शिखा ( शेंडी ) विचार

चूडा म्हणजे शेंडी, ठेवण्याच्या संस्कारास चौल असें म्हणतात. चूडा = चौड = चौल ‘ ड ल यो रभेद: ’ ड आणि ल एकच. चूडा - शिखा ठेवण्याची चाल अत्यंत प्राचीन असून ऋग्वेदांत वसिष्ठाच्या शेंडीचा उल्लेख आहे.
शिखा केवळ सामाजिक चिह्न नाही. तर दीर्घ आयुष्याचें एक साधन आहे. कारण ही शिखा ( शेंडी ) मस्तकांतील अधिपति ( मुख्य ) नाजूक भागाचे रक्षण करणारी आहे. म्हणूनच शिखा पुढें न ठेवित मस्तकाच्या ज्या भागावर आंत व वर केशाचा भोवरा असतो. त्या ठिकाणी शिरा व सांधे यांचा मिलाफ़ असल्यामुळें ती जागा नाजूक असतें. तिला धक्का लागू नये. याकरितांच त्यांच जागेवर शेंडी ठेवण्याची पद्धत आहे. शेंडी ठेवण्याच्या योगानें मेंदूच्या एका अत्यंत महत्त्वाच्या भागाची वाढ होऊन बुद्धी तरतरीत होते.
भरतखंडांत ब्राह्मणादि चारहिवर्ण शिखाधारी आहेत. या भारतवर्षांत ( हिंदुस्थानांत ) कित्येक पूर्ण जटाधारी, दक्षिणी अर्ध जटाधारीं व उत्तर हिंदुस्थान, मध्यप्रांत, गुजराथ, सिंध, राजस्थान, वगैरे ठिकाणचें आर्यलोक शिखाधारी आहेत. कित्येक लोकाला या शिखा चिन्हाचा उपयोग मोठमोठ्या शहरांतून माहीत होत नाहीं. परंतु तुम्ही फ़िरत फ़िरत एकाद्या खेडेगावीं गेला तर ज्याच्या डोकीवर शिखा ( शेंडी ) चिह्न नाहीं, त्याला आर्य लोक आपलें आडाचें पाणी काढूं देत नसत.
आजकाल अनेक मंडळी अथवा सभेंत नवीन नवीन अनेक चिन्हे बनवितात. कोणी चांदीचें अथवा गिलीटाचें मेडल छातीवर लटकवितात. कोणी टोपीवर अक्षरपट्टी अथवा टिकली लावतात. कोणी मखमल किंवा रेशमाचें फ़ूल बटनांत अडकवितात. ही सर्व चिन्हें कापड उतरविल्याबरोबर चिन्हे उतरतात अथवा कपडा गहाळ झाला तर गहाळ होतात. परंतु शिखा ( शेंडीचा ) जो लहानसा सुंदर केशाचा गुच्छ असतो. तो एक बोटभर जरी लांब असला तरी तो मस्तकावर आपोआप लटकत राहतो. तुम्ही कपडे उतरा अथवा ते अंगावर ठेवा; जागे रहा अथवा झोंपेंत असा; देशांत रहा अथवा परदेशांत जा; सर्वत्र हे चिह्न तुमचे बरोबर आहे. हें हरवल्याचे किंवा कोणी नेण्याचें मय नाहीं. इतर सर्व चिन्हें वागविण्यास पैसे लागतात. शिखा हें चिन्ह इतकें स्वस्त आहे कीं, तें पैशावांचून बनवितां येते. आर्यांचे मुख चिन्ह शिखा व यज्ञोपवीत हे आहे. यज्ञोपवीत धारणाच्या संस्कारास उपनयन असें म्हणतात. हे दोनही संस्कार हिंदुधर्म शास्त्र दृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. हे संस्कार ब्राह्मणवर्गांत चालूं असून दोनहि एकदम करण्यांत येतात. तथापि हें संस्कार सर्व भारतांत रूढ होणे अत्यंत जरूर आहे.