मेधाजनन

( पळसोल्याचा विधि ) - चवथ्या दिवशीं आचार्यानें घराच्या ईशान्येस अथवा उपनयनाच्या वेदीअर औरस वौरस १२ अंगुलें विस्तीर्ण अशी ३ पायर्‍यांची वेदी करावी, त्यांत पळसाची शाखा अथवा तीं न विळेल तर बुडक्यांसह ओल्या दर्भाची जुडी रोवावी. नंतर आचमन प्राणायाम करून देशकालाचा उच्चार करावा. माझ्या कुमाराच्या उपनयनव्रताची समाप्ति होऊन वेद ग्रहण करण्याचें सामर्थ्य येईल अशी मेधा ( बुद्धि ) प्राप्त होण्याकरितां श्रीपरमेश्वराच्या प्रीतीकरितां मेघाजनन नांवाचें कर्म करितों असा संकल्प करून, नंतर मेधा अथवा दुसरें नांव सावित्रीची मी पूजा करितों असा संकल्प करून. वेदीमध्यें पळसाच्या डाहाळीवर “ “ मेधायैनम: ” या मंत्रानें आवाहनादि उपचार अर्पण करावें. जवस व सातु मिश्रित अन्न आणि मोदक यांचा नैवेद्य दाखवून पुन: पूजा करून ब्रह्मचार्‍याकडून नमस्कार करवून सभोंवती शुद्ध पानी सिंचन करीत बटूकडून तीन प्रदक्षिणा करवाव्या, त्यावेळीं प्रत्येक प्रदक्षिणेस “ सुश्रव० - भूयासं ” (२८) हा मंत्र म्हणून नमस्कार करावा. नंतर ब्रह्मचार्‍यानें स्नान करून नवीन यज्ञोपवीत, अजिन, मेखला, दंड इत्यादि उपनयनप्रयोगांत सांगितल्याप्रमाणें समंत्रक धारण करावे. पूर्वी धारण केलेली वस्त्रे गुरूला द्यावींत.
ब्राह्मणांनीं “ मेधांमह्य० ” (२९) हें सूक्त पठण करवावें. नंतर पुण्याहवाचन करावे, ब्राह्मणास दक्षिणा द्यावी; भोजन देऊन नमस्कार करून आशीर्वाद घ्यावेंत. या कर्मास पुण्यदिवस आहे - असे तुम्ही म्हणावें असे स्वस्तिवाचन करावें. अशा रीतीनें मेधाजननापर्यंत उपनयन प्रयोग झाला.