मराठी मुख्य सूची|विधी|संस्कार|सोळा संस्कार|सार्थ षोडशसंस्काररत्नमाला| चौलकर्म संस्कार प्रयोग सार्थ षोडशसंस्काररत्नमाला संस्कार क्रम संस्कारांचीं फले संस्काराची परिभाषा पत्नी कोणत्या बाजूस असावी गणपति पूजनविधि पुण्याहवाचनाची कारिका पुण्याहवाचन प्रयोग मातृकापूजन नांदीश्राद्ध कर्मांगदेवता मंडपदेवताप्रतिष्ठा कर्मविशेष अग्नींची नांवे कुंडमंडप वेदीलक्षण यज्ञपात्रांचा आकार व त्यांची प्रमाणें कुंडसंस्कार स्थालीपाक तंत्र ग्रहयज्ञ करण्याची अवश्यकता ग्रहयज्ञसंकल्प आचार्यवर्ण पंचगव्याविधि भूमिप्रोक्षण अग्न्युत्तारण प्राणप्रतिष्ठा ग्रहस्थापना बलिदान पूर्णाहूती अभिषेक श्रेयसंपादन नवग्रहांची दानें विनायकशांतीचा विचार विनायकशांति करण्याचा विधि गर्भाधानसंस्कार निर्णय गर्भाधानाच्या मुहूर्ताचा निर्णय गृह्याग्नीचा पुन: संधान प्रयोग भुवनेश्वरीशांति प्रयोग गर्भाधानसंस्कार विधानम् गर्भरक्षणाचा प्रयोग गर्भपात होण्याची कारणें वंध्यत्वदोष परिहार अनपत्यत्व दोष निवारण संतति वाचत नसेल तर वांचण्यास उपाय वंध्यास्त्री पुत्रवती होण्याचा प्रयोग पुंसवन अनवलोभन व सीमंतोन्नयन संस्कारांचा निर्णय पुंसवनाचा संस्कार अनवलोभनाचा संस्कार सीमंतोन्नयनाचा संस्कार गर्भिणी स्त्रीचे धर्म सांगतो गर्भिणी पतीचे धर्म सुखाने प्रसूत होण्याचा उपाय जातकर्म संस्काराचा निर्णय जननशांतिसंबंधी विचार कन्येच्या संस्काराचा विचार जातकर्म संस्कार षष्ठीदेवीची पूजा नामकरण संस्काराचा निर्णय नामकरणाचा संस्कार बालकास पाळण्यांत घालण्याचा विधि दूध पाजण्याचा विधि कर्णवेध ( कान टोचणे ) संस्कार बाळंतिणीनें जलपूजा करण्याचा विचार बालकाला दुष्टदृष्टि दोषादिक झाले असतां त्याचा रक्षाविधि सूर्यावलोकन व निष्क्रमण संस्काराचा निर्णय सूर्यावलोकन कटिसूत्र बांधणे आणि भूमिवर बसविणे संस्कार - निर्णय अन्नप्राशनाचा संस्कार प्रथम केशकर्तन ( जावळ ) निर्णय वर्धापनाचा ( वाढदिवसाचा ) निर्णय वर्धापन ( वाढदिवसाचा ) संस्कार पुंसवनादिचौलांत संस्काराचा लोप झाला असतां प्रायश्चित्त होम गर्भाधानापासून अन्नप्राशनापर्यंत संस्कार अक्षरारंभाचा निर्णय अक्षरारंभ संस्काराचा विधि रजोदोषाचा विचार श्रीपूजनादिशांति शिखा ( शेंडी ) विचार चौल संस्काराचा निर्णय चौलकर्म संस्कार प्रयोग उपनयनसंस्काराचा विचार उपनयनसंस्काराचा निर्णय. उपनयनाचा काल उपनयनाच्या पूर्वी करावयाचे उपनयनाचा प्रयोग अनुप्रवचनीय होम मेधाजनन मंडपदेवतांचें उत्थापन ( देवदेवक उठविणें ) चार व्रतांच्या संस्काराचा निर्णय सांगवेदाध्यानाचा प्रकार सांगतो ब्रह्मचारीव्रतलोप प्रायश्चित्ताचा प्रयोग समावर्तन ( सोडमुंज ) संस्काराचा निर्णय समावर्तन ( सोडमुंजीचा ) संस्कार विवाहसंस्कार निर्णय विवाहाविषयीं मंडप वेदी इत्यादिकांचा निर्णय वाग्दान ( वाङनिश्चय ) प्रयोग सीमांत पूजनाचा प्रकार विवाहाच्या पूर्वीचें कृत्य व मंडापदेवताप्रतिष्ठादि वरानें वधूच्या घरी प्रवेश करण्याचे विधि मधुपर्काचा विधि गौरीहराची पूजा वधूवरांचे परस्पर निरीक्षण कन्यादानाचा विधि अक्षतारोपण विवाहहोमाचा प्रयोग गृहप्रवेशनीय होम ऐरिणी ( वंशपात्र ) दान वधूसह ग्रहप्रवेश व लक्ष्मीपूजन देवकोत्थापन व मंडपोद्वासनाचा विधि औपासननामक सायंप्रातर्होमाचा निर्णय सायंकालीन औपासनहोमाचा