पांडवप्रताप - अध्याय ६२ वा

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ सव्यसाचीप्रति कथा गहन ॥ सांगे सरसिजोद्भवनंदन ॥ पूर्वीं नृप पावन ॥ केरलाधिपति नाम तयाचें ॥१॥
त्यासी पुत्र जाहला सुलक्षण ॥ चंद्रहास्य नामाभिधान ॥ पृथ्वीवरी ऐसें आन ॥ स्वरुप नाहीं तत्त्वतां ॥२॥
त्या नृपावरी आलें परचक्र ॥ युद्ध जाहलें सप्त रात्र ॥ केरलाधिपति पावला परत्र ॥ शत्रूंनी नगर घेतलें ॥३॥
राजजाया करी अग्निप्रवेश ॥ मग उपमातेनें घेऊनि चंद्रहास्य ॥ चोरुनि नेत कुंतलपुरास ॥ निशिदिवस जतन करी ॥४॥
तीन वर्षे होतां संपूर्ण ॥ धात्रीही गेली मरोन ॥ मग निराधार राजनंदन ॥ आश्रय कोठें नसेचि ॥५॥
तों शालिग्रम नृसिंहमूर्ती ॥ सांपडलीं त्या बाळकाप्रती ॥ वदन संपुटीं अहोरात्रीं ॥ प्रीतीनें जतन करी तया ॥६॥
पूजा करुनि त्रिकाळ ॥ मुखीं रक्षीत सदा निर्मळ ॥ परदेशीं हिंडे बाळ ॥ म्हणोनि लोक दया करिती ॥७॥
एक पाचारुनि अन्न घालिती ॥ एक पांघरावया वस्त्र देती ॥ चिमणे बाळ घेऊनि सांगातीं ॥ बिदोबिदीं खेळत ॥८॥
बाळ देखोनि सुलक्षण ॥ तन्मय होती जननयन ॥ कडेवरी घेती उचलोन ॥ घेती चुंबन प्रीतीनें ॥९॥
तेथील कुंतलेश्वर नृपती ॥ तयाचा प्रधान पापमती ॥ दुष्टबुद्धि नामा निश्चितीं ॥ अति दुरात्मा निर्दय ॥१०॥
कामी कुबुद्धि तो क्रूर ॥ पाचारुनि ऋषीश्वर ॥ अन्नसंतर्पण करीतसे थोर ॥ तों बाळक समोर देखिला ॥११॥
प्रधानें बाळ बोलावून ॥ म्हणे तूं येथें करीं भोजन ॥ द्विजपंक्तीं तो सुलक्षण ॥ भोजनासी बैसला ॥१२॥
शालिग्रामासी तुलसी वाहून ॥ सवेंचि नैवेद्य करी अर्पण ॥ तीर्थ घेऊनि करी प्राशन ॥ ऋषी तटस्थ पाहती ॥१३॥
भोजन करुनि बाळ उठिला ॥ प्रधानाचे पुढें बैसला ॥ ऋषींस ऐसा भाव गमला ॥ कीं पुत्र याचाचि निर्धारें ॥१४॥
ब्राह्मण मंत्राक्षता टाकीत ॥ हा पुत्र विजयी हो तुझा श्रीमंत ॥ पृथ्वी जिंकोनि समस्त ॥ राज्य करो रामाऐसें ॥१५॥
ऐकतां क्षोभला प्रधान ॥ म्हणे पढतमूढ तुम्ही ब्राह्मण ॥ पुत्र कोणाचा नेणोन ॥ आशीर्वाद दिधला त्या ॥१६॥
स्वस्थळा गेले ब्राह्मण ॥ असत्य नव्हे विप्रवचन ॥ चिंता मानसीं दारुण ॥ दुष्टबुद्धीस लागली ॥१७॥
म्हणे ब्रह्मवचन निश्चितीं ॥ असत्य नव्हें कल्पांती ॥ मग अंत्यज जीवघाती ॥ त्यांसी एकांती सांगत ॥१८॥
म्हणे हें पोर चाळवूनी ॥ नेऊनि वधा तत्काल वनीं ॥ सहावी अंगुली चरणीं ॥ ते छेदूनि खूण आणावी ॥१९॥
मग ते बाळ घेऊनि वना गेले ॥ शस्त्र मारायासी काढिलें ॥ देखोनि बाळ घाबरलें ॥ म्हणे कां मज मारितां ॥२०॥
तंव ते बोलती वचन ॥ तुज मारवितो प्रधान ॥ चहूंकडे पाहे राजनंदन ॥ दिशा शून्य दिसताती ॥२१॥
मग मुखींची काढिली शिळा ॥ करतळीं घेतली ते वेळां ॥ म्हणे करावी करुणा दीनदयाळा ॥ हरे गोविंदा माधवा ॥२२॥
म्हणे मी बाळ अनाथ दीन ॥ आजिवरी केलें माझे पालन ॥ जनकजननी तुजविण ॥ मजला कोण ये वेळीं ॥२३॥
धांवे प्रर्‍हादरक्षका जगजेठी ॥ मज ठाव देईं तुझ्या पोटी ॥ मी तव कंठीं घालीन मिठी ॥ कृपादृष्टीं पाहें पां ॥२४॥
ऐसें बोलोनि सप्रेम ॥ मुखीं घातला शालिग्राम ॥ तंव चांडाल निर्दय परम ॥ शस्त्र उचलिती वधावया ।२५॥
न्याहाळूनि जंव ते पाहती ॥ तों सिंहवदन रमापती ॥ शंखचक्रादि आयुधें हातीं ॥ उभा पाठीशीं रक्षीत ॥२६॥
सुदर्शन धगधगित ॥ हातीं धरिलें क्रोधयुक्त ॥ ब्रह्मांड जाळील समस्त ॥ हेलावत तेज ऐसें ॥२७॥
त्या तेजामाजी निश्चितीं ॥ चंद्र सूर्य बुचकळ्या देती ॥ विद्युल्लता करपोनि जाती ॥ दंतपंक्ती तैशा हो ॥२८॥
