आत्मबोध टीका - श्लोक १५ व १६

वपुस्तुषादिभि: कोशैर्युक्तं युक्त्यावघातत: ।
आत्मानमंतरं शुद्धं विविच्यात्तंडुलं यथा ॥१५॥

आत्मा आसतां पंचकोशातीत । परि भासतो पंचकोशिं अवृत्त । तरि विचारें करोनि निश्चित । करि निरास देहाचा ॥३॥
जैसा तूं घटपटातें पाहासि । त्यापरि स्थूल देहातें जाणसि । तुजहूनि वेगळा तयासि । आत्मा कैसा म्हणावा ॥४॥
तैसाचि तूं लिंगदेहा लागुन । हे माझे इंद्रिय प्राण बुद्धिमन । जाणसि स्थूळ देहा समान । आपणांहूनि वेगळे ॥५॥
मी कांहिंच जाणत नाहिं । ऐसें अनुभविसि सुषुप्ति ठाइं । तेव्हां त्या नेणन्याहूनिया पाहि । वेगळाचि तूं आससि ॥६॥
यापरि विचारें विवंचुन । काढावा निजात्मा शोधुन । जड अनात्मिया लागुन । जाणोनिया त्यागावें ॥७॥
जैसा कांडणार युक्तिवंत । उखळांत घालोनिया साळिभात । प्रथम काढि टर्फलातें । वर्‍हिल मोठ्या कोंड्यातें ॥८॥
मागति घालोनिया उखळिं । काढि तयाचि तांबडि खोळि । पुन्ह: पुन्हा घेवोनि चोळि । शुभ्र निर्मळ व्हावया ॥९॥
तैसा आत्मा विचारें करून । युक्तिनें पंचकोशांतील शोधुन । जाणावा स्पष्ट वेगळेपणें । सच्चिदानंदस्वरूपत्वें ॥१०॥

सदा सर्वगतोप्यात्मानसर्वत्रावभासते ।
बुद्धावेवावभासेत स्वच्छेषु प्रतिबिंबवत् ॥१६॥

म्हणसि सर्वगत आत्मा आसतां । मानव देहिंच कां विशेषता । तरि ये विषईचें उत्तर आतां । ऐकुनि घेइ निश्चित ॥११॥
सर्वगत आत्मा निश्चयेंसि । संदेह नाहिं या वचनासि । स्थावर जंगमादि व्यक्तिसि । व्यापोनि असे सर्वदा ॥१२॥
परि अत्यंत जड स्थावर योनि । बुद्धिउदय नसे तये स्थानिं । लिंगदेहे लीन असे कारणिं । म्हणोनि मूढता ते स्थळिं ॥१३॥ जंगमाचिया हृद्देसिं । स्पष्टत्व असे लिंग देहासि । ह्मणोनि आत्मा प्रत्ययासि । बुद्धियोगें येतसे ॥१४॥
तया जंगमाचिया माझारि । योनि आसति नानापरि । त्यांमाजि मानव देहा अंतरिं । विशेष बुद्धि - प्रकाश ॥१५॥
त्या मनुष्य योनिमाजि जाण । जो साधन शतुष्टयसंपन्न । तया हृदइं गुरुकृपें करुन । विशेषतर आत्मा प्रगटतो ॥१६॥
जैसें मनिं घृत अदर्श तोयांत । तैल आदिकरुनि स्वच्छ द्रव्यातं । सूर्यादि प्रतिबिंबें निश्चित । दिसताति स्पष्टत्वें ॥१७॥
तेचि सूर्यच्छाया पृथ्विवरि पडे । परी न दिसे सूर्य प्रतिबिंबरूपडें । तें स्वच्छ द्रव्याचेनि योगें रोकडें । प्रतितिलागिं येतसे ॥१८॥
तैसा आत्मा सर्वगत तरि आहे । परि बुद्धिचा संग जरि लाहे । तरीच प्रतीतीस येताहे । प्राणिमात्राचा शरीरिं ॥१९॥
तंव सिष्य बोले प्रश्नोत्तर । जी माझे मनिं ऐसा असे निर्धार । कीं आत्माच करितो व्यापार । बुद्धिमाजि प्रकटोनि ॥२०॥
हें सत्य किं मिथ्या निवडून । सांगावें जि मजलागुन । ऐसें ऐकोनीया वचन । आचार्य जाले बोलते ॥२१॥