प्रयोग प्रात:कालीन औपासनहोमाविषयी विशेष अग्निसमारोपविधि अग्नि सिद्ध करणें नववधू गृहप्रवेशाचा निर्णय द्विरागमन कन्यावैधव्ययोगनाशक उपायांचा निर्णय कन्येचा वैधव्ययोगपरिहार करणारे विधान मृतभार्यात्व दोष जाण्यास उपाय दुसर्या व तिसर्या विवाहाचा निर्णय अर्कविवाह प्रयोग दत्तकग्रहण विचार दत्तपुत्रविधान पुत्रकामेष्टि प्रयोग नारायनबलीचा व नागबलीचा मुहूर्त निर्णय वीरभोजनविधि नारायणबलि प्रयोग नागबलि प्रयोग सर्वप्रायश्चित्त प्रयोग संस्कारप्रयोगांतर्गत याज्ञिकसाहित्य साहित्यांतील पारिभाषिक शब्द चौलकर्म संस्कार प्रयोग ‘ संस्कार ’ हे केवळ रूढी म्हणून करण्यापेक्षां त्यांचे हेतू जाणून ते व्हावेत अशी अनेकांची इच्छा असते. ज्यावेळीं एखाद्या घरांमध्यें शुभकार्य असते त्यावेळीं या गोष्टी सविस्तर माहीत असल्यास कार्य सुव्यवस्थित पार पडते असा अनुभव आहे. Tags : poojasanskarvidhiपूजाविधीसंस्कार चौलकर्म संस्कार प्रयोग Translation - भाषांतर यजमानानें मंगलस्नान केलेल्या बालकाल अलंकृत करून त्याला आपल्या उजवीकडेस बसलेल्या मातेच्या मांडीवर बसवून देश आणि काल ह्यांचें स्मरण करून ह्या बालकाचे बीज आणि गर्भ ह्यांपासून उत्पन्न झालेल्या पातकांचा नाश होऊन बल, आयुष्य आणि ओज ह्यांची वृद्धि व्हावी म्हणून श्रीपरमेश्वराच्या प्रीतीकरितां चौल नांवाचा संस्कार करीन; त्याचे अंगभूत श्रीगणपतिपूजन, पुण्याहवाचन, मातृकापूजन आणि नांदीश्राद्ध करीन असा संकल्प करून त्या प्रमाणें ती सर्व करावीत.नंतर चौलहोम करण्याकरितां स्थंडिल इत्यादि करीन असा संकल्प करून, स्थालीपाक पृष्ठ ३३ प्यारा २ पृष्ठ ३६ प्यारा ५ पर्यंत करून, सभ्य नांवाच्या अग्नीची स्थापना करून, अन्वाधान करीन असा संकल्प करून, दोन समिधा घेऊन “ अस्मि न्नन्वा० ” येथून “ आज्येन ” येथपर्यंत म्हटल्यावर स्थालीपाक पृष्ठ ३७ प्यारा ७ “ शेषेण० ” येथून पृष्ठ ४१ प्यारा १२ “ आच्छादयेत् ” येथपर्यंत, पुढें पृष्ठ ४३ प्यारा १६ “ ततस्तेपवित्रे० ” येथून प्यारा १७ “ केचित् ” येथपर्यंत स्थालीपाक करावा.नंतर अग्नीचे उत्तरेस पसरलेल्या दर्भांवर व्रीहि, यव, माप ( उडीद ) आणि तीळ ह्यांनीं निरनिराळे भरलेले असें नवीन मातीचे परळ चार क्रमानें एकेक पूर्वेस तोंड करून स्थापन करावेत. अग्नीच्या जवळ असलेल्या भर्त्याच्या दक्षिणेस मातेनें आपल्या मांडीवर बालकाला बसवून असावें. नंतर कर्त्यानें मातेच्या पुढें अग्नीचे पश्चिमेस क्रमानें बैलाच्या गोमयानें युक्त एक शराव ( परळ ) आणि शमीच्या पानांनीं युक्त एक शराव अशीं ठेवावींत. नंतर ब्रह्मानें एकवीस दर्भांचा एक पुंजका घेऊन मातेच्या दक्षिणेस उभे रहावें, अथवा पित्यानें त्सें उभे रहावे. ह्या वेळेस चौलकर्ता दुसराच असला पाहिजे.नंतर कुमाराचा हस्तस्पर्श करून कर्त्यानें आघारापर्यंतचें कर्म करावें; म्हणजे स्थालीपाक पृष्ठ ४४ प्यारा १८ येथून पृष्ठ ४६ प्यारा २२ “ हुत्वात्यक्त्वाच ” येथपर्यंत करावा. नंतर “ अग्नआयूंषि:० ” (१) “ अग्निरृषि० ” (२) “ अग्नेपयस्व० ” (३) या ३ मंत्रानीं तुपाच्या ३ आहुति द्याव्यात. अग्नि व पवमान ह्यांचे हे हवि आहेत माझें नाहींत असें बोलावें. असेंच पुढेंही समजावें. अशा रीतीनें तीन ऋचांनीं होम केल्यावर मग “ प्रजापते० ” ह्या मंत्रानें अग्नींत तूप घालून हें हवि प्रजापतीचें आहे माझें नाहीं असें बोलावें.