भयभीत जाहले चांडाळ ॥ म्हणती कोणीं वधावें हें बाळ ॥ मग सहावी अंगुली तत्काळ ॥ छेदोनि गेले घेऊनियां ॥२९॥
वधिला म्हणोनि दाविली खूण ॥ तोषलें दुष्टबुद्धीचें मन ॥ इकडे बाळ करी रोदन ॥ घोरकांतारीं हिंडत ॥३०॥
रोदनामाजी हरीचा छंद ॥ गात दिव्य नामप्रबंध ॥ मृगया करीत राय कुलिंद ॥ त्याचि स्थळीं पातला ॥३१॥
बाळ देखोनि सुकुमार ॥ रथ सोडूनि धांवे नृपवर ॥ उचलोनि घेतला सुंदर ॥ उदक पुशिलें नेत्रींचे ॥३२॥
तों नाममाला सुंदर ॥ बळ उच्चारी वारंवार ॥ देववाणी वदे साचार ॥ राया तुज पुत्र दिधला हा ॥३३॥
कुलिंदाचा हर्ष न माये गगनीं ॥ नगरासी आला परतोनी ॥ भांडारें फोडिली तये क्षणीं ॥ याचकांहातीं लुटवीत ॥३४॥
लागला वाद्यांचा एकचि कल्लोळ ॥ चंदनावतीचे लोक सकळ ॥ मंडपघाणी होतसे प्रबळ ॥ पहावया बालकासी ॥३५॥
कुलिंदाची मेघावती पट्टराणी ॥ कुरवंडी करी पुत्र देखोनी ॥ ओसंगां आडवा घेऊनी ॥ स्तनपान करवीतसे ॥३६॥
चुकलें बाळक भेटे पुढती ॥ तैसी गगनीं न माये प्रीती ॥ पान्हा फुटला तियेप्रती ॥ न सांवरेचि सर्वथा ॥३७॥
धांवले विप्र बहुत ॥ लक्षणें पाहूनि सांगत ॥ नाम चंद्रहास्य यथार्थ ॥ नसे विपरीत कांहीं हो ॥३८॥
नगरजन आणिती अहेर ॥ त्यांचे द्विगुण देत नृपवर ॥ लोटले सप्त संवत्सर ॥ मौजीबंधन जाहलें ॥३९॥
वेदशास्त्रीं पूर्ण निपुण ॥ जाहला चौसष्टकलाप्रवीण ॥ पुत्रविद्या देखोन ॥ कुलिंदराव तोषला ॥४०॥
राजकारभार समस्त ॥ चंद्रहास्यासी राव देत ॥ यथाकालीम मेघ वर्षत ॥ धरणी पिके असंभाव्य ॥४१॥
धेनु दुभती अपार ॥ आधि व्याधि नसे अणुमात्र ॥ चंद्रहास्य लोकां समग्र ॥ पाचारुनि सांगत ॥४२॥
तुलसीवृंदावनें हरिपूजन ॥ पुराणश्रवण हरिकीर्तन ॥ दिनत्रय हरिदिनीव्रत पूर्ण ॥ अन्नोदकदान याचकां॥४३॥
इतुकें जो न करी सत्य ॥ त्यासी दंडीन मी यथार्थ ॥ लोक तैसेंचि मग आचरती समस्त ॥ दानधर्म यथाविधि ॥४४॥
षोडश वर्षे जाहल्या पूर्ण ॥ मेळवूनि अपार सैन्य ॥ पित्यासी म्हणे पृथ्वी जिंकीन ॥ आज्ञा द्यावी महाराजा ॥४५॥
कुलिंद म्हणे कुंतलेश्वर ॥ त्यासी देतों आम्ही करभार ॥ दुष्टबुद्धि प्रधान दुराचार ॥ न शके देखों आम्हांतें ॥४६॥
चंद्रहास्य बोले उत्तर ॥ पृथ्वी जिंकोनि समग्र ॥ मग त्याचा घेईन समाचार ॥ शिक्षा लावीन क्षणमात्रें ॥४७॥
असो चंद्रहास्यें बहुत ॥ पृथ्वी जिंकिली अकरा दिवसांत ॥ भूमंडळींचे नृपनाथ ॥ जिंकोनि आणिले नगरातें ॥४८॥
कुलिंद सामोरा येत ॥ पुत्र देखोनि आनंदत ॥ चंद्रहास्य साष्टांगे नमीत ॥ क्षेम देत पितयासी ॥४९॥
सर्व राजे पित्यासी भेटवून ॥ करवी त्यांहाती नमन ॥ असो यज्ञ जाहला संपूर्ण ॥ राजे बोळविले स्वस्थाना ॥५०॥
कुलिंद म्हणे ऐकें कुमारा ॥ करभार पाठवावा कुंतलेश्वरा ॥ येरु म्हणे आज्ञा दीजे सत्वरा ॥ धरुनि आणीन क्षणमात्रें ॥५१॥
कुलिंद म्हणे पूर्वापार ॥ त्यासी देतों करभार ॥ स्वामिद्रोह न करावा साचार ॥ चंद्रहास्य अवश्य म्हणे ॥५२॥
समागमें लोक देऊनि सत्वरा ॥ द्रव्य पाठविलें कुंतलपुरा ॥ दुष्टबुद्धीनें भांडारां ॥ द्रव्य सांठविलें समग्र ॥५३॥
कुलिंदाचे लोकांसी यथाविधी ॥ पाहुणेर करी दुष्टबुद्धी ॥ म्हणे जाहली पाकसिद्धी ॥ भोजनासी उठावें ॥५४॥
तंव ते लोक सत्य विश्वासी ॥ म्हणती आजि एकादशी ॥ चंद्रहास्य कोपेल आम्हांसी ॥ शासन करील तत्काळ ॥५५॥
चंद्रहास्य आणि हृषीकेश ॥ दोन्हीकडे होईल नाश ॥ क्रोध दाटला दुष्टबुद्धीस ॥ माझे वचनास मान न देती ॥५६॥
तुमचा कुलिंद आणि चंद्रहास्य ॥ क्षण न लागतां वधीन दोघांस ॥ तंव ते सांगती पराक्रम त्यास ॥ अत्यद्भुत तयाचा ॥५७॥
