्रांत माझिया कानांत । माझे शरीरांत भरलासी ॥२९॥
रात्रंदिन माझ्या ठायीं तव वास । अससी जाण खास मजपाशी ॥३०॥
मजला सोडुनी कधी न तूं जासी । मज वियोगासीं न देसी तूं ॥३१॥
ऐसे असोनियां पाप न जळत । दैव न सोडीत मजलागी ॥३२॥
म्हणोनियां वाटे पापात्मा प्रबळ । मीच एक खळ जन्मलो की ॥३३॥
मागील चरित तव बा ऐकतां । ऐसी नाही वार्ता ऐकियेली ॥३४।
कोठे नाही ऐशी मात पुकारली । कोणी न सांगितली आजवरी ॥३५॥
आशा धरियेली तुझीये कृपेची । विफ़ळ ती साची झाली दत्ता ॥३६॥
आशा धरिली होती तव साक्षात्कारी । विश्वास अंतरी धरिला होता ॥३७॥
वाटोळे की झाले माझ्या विश्वासाचे । तैसे सदाशेचे कृपावन्ता ॥३८॥
तूझे नाम नाही ठरले सामर्थ्याचे । माझ्या ठायी साचे गुणवन्ता ॥३९॥
माझेमुळे तुज उणेपण आले । मन हे खोचले तेणे बहु ॥४०॥
परी मज नाही तुजवीण गति । म्हणोनि श्रीपति बोलतो मी ॥४१॥
बोलावे कोणासी देवा म्यां सांगावे । उघड करावे अंत:करण ॥४२॥
कोणापाशी दु:खावेग उघडावा । तुजविण ठावा कोणी नाही ॥४३॥
बहुता दिसांची तुझीच संगति । म्हणोनि तुजप्रति बोलतो मी ॥४४॥
विनायक आहे बहु दु:खावला । तुजला प्रेमळा दया येवो ॥४५॥
==
धांवा

आई बाप भाऊ बहिण सर्व नाते । तुज श्रीगुरुते लावोनीया ॥१॥
मित्र तूंच माझा तूंच माझा धनी । सदा गृही वनी सोबती तूं ॥२॥
माझी जे का छाया किंवा जो का प्राण । तैसे नारायण तुझे नाते ॥३॥
माझा आत्माराम तूंच दत्तात्रेय । होते धरिले पाय म्हणोनियां ॥४।
कोठे गेला माझा भाव हा सांगावा । श्रीगुरु दत्तदेवा मजलागी ॥५॥
नाही की उल्हास माझीये मनासी । धैर्य ह्रदयासी नुरले की ॥६॥
भयभीत भ्याड होवोनी राहिलो । निराश मी झालो असे देवा ॥७॥
पुढे कांही मज दिसेना प्रकाश । स्वामि जगदीश गुरुराया ॥८॥
टाकल्यासम मज आतां नका करुं । कोणा हांका मारुं सांगा माते ॥९॥
निर्वाणीचा सखा तूंच दत्तनाथ । पुरवावे अर्थ माझे आतां ॥१०॥
मी तो जाणतसे माझी जी योग्यता । माझी बा बहुता अजाणता ॥११॥
सकळ तुझे असे करणे वासुदेवा । याच जाण भावा भावितो मी ॥१२॥
विनायक लोळे तुझीये चरणी । श्रीगुरुचक्रपाणी कृपा करा ॥१३॥