नंतर थंड आणि ऊन असें दोन प्रकारचें पाणी क्रमानें उजव्या आणि डाव्या हातांनीं निरनिराळें घेऊन बालकाच्या पश्चिमदिशेस उभे राहून तें दोन्हीं प्रकारचें पाणी एका पात्रांत दोन हातांनीं “ उष्णेनवा० ” (४) ह्या मंत्रानें एकदम ओतून त्यांतील थोडेसें पाणी घेऊन लोण्याशी अथवा दह्याच्या साईशीं तें पाणी मिसळून बालकाच्या डाव्या कानापासून तों उजव्या कानापर्यंत “ अदिति:० ” (५) ह्या पैकीं तीन दर्भ घेऊन “ ॐ ओषधेत्रायस्वै ” (६) या मंत्रानें कुमाराचें समोर पश्चिमेस अग्र केलेले तीन दर्भ त्याच्या दक्षिण बाजूच्या केशांवर ठेवावेत. “ स्वधिते० ” (७) ह्या मंत्रानें त्या दर्भावर तांब्याचा वस्तारा ठेवावा; आणि “ येनावपत्० ” (८) ह्या मंत्रान केशांसहित तो दर्भांचा पुंजका कापावा. ते दर्भ पूर्वें अग्र असें करून मातीच्या पात्रांत असलेल्या शमीच्या पानांबरोबर मिसळून तें सर्व मातेच्या हातांत द्यावें. त्या मातेनें केशांसह तें सर्व दर्भ पाने इत्यादिक घेऊन बैलाच्या गोमयामध्ये पूर्वेस अग्रें करून टाकावें. अशाच रीतीनें दुसर्या वेळच्या छेदनाचेंवेळीं दर्भांचा पुंजका ठेवणें इत्यादिक सर्व मंत्र बोलून करावें. छेदन करण्याच्या मंत्रामध्यें विशेष असा कीं, “ येनधाता० ” हा मंत्र बोलून दुसर्या वेळीं छेदन करावें. तिसर्या वेळीं “ येनभूयश्चरात्र्यां ” हा मंत्र बोलून छेदन करावें. चवथ्या वेळी “ येनावपत्० ” “ येनधाता० ” “ येनद्भूयश्च० ” हे तिन्ही मंत्र बोलून छेदन करावें. अशाच रीतीनें उत्तर भागाकडेही तीन वेळां छेदन करावें; परंतु सर्व मंत्रांनीं मिळून चवथ्या वेळेस छेदन करूं नये.नंतर “ यत्क्षुरेण० ” (९) ह्या मंत्रानें अग्र भागापासून तो मूलपर्यंत वस्तार्याची धारा धुवून मग नापिकास बोलवावें आणि उष्ण व थंड अशा मिश्र पाण्यानें बालकाचें मस्तक चांगल्या रीतीनें चोळून त्याला कांहीं इजा न होईल अशा रीतीनें मुंडन अर्थात् वपन कर, असें त्याला समजून सांगावें. मग त्या नापितानें पूर्वीं उरलेल्या थंड आणि ऊन अशा पाण्यानें बालकाचें मस्तक भिजवावें आणि जसा कुलाचार असेल तशी शिखा ठेवून बाकीचे सर्व केश कापून टाकावेंत. मग कुमाराला स्नान घालावें. नंतर त्याला अलंकार इत्यादिकांनीं सुशोभित करून पहिल्या प्रमाणच आईच्या मांडीवर बसवावें.आणि स्विष्टकृत् इत्यादि होम पुरा करावा; म्हणजे स्थालीपाक पृष्ठ ४९ प्यारा २८ येथून पृष्ठ ५३ प्यारा ३२ पर्यंत करावा. व्रीहि इत्यादिकांनीं भरलेली मातीचीं पात्रें नापिताला द्यावींत. भूयसी दक्षिणा देऊन दहा ब्राह्मणांना भोजन देईन असा संकल्प करावा. कर्म संपूर्ण असो असें ब्राह्मणांकडून बोलवून “ यस्यस्मृया० ” ह्या मंत्रानें श्रीविष्णुला नमस्कार करावा. ब्राह्मणांनीं दिलेले आशीर्वाद आपण आणि बालक ह्या उभयतांनीं घ्यावेंत. हा सर्वं प्रकार कन्येसही आहे, मात्र त्यामध्यें मंत्राचें उच्चारण न करितां नुस्ती क्रिया मात्र करावयाची; परंतु होम करतांना मात्र मंत्राचा उच्चार करावा. अशा रीतीनें चूडाकर्म संस्कार प्रयोग समाप्त झाला. N/A References : N/A Last Updated : May 24, 2018 Comments | अभिप्राय Comments written here will be public after appropriate moderation. Like us on Facebook to send us a private message. TOP