सकल जिंकिले नृपनायक ॥ तूं काय त्यापुढें मशक ॥ येथील राज्य सकळिक ॥ घेईल क्षण न लागतां ॥५८॥
परम कोपला दुष्टबुद्धी ॥ लोक आकळोनि घातले बंदीं ॥ कुंतलेश्वराजवळी तो कुबुद्धी ॥ वर्तमान सांगत ॥५९॥
कुलिंद मातला बहुत ॥ द्रव्य पाठविलें किंचित ॥ त्याचा समाचार घेऊनि त्वरित ॥ येतों सत्वर पुढती पैं ॥६०॥
राव म्हणे चंपकमालती ॥ उपवर कन्या जाहली जाणती ॥ वर सुलक्षण पुरुषार्थी ॥ पाहोनियां आणावा ॥६१॥
अवश्य म्हणे ते अवसरीं ॥ तों विषया प्रधानकुमारी ॥ पितयासी म्हणे निर्धारीं ॥ वर मजही आणावा ॥६२॥
प्रधानें गणिले दिवस ॥ षोडश वर्षे जाहलीं कन्येस ॥ म्हणे द्यावी जरी शिवास ॥ तरी तो मसणीं लोळत ॥६३॥
विष्णु परद्वारी नाटक ॥ कुलाल तो चतुर्मुख ॥ इंद्रांगीं भगें देख ॥ दूषणें समस्त नवग्रहां ॥६४॥
मग कन्येचें करी समाधान ॥ उत्तम वर आणूनि करीन लग्न ॥ असो दळभार घेऊन ॥ चंदनावतीस पातला ॥६५॥
कुलिंद सामोरा येऊनि भेटला ॥ दुष्टबुद्धि मंदिरा आणिला ॥ तो म्हणे तुमचा पुत्र पुरुषार्थी भला ॥ भेटवीं वहिला मजलागीं ॥६६॥
चंद्रहास्य आला तत्काळ ॥ उठूनि भेटला दुष्ट खल ॥ न्याहाळूनि पाहे सकळ ॥ तों चिन्ह देखिलें अंगुलीचें ॥६७॥
म्हणे तोचि हा बाळ यथार्थ ॥ अंत्यजीं यासी सोडिला जीवंत ॥ मग नम्र वचन बोलत ॥ कुलिंदाप्रति तेधवां ॥६८॥
म्हणे ऐसा पुत्र तुम्हीं लपविला ॥ आमुचे रायासी नाहीं भेटविला ॥ मग चंद्रहास्यासी ते वेळां ॥ एकांतासी नेत दुष्टबुद्धि ॥६९॥
म्हणे मी पत्र देतों लिहूनी ॥ कुंतलपुरा जावें घेऊनी ॥ मदनासी भेटावें जाऊनी ॥ तों मी मागूनि येतों सत्वर ॥७०॥
आमुचा ध्यास तुमचे पायीं ॥ रात्रंदिवस लागला पाहीं ॥ चंद्रहास्य म्हणे लवलाहीं ॥ जातों आतांचि सत्वर ॥७१॥
दुष्टबुद्धि लिही पत्र ॥ परमचांडाळ अपवित्र ॥ दुष्टाचें मानस कुश्चित फार ॥ इंद्रादिकां न कळेचि ॥७२॥
सहस्त्रायु चिरंजीव मदना ॥ माझी तुजला हेचि आज्ञा ॥ चंद्रहास्यासी तव दर्शना ॥ पाठविलें यथार्थ ॥७३॥
विष दीजे यासी ॥ विचार न पुसें कोणासी ॥ भोजनीं उदकीं निश्चयेंसी ॥ सर्वथा विसर न पडावा ॥७४॥
अभ्यंग शयनीं तत्त्वतां ॥ कीं सुगंध अंगीं चर्चितां ॥ उत्साह करावा पुरता ॥ पुत्र आमुचा जरी होसी ॥७५॥
विचार कोणासी न पुसावा ॥ सुदिन कुदिन न पहावा ॥ आमुचा मार्ग न लक्षावा ॥ बरा करावा उत्साह ॥७६॥
पत्र गुंडाळोनि करीं देत ॥ म्हणे एकलेचि तुम्हीं जावें तेथ ॥ मग चंद्रहास्य त्वरित ॥ पितयासी आज्ञा पुसतसे ॥७७॥
म्हणे कुंतलपुरासी जाऊन ॥ सत्वर येतों परतोन ॥ तत्काल वारुवरी बैसोन ॥ एकलाचि निघाला ॥७८॥
शतयोजनें पंथ क्रमोनी ॥ कुंतलपुरासी येऊनी ॥ राहूनियां उपवनीं ॥ स्त्रान करोनि पूजा करितसे ॥७९॥
केलें शालिग्रामाचें अर्चन ॥ सहस्त्रनाम केलें पठन ॥ जवळी होतें तें निर्दोषान्न ॥ केलें भोजन चंद्रहास्यें ॥८०॥
विडा घेऊनि ते अवसरीं ॥ निद्रा केली क्षणभरीं ॥ तों वनक्रीडेसी सुंदरी ॥ विषया आली त्या स्थाना ॥८१॥
सवें सखिया पांच शत ॥ नाना चातुर्यकला दावीत ॥ विषया दुरोनि देखत ॥ पुरुश निद्रित जाहला तो ॥८२॥
म्हणे वारु वृक्षासी बांधोन ॥ कोणीं येथें केलें शयन ॥ सकल सख्यांसी चुकवून ॥ एकलीच आली तेथें ॥८३॥
शंकत शंकत जात ॥ वृक्षाआड लपत लपत ॥ मनामाजी चिंतीत ॥ क्षण एक निद्रित असो कां ॥८४॥
जवळी येऊनि जंव पाहात ॥ अंगींच्या कला दिव्य फांकत ॥ जैसा केवळ रतिकांत ॥ शोभायमान दिसतसे ॥८५॥
तों जवळी गांठ देखत ॥ ती सोडोनि जंव पहात ॥ तों शालिग्रामं दीप्तिमंत ॥ म्हणे विष्णुभक्त असे हा ॥८६॥
पुढती पाहे झडकरी ॥ तों पत्र देखे ते अवसरीं ॥ पितृमुद्रा ओळखूनि अंतरीं ॥ परम संतोष वाटला ॥८७॥
उकलूनि पत्र वाचीत ॥विष दीजे यासी त्वरित ॥ वरकड लेखनपदांचा अर्थ ॥ उत्तमचि निघाला ॥८८॥
म्हणे हें कां विपरीत ॥ तांतडी जाहली यथार्थ ॥ अक्षर चुकलें सत्य ॥ तरी येथें कैसें करावें ॥८९॥
तेव्हां नखें नेत्रींचे काजळ ॥ काढूनि तेथें लिहिलें तत्काळ ॥ विषया दीजे यासी प्रांजळ ॥ ऐसें लिहूनि पत्र बांधिले ॥९०॥
मग म्हणे जय जय भवानी ॥ तुष्टलीस मजलागूनी ॥ हा वर देईं ये क्षणीं ॥ आणीक कांहीं न मागें तूतें ॥९१॥
स्वरुप सुंदर देखोनी ॥ म्हणे मी जाईन ओंवाळूनी ॥ वारा घालूं काय ये क्षणीं ॥ घर्म पातला शरीरातें ॥९२॥
जरी जागा जाहला प्राणनाथ ॥ तरी तेही गोष्टी अनुचित ॥ मायाजाळ ॥ परमाद्भुत ॥ गुंडाळत अंतःकरण ॥९३॥
सवेंचि सख्यांमाजी मिळाली ॥ आपुले गृहासी पातली ॥ मनांत चिंता लागली ॥ ती न सांगे कोणातें ॥९४॥
चंद्रहास्य जागा होऊन ॥ सत्वर वारुवरी बैसोन ॥ प्रधानगृहासी येऊन ॥ वृत्तान्त आंत पाठविला ॥९५॥
ऐकतां मदन आला धांवत ॥ क्षेमालिंगन प्रीतीनें देत ॥ मंदिरांत नेऊनि त्वरित ॥ पूजा केली प्रीतीनें ॥९६॥
चंद्रहास्य पत्र देत ॥ मदन उकलूनि पाहात ॥ विषया दीजे यासी त्वरित ॥ पदें समस्त उत्तमचि ॥९७॥
घरांत घेऊनि गेला लिहित ॥ मातेपुढें घडघडां वाचीत ॥ म्हणे त्वरा करा बहुत ॥ पत्र वडिलीं लिहिलें असे ॥९८॥
तों स्त्रिया येऊनि समस्त ॥ गवाक्षद्वारें विलोकीत ॥ स्वरुपासी उणा रतिकांत ॥ हर्षभरित सर्व जाहल्या ॥९९॥
मदन मातेसी म्हणत ॥ आज्ञा करावी जी त्वरित ॥ तंव ती म्हणे उत्तम बहुत ॥ करा तयारी या समयीं ॥१००॥
बाहेर आला मदन ॥ आणविले ज्योतिषी बोलावून ॥ म्हणे सांगा कधीं सुलग्न ॥ येर विचारुनि बोलती ॥१०१॥
उत्तम लग्न आजि असे ॥ पुढें सातां मासांवांचोनि नसे ॥ बाप चरित्र केलें हृषीकेशें ॥ त्वरा म्हणोनि ऊठिले ॥१०२॥
नवरा गुप्तरुपें नेऊनी ॥ बैसविला शेजारले सदनीं ॥ मदनस्त्रिया जाऊनी ॥ जाहल्या बहिणी चंद्रहास्या ॥१०३॥
वर्‍हाडी मिळाले बहुत ॥ हळद वधूवरांसी लावीत ॥ विप्र स्वस्तिवाचन संपादीत ॥ गजरें वाजती वाजंत्रें ॥१०४॥
वर सुंदर देखोन ॥ बोलती नगरींचे जन ॥ म्हणती विषयेचें भाग्य धन्य ॥ ऐसें निधान जोडलें ॥१०५॥
लग्नघटिका जवळी आली ॥ विषया श्रुंगारुनि आणिली ॥ मधुपर्कादि पूजा केली ॥ आरंभिलीं मंगलाष्टकें ॥१०६॥
अंतःपट गेला फिटोन ॥ लोक म्हणती सावधान ॥ दोघां जाहलें पाणीग्रहण ॥ लाजाहोमादि सर्वही ॥१०७॥
इकडे दुष्टबुद्धीनें केला अनर्थ ॥ कुलिंदासी आकळूनि घाली बंदींत ॥ नगर विध्वंसोनि समस्त ॥ कलह करुनि निघाला ॥१०८॥
तों वाटेसी सर्प बोलिला एक ॥ मी तुझ्या द्रव्याचा रक्षक ॥ मदनें वेंचिलें सकळिक ॥ विषयेच्या विवाहातें ॥१०९॥
घाबरला प्रधान ॥ तों पुढें येतां देखिले ब्राह्मण ॥ म्हणे कोठूनि आलां रे अवघे जण ॥ दटावून उभे केले ॥११०॥
तों ते आशीर्वाद देत ॥ धन्य तुझा मदन सुत ॥ द्रव्य वेंचिलें अपरिमित ॥ लग्न जाहलें विषयेचें ॥१११॥
सेवकांसी म्हणे धरा ब्राह्मण ॥ जिव्हा यांच्या टाका उपटून ॥ द्रव्य घेतलें हिरोन ॥ मग सोडून दिधले पैं ॥११२॥
मंदिरासी आला त्वरित ॥ मदन पित्यासी नमस्कारीत ॥ तो म्हणे मीं काय लिहिलें लिखित ॥ कैसा अनर्थ केला तुवां ॥११३॥
येरु म्हणे पत्र पाहून ॥ तत्काळचि लाविलें लग्न ॥ पहा वधूवरें कैशीं सुलक्षण ॥ द्रव्य संपूर्ण वेंचिलें ॥११४॥
पत्र आणविलें सत्वर ॥ अक्षरें वाचिलीं सादर ॥ तों विषया दीजे हें उत्तर ॥ मग उगाचि राहिला ॥११५॥
म्हणे लेखणी गेली चांचरी ॥ कीं डोळां पडली अंधारी ॥ मदनासी म्हणे ते अवसरी ॥ उत्तम कृत्य केलें तुवां ॥११६॥
म्हणे कुंतलेश्वरासी येईं नमून ॥ सांगें सकल वर्तमान ॥ तत्काळ निघाला मदन ॥ रायाप्रति सांगत ॥११७॥
प्रधान आले ग्रामाहून ॥ निद्रा केली आहे श्रमोन ॥ आणि साडयांचे आहे कारण ॥ जाहलें लग्न विषयेचें ॥११८॥
तों लोक जवळील सांगती ॥ जो कां चंद्रहास्य भूपती ॥ पृथ्वीवरी ज्याची ख्याती ॥ विषयेसी वर तो केला ॥११९॥
राजा जाहला कोपायमान ॥ माझे कन्येचें सांडूनि लग्न ॥ आपुले कन्येलागून ॥ वर सुंदर मेळविला ॥१२०॥
एक म्हणती तोचि वर आणून ॥ चंपकमालती द्यावी पूर्ण ॥ मग रायें अपार जन ॥ मदनासंगती दिधलें पैं ॥१२१॥
वर आणा गजीं बैसवूनी ॥ देऊं तया चंपकमालती ॥ सुलग्न आहे येचि क्षणीं ॥ उशीर आतां न लावावा ॥१२२॥
तो इकडे दुष्टबुद्धि काय करीत ॥ अंत्यज बोलावूनि सांगत ॥ म्हणे चंडिकेचे देवळांत ॥ अंधारीं गुप्ते बैसावें ॥१२३॥
जो येईल पूजा घेऊन ॥ तेथेंचि घ्यावा त्याचा प्राण ॥ मग म्हणे चंद्रहास्यालागून ॥ करा पूजन चंडिकेचें ॥१२४॥
पूजा घेऊनि ते वेळां ॥ एकलेंचि जावें देउळा ॥ नवस पाहिजे पुरविला ॥ मग साडे होतील ॥१२५॥
अवश्य म्हणोनि त्वरित ॥ एकलाचि चंद्रहास्य अंधारांत ॥ नगराबाहेर जात ॥ चंडिकेलागीं पूजावया ॥१२६॥
तों नगराबाहेर भयभीत ॥ मदन आला भारेंसहित ॥ चंद्रहास्यासी देखोनि म्हणत ॥ एकलेचि कोठें जातां ॥१२७॥
आम्हांवरी कोपला नृपनाथ ॥ तुम्हांसी बोलाविलें तेथ ॥ येरु म्हणे अंबा पूजोनि त्वरित ॥ मग मी सत्य येईन ॥१२८॥
मदन म्हणे मी जाऊन ॥ येतों सत्वर पूजा करुन ॥ चंद्रहास्यासी गजीं बैसवून ॥ नेलें मिरवत राजसदना ॥१२९॥
रायें तत्काळ लाविलें लग्न ॥ वरदक्षिणा ॥ राज्य दिधलें दान ॥ चंद्रहास्यावरी छत्र धरुन ॥ कुंतलेश्वर गेला तपाते ॥१३०॥
चंपकमालती संगें घेऊनी ॥ वरात निघाली तेचि क्षणीं ॥ प्रधानगृहालागोनी ॥ येता जाहला चंद्रहास्य ॥१३१॥
होत वाद्यांचा गजर ॥ प्रधानासी सांगती सत्वर हेर ॥ आले चंद्रहास्य नृपवर ॥ चंपकमालती घेऊनियां ॥१३२॥
प्रधान म्हणे तयांलागूनी ॥ काय रे बोलतां ऐसी वाणी ॥ यांच्या जिव्हा छेदा कोणी ॥ तंव वधूवरें नयनीं देखिलीं ॥१३३॥
तों चंद्रहास्य म्हणे प्रधानासी ॥ मज पाठवूनि राजसदनासी ॥ मदन गेला अंबिकेसी ॥ पूजावयाकारणें ॥१३४॥
दुष्टबुद्धि वेगें धांवत ॥ नगराबाहेर आला त्वरित ॥ तया देखोनि भूतें भयभीत ॥ विटाळ त्याचा न व्हावा ॥१३५॥
देवळांत आला प्रधान ॥ तों छिन्नभिन्न जाहला मदन ॥ तेणें मस्तक आपटून ॥ दिधला प्राण तेथेंचि ॥१३६॥
इकडे चंद्रहास्य साडे करुन ॥ दोघी स्त्रिया सांगातें घेऊन ॥ राजगृहाप्रति येऊन ॥ सिंहासनी बैसला ॥१३७॥
प्रातःकाल जाहला त्वरित ॥ तंव गुरव आले धांवत ॥ म्हणती पुत्रासमवेत ॥ प्रधान रंगशिळेवरी पडलासे ॥१३८॥
वर्तमान ऐकोनि विरस ॥ घाबरा जाहला चंद्रहास्य ॥ टाकीत आला श्वासोच्छ्वास ॥ चंडिकेच्या देवालयीं ॥१३९॥
प्रेतें देखोनि बोलत ॥ कोणीं केले हो जीवघात ॥ नगरलोक म्हणत ॥ नेणों निश्चित राजेंद्रा ॥१४०॥
मग करुनि हवन ॥ करी अंबिकेचें स्तवन ॥ शिवललना जाहली प्रसन्न ॥ माग वरदान म्हणे तेव्हां ॥१४१॥
येरु म्हणे या दोघांतें ॥ उठवीं आतां जगन्माते ॥ तंव ते निद्रितापरी अवचिते ॥ मदन प्रधान ऊठती ॥१४२॥
वाद्यांचा गजर होत ॥ चंद्रहास्यें आणिले मिरवीत ॥ तों चंदनावतीचे दूत ॥ वर्तमान सांगती ॥१४३॥
दुष्टबुद्धीनें कुलिंद आकळिला ॥ सकल संपदा हरुनि गेला ॥ दुष्टबुद्धि घरीं बैसविला ॥ मदना दिधला प्रधानपट्ट ॥१४४॥
मग मातापिता सत्वरा ॥ चंद्रहास्यें आणिलीं कुंतलपुरा ॥ वर्षे तीन शत अवधारा ॥ राज्य केलें सुखरुप ॥१४५॥
औदार्य धैर्य परोपकार ॥ धर्मरायासम गंभीर ॥ पराक्रमी पुण्यशील निर्धार ॥ सप्रेमभक्त विश्वासी ॥१४६॥
तितुक्या लक्षणीं मंडित ॥ चंद्रहास्य राजा राज्य करीत ॥ विषयेसी मकरध्वजनामा सुत ॥ महापराक्रमी जाहला ॥१४७॥
पद्माक्ष नामें सुंदर ॥ चंपकमालतीस जाहला कुमार ॥ पित्यासमान बलाढ्य अपार ॥ रणपंडित भक्त दोघे ॥१४८॥
नगराबाहेर येऊन ॥ मृगया खेळतां दोघे जण ॥ तुम्हां देखतां श्यामकर्ण ॥ घेऊनि गेले न कळे तुम्हां ॥१४९॥
विद्युल्लता लवोनि जाये ॥ तैसे घोडे नेले लवलाहें ॥ युद्ध करितां तुम्हां पाहें ॥ सर्वथा ते नाटोपती ॥१५०॥
चंद्रहास्याची कथा सांगोन ॥ नारद पावला अंतर्धान ॥ मग बोले वीर अर्जुन ॥ कथा ऐकिली मनोहर ॥१५१॥
इकडे श्यामकर्ण पाहोन ॥ चंद्रहास्य बोले सुगास्यवदन ॥ म्हणे पुत्र हो ऐका वचन ॥ उत्तम एक जाहलें ॥१५२॥
श्रीरंग आणि अर्जुन ॥ साक्षात हे नरनारायण ॥ त्यांसी आतां सामोरें जाऊन ॥ सन्मानेंकरोन आणावें ॥१५३॥
श्यामकर्ण देऊनि त्यांसी ॥ साह्य होऊं धर्मकृत्यासी ॥ ऐसें बोलोनि वेगेंशीं ॥ चंद्रहास्य निघाला ॥१५४॥
अपार घेऊनि दळभार ॥ चरणचालीं जात नृपवर ॥ तों दूर देखोनि यादवेंद्र ॥ ब्रह्मानंदें उचंबळला ॥१५५॥
येतां देखोनि चंद्रहास्य ॥ रथाखालीं उतरे जगन्निवास ॥ पूर्णब्रह्म आदिपुरुश ॥ भक्तमानससंतोषक जो ॥१५६॥
चंद्रहास्यें सप्रेम होऊन ॥ श्रीकृष्णासी घातलें लोटांगण ॥ तों भगवंते उचलोन ॥ हृदयीं धरिला प्रीतीनें ॥१५७॥
सर्व राजे आश्चर्य करिती ॥ धन्य या चंद्रहास्याची भक्ति ॥ जेणें अकरा दिवसांत जिंकिली क्षिती ॥ ऐसा पुरुषार्थी नसे दुजा ॥१५८॥
हरीनें चंद्रहास्य हृदयीं धरिला ॥ सोडावा हें न वाटे घननीळा ॥ जैसा कृपणासी ठेवा सांपडला ॥ तो न विसंबे जीवेंभावेंशी ॥१५९॥
चंद्रहास्य धरी हरिचरण ॥ आनंदें करी अपार स्तवन ॥ म्हणे धन्य धन्य आजि नयन ॥ पूर्णब्रह्म विलोकिलें ॥१६०॥
पार्थाप्रति मधुसूदन ॥ भेटवी चंद्रहास्यालागून ॥ मग बोले अर्जुन ॥ दोन्ही घोडे येणें धरियेले ॥१६१॥
युद्धासी आला उचलून ॥ कैसें यासी द्यावें आलिंगन ॥ क्षत्रियधर्म न सांडावा पूर्ण ॥ त्वांचि पूर्वीं निरुपिलें ॥१६२॥
हरि म्हणे पार्थास ॥ हा नव्हे केवळ मनुष्य ॥ देवांहूनि विशेष ॥ स्वरुप याचें जाण तूं ॥१६३॥
मदनजनके बोलोन ॥ करविलें दोघां आलिंगन ॥ मग सर्वही राजे येऊन ॥ अनुक्रमें भेटले ॥१६४॥
कटकासमवेत अर्जुन ॥ तेणें राहविला सप्त दिन ॥ अपार संपत्ति आणून ॥ कृष्णापुढें समर्पिल्या ॥१६५॥
चंद्रहास्यासी म्हणे नारायण ॥ चला संगें घेऊनि श्यामकर्ण ॥ धर्मरायासी भेटून ॥ यज्ञ समाप्त करुं त्याचा ॥१६६॥
पद्माक्ष मकरध्वज बोलावून ॥ चंद्रहास्य बोले सुहास्यवदन ॥ द्या रे श्यामकर्ण आणून ॥ मग ते वचन बोलती ॥१६७॥
आला असे भारती वीर ॥ पूर्वीं कौरव मारिले समग्र ॥ तें हस्तलाघव पाहूं क्षणभर ॥ मग देऊं वारु हे ॥१६८॥
चंद्रहास्य बोले वचन ॥ हरिवचना दीजे मान ॥ मग आणूनि श्यामकर्ण ॥ हरीपुढें समर्पिले ॥१६९॥
अपार चमूसह जाण ॥ साह्य दिधले दोघे नंदन ॥ चंद्रहास्यासी राहवून ॥ कृष्णार्जुन निघाले ॥१७०॥
ब्रह्मानंदे म्हणे श्रीधर ॥ सोडूनि चंद्रहास्याचें नगर ॥ दोन्ही वारु सत्वर ॥ चालिले पुढें ऐका तें ॥१७१॥
पुढें लागला मेदिनीवसन ॥ श्यामकर्ण धांवती वरुन ॥ सेना न चाले तेथून ॥ तीरीं सर्व खोळंबले ॥१७२॥
मग बोले रमानाथ ॥ मी आणि प्रद्युम्न पार्थ ॥ हंसकेत मयूरकेत ॥ पांचांचे रथ चालती येथें ॥१७३॥
उदकावरुनि सत्वर ॥ गेले पांचांचे रहंवर ॥ तों बेटावरी वटवृक्ष थोर ॥ देखते जाहले तेधवां ॥१७४॥
तों एका वटपत्रावरी जाण ॥ बैसला एक तपोधन ॥ तो बकदाल्भ्य महाराज पूर्ण ॥ तप करीत देखिला ॥१७५॥
एका पत्राची वरी साउली ॥ एका पत्राचें आसन तळीं ॥ सर्वही देखोनि तये वेळीं ॥ नमिती भावें तपोधना ॥१७६॥
बकदाल्भ्य म्हणे पार्था ॥ परब्रह्म घरीं असतां ॥ कां रे याग मांडिला वृथा ॥ आटाआटी व्यर्थचि ॥१७७॥
आवडीनें घेतां ज्याचें नाम ॥ सकल पापें होती भस्म ॥ तो हा श्रीकृष्ण परब्रह्म ॥ घरीं असतां नेणा तुम्ही ॥१७८॥
पार्थ म्हणे ते समयीं ॥ स्वामी आश्रम केला नाहीं ॥ तो म्हणे नलगे कांहीं ॥ दारा पुत्र आणि गृह ॥१७९॥
क्षणिक आयुष्य क्षणिक संसार ॥ मरीचिजलवद्धास मात्र ॥ तेथें गुंतोनि राहती जे नर ॥ ते पडती दुःखार्णवीं ॥१८०॥
पार्थ म्हणे तयास ॥ तुम्हांसी जाहले किती दिवस ॥ बकदाल्भ्य म्हणे पार्था परिस ॥ संख्या मज न सांपडे ॥१८१॥
मार्कंडेय लोमश भले ॥ किती वेळां मेले उपजले ॥ द्विदश ब्रह्मदेव जाहले ॥ मज देखतां जाण पार्था ॥१८२॥
अवघी जलमय सृष्टि होत ॥ तेव्हा वटपत्रीं एक बाळक निजत ॥ रोदन करी सवेंचि हांसत ॥ देखिलें बहुत वेळां म्यां ॥१८३॥
तो बाळ म्हणसी कोण । तरी पार्था हाचि श्रीकृष्ण जाण ॥ तो त्वां केला आपणाधीन ॥ पंडुनंदन धन्य तुम्ही ॥१८४॥
माझें आयुष्य क्षणिक साचार ॥ म्हणोनि न करीं मठ कीं घर ॥ जलबुद्धुदन्यायें शरीर ॥ पडेल केव्हां न कळेचि ॥१८५॥
कमलिनीपत्रावरील जळ ॥ केव्हां जाईल न कळे चपळ ॥ तैसा जगदाभास केवळ ॥ मिथ्यामय लटिकाचि ॥१८६॥
जें जें दिसे तें तें नाशिवंत ॥ श्रीकृष्णस्वरुप एक शाश्वत ॥ ऐसें बोलोनि सद्नदित ॥ बकदाल्भ्य जाहला ॥१८७॥
म्हणे कृष्णा क्षेम दे मजलागोन ॥ हरीनें हृदयीं धरिला तपोधन ॥ जैसें क्षीराब्धीनें दिधलें आलिंगन ॥ आपुलिया लहरींप्रति ॥१८८॥
हरि म्हणे तपोधना ॥ चला जाऊं धर्मदर्शना ॥ येरुं म्हणे मनमोहना ॥ अवश्य येईन तव वचनें ॥१८९॥
बकदाल्भ्य म्हणे पार्था जाण ॥ मज ब्रह्मा आला व्हावया प्रसन्न ॥ मनी गर्व अत्यंत धरुन ॥ म्हणे मज माग कांहीं ॥१९०॥
तंव दोघेही उडालों ॥ आणिके ब्रह्मांडांत पडलों ॥ मायामोहें भुललों ॥ लोक पुसती आम्हांते ॥१९१॥
म्हणती तुम्ही कोण तत्त्वतां ॥ ब्रह्मा म्हणे मी विश्वकर्ता ॥ तंव ते म्हणती मरसी आतां ॥ जीव मी हें म्हणवीं तूं ॥१९२॥
येथें अष्टमुखी ब्रह्मदेव जाण ॥ तुज येथें लेखिती कोण ॥ तंव आम्ही अवघेचि उडोन ॥ गेलों तिसरे ब्रह्मांडीं ॥१९३॥
तेथें षोडशमुखी ब्रह्मा पाहीं ॥ तेथूनि उडालों सर्वही ॥ तों बत्तीस मुखांचा विधि तोही ॥ आणिक ब्रह्माडीं देखिला ॥१९४॥
एवं सहस्त्रमुखांचा ब्रह्मा ॥ तेथवरी पाहिली सीमा ॥ मग चिंतूनि ब्रह्मानंदा सौख्यधामा ॥ निजस्थाना पातलों ॥१९५॥
ते या कृष्णाची माया गहन ॥ सुभद्रापते सत्य जाण ॥ सर्वांचे गर्व गेल हरोन ॥ कृष्णचरण वंदिती ॥१९६॥
असो बकदाल्भ्य ते वेळां ॥ शिबिकेमाजी बैसविला ॥ दळभार माघारा परतला ॥ श्यामकर्णासमवेत ॥१९७॥
जयद्रथाचे राज्यावरुन ॥ वेगें चालिला वीर अर्जुन ॥ तेथें दुर्योधनाची भगिनी जाण ॥ दौःशील नामें पुत्र तियेचा ॥१९८॥
तो जाहला भयभीत ते वेळां ॥ पार्तभयें मूर्च्छित पडला ॥ शरण आली दुःशीला ॥ कृष्णार्जुनांसी ते वेळे ॥१९९॥
म्हणे तूं बंधु माझा वेल्हाळ ॥ एकुलतें एक माझें बाळ ॥ जयद्रथाचे अन्याय सकळ ॥ आठवूनि भय पावला ॥२००॥
मग पार्थे उठोनि त्वरित ॥ हृदयीं धरिला तो भगिनीसुत ॥ सहस्त्र हस्ती द्रव्य अपरिमित ॥ भगिनीप्रती दिधलें पैं ॥२०१॥
याग पहावया ते वेळीं ॥ प्रीतीनें दोघें घेतलीं ॥ गांधारी धृतराष्ट्र वृद्ध जाहलीं ॥ भेटतील तयांतें ॥२०२॥
असिपत्रव्रतेंकरुन ॥ धर्मराजा बहुत क्षीण ॥ यालागीं सर्व देश जिंकून ॥ उभयकृष्ण परतले ॥२०३॥
बहुत देशींच्या संपत्ती ॥ घेऊनियां सुभद्रापती ॥ नाना देशींचे मनुष्य चालती ॥ भार माथां घेऊनियां ॥२०४॥
मग गजपुरासमीप आले भार ॥ सवें पृथ्वीचे सकल नृपवर ॥ रथारुढ होऊन श्रीधर ॥ गेला आधीं धर्मापाशीं ॥२०५॥
तों भागीरथीतीरीं मंडपांत ॥ धर्मराज बैसला व्रतस्थ ॥ तों रथारुढ रुक्मिणीकान्त ॥ एकाएकीं देखिला ॥२०६॥
हरि म्हणे हस्त उभारुन ॥ विजय आला विजयी होऊन ॥ पृथ्वीचे भूभुज घेऊन ॥ धर्मा तुज भेटों आला ॥२०७॥
आनंदोनि धर्म धांवत ॥ हृदयीं धरिला द्वारकानाथ ॥ सहस्त्रभुजा फुटत ॥ आलिंगन द्यावया तेधवां ॥२०८॥
भीम नकुल सहदेव ॥ इंहीं वंदिला रमाधव ॥ जाहलें वर्तमान सर्व ॥ धर्माप्रति हरि सांगे ॥२०९॥
गेलिया दिवसापासोन ॥ जें जें जाहलें वर्तमान ॥ सकळ रायांची नामें घेऊन ॥ चरित्रें सर्व कथियेलीं ॥२१०॥
आश्चर्य करी युधिष्ठिर ॥ तूं पाठिराखा असतां श्रीधर ॥ कोणी एक संकटविचार ॥ उणें पडों न देसी ॥२११॥
या शरीराच्या पादुका करुन ॥ तुझे पायीं लेवविल्या पूर्ण ॥ तरी आम्ही न होऊं उत्तीर्ण ॥ अनंतजन्में गोपाळा ॥२१२॥
द्रौपदी सुभद्र कुंती ॥ सर्वांसी भेटला वैकुंठपती ॥ रुक्मिण्यादि सर्व युवती ॥ षोडशसहस्त्र भेटल्या ॥२१३॥
सत्यभामा म्हणे मुरारी ॥ कुज्जेऐशा बहुत नारी ॥ कित्येक भोगिल्या सुंदरी ॥ ऐकतां कंसारी हांसत ॥२१४॥
तुम्हांसी कोणी एकदां प्रार्थितां ॥ मग तिजसारखे तुम्ही होतां ॥ लहान थोर कृष्णनाथा ॥ समान तुम्हांसी सर्वही ॥२१५॥
तों जयवाद्यें वाजवीत ॥ नगरासमीप आला पार्थ ॥ कृष्ण भीम नकुलादि समस्त ॥ सामोरे जात गजरेंशी ॥२१६॥
नानापरींचे उत्साह करीत ॥ दोन्ही घोडे घेऊनि पार्थ ॥ धर्मरायासी भेटत ॥ नाहीं अंत आनंदा ॥२१७॥
गजारुढ होऊन कुमारी ॥ मुक्ताफळें वर्षती पार्थावरी ॥ रत्नदीप घेऊनि नारी ॥ ओंवांळिती अर्जुंना ॥२१८॥
नाना सुंगध उधळिती गोपुरावरुनी ॥ जाळियांतूनि सर्व कामिनी ॥ विलोकिती सोहळा तो ॥२१९॥
यशोदा देवकी कुंती गांधारी ॥ द्रौपदी सुभद्रा चित्रांगी सुंदरी ॥ उलूपी प्रमिलादि नारी ॥ पाहोनि मुक्तें वर्षती ॥२२०॥
समागमें जे जे राजे आले ॥ ते ते पार्थे धर्मासी भेटविले ॥ बकदाल्भ्यासी वंदिलें ॥ धर्मरायें तेधवां ॥२२१॥
बभ्रुवाहन वृषकेत ॥ मेघवर्ण घटोत्कचसुत ॥ तिघे येऊनि अंतःपुरांत ॥ सर्व मातांसी वंदिती ॥२२२॥
सर्वही राजे प्रीतीं ॥ धृतराष्ट्रांसी वंदिती ॥ विदुराप्रति आलिंगिती ॥ मग नमिती वृद्ध स्त्रियां ॥२२३॥
आतां यावरी याग ॥ होईल सर्वप्रकारें सांग ॥ तें प्राकृत भाषेंत पांडुरंग ॥ बोलवील ब्रह्मानंदें ॥२२४॥
हें अश्वमेधपर्व ॥ अष्टादशांमाजी अति अपूर्व ॥ श्रवण करोत पंडित सर्व ॥ अत्यादरेंकरोनियां ॥२२५॥
श्रीधरवरदा पांडुरंगा ॥ क्षीराब्धिजाहृदयारविंदभृंगा ॥ नीलजीमूतवर्णा कोमलांगा ॥ वंद्य त्रिभुवना तूं एक ॥२२६॥
स्वस्ति श्रीपांडवप्रताप ग्रंथ ॥ अश्वमेध जैमिनीकृत ॥ त्यांतील सारांश यथार्थ ॥ बासष्टाव्यांत कथियेला ॥२२७॥
इति श्रीश्रीधरकृतपांडवप्रतापे अश्वमेधपर्वणि द्विषष्टितमाध्यायः ॥६२॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ ॥ शुंभ भवतु ॥ ॥ श्रीरस्तु ॥
॥ श्रीपांडवप्रताप - द्विषष्टितमाध्याय- समाप्त ॥