सूत उवाच
सृष्टिस्ते कथिता विष्णोर्मयास्य जगतो द्विज ।
देवदानवयक्षाद्या यथोत्पन्ना महात्मनः ॥१॥
यमुद्दिश्य त्वया पृष्टः पुराहमृषिसंनिधौ ।
मित्रावरुणपुत्रत्वं वसिष्ठस्य कथं त्विति ॥२॥
तदिदं कथयिष्यामि पुण्याख्यानं पुरातनम् ।
श्रृणुष्वैकाग्रमनसा भरद्वाज विशेषतः ॥३॥
सर्वधर्मार्थतत्त्वज्ञः सर्ववेदविदां वरः ।
पारगः सर्वविद्यानां दक्षो नाम प्रजापतिः ॥४॥
तेन दत्ताः शुभाः कन्याः सर्वाः कमललोचनाः ।
सर्वलक्षणसम्पूर्णाः कश्यपाय त्रयोदश ॥५॥
तासां नामानि वक्ष्यामि निबोधत ममाधुना ।
अदितिर्दितिर्दनुः काला मुहूर्ता सिंहिका मुनिः ॥६॥
इरा क्रोधा च सुरभिर्विनता सुरसा खसा ।
कद्रू सरमा चैव या तु देवशुनी स्मृता ॥७॥
दक्षस्यैता दुहितरस्ताः प्रादात् कश्यपाय सः ।
तासां ज्येष्ठा वरिष्ठा च अदितिर्नामतो द्विज ॥८॥
अदितिः सुषुवे पुत्रान् द्वादशाग्निसमप्रभान् ।
तेषां नामानि वक्ष्यामि श्रृणुष्व गदतो मम ॥९॥
यैरिदं वासरं नक्तं वर्तते क्रमशः सदा ।
भर्गोऽशुस्त्वर्यमा चैव मित्रोऽथ वरुणस्तथा ॥१०॥
सविता चैव धाता च विवस्वांश्च महामते ।
त्वष्टा पूषा तथैवेन्द्रो विष्णुर्द्वादशमः स्मृतः ॥११॥
एते च द्वादशादित्यास्तपन्ते वर्षयन्ति च ।
तस्याश्च मध्यमः पुत्रो वरुणो नाम नामतः ॥१२॥
लोकपाल इति ख्यातो वारुण्यां दिशि शब्द्यते ।
पश्चिमस्य समुद्रस्य प्रतीच्यां दिशि राजते ॥१३॥
जातरुपमयः श्रीमानास्ते नाम शिलोच्चयः ।
सर्वरत्नमयैः श्रृङ्गैर्धातुप्रस्रवणान्वितैः ॥१४॥
संयुक्तो भाति शैलेशो नानारत्नमयः शुभः ।
महादरीगुहाभिश्च सिंहशार्दूलनादितः ॥१५॥
नानाविविक्तभूमीषु सिद्धगन्धर्वसेवितः ।
यस्मिन् गते दिनकरे तमसाऽऽपूर्यते जगत् ॥१६॥
तस्य श्रृङ्गे महादिव्या जाम्बूनदमयी शुभा ।
रम्या मणिमयैः स्तम्भैर्विहिता विश्वकर्मणा ॥१७॥
पुरी विश्वावती नाम समृद्धा भोगसाधनैः ।
तस्यां वरुण आदित्यो दीप्यमानः स्वतेजसा ॥१८॥
पाति सर्वानिमाँल्लोकान् नियुक्तो ब्रह्मणा स्वयम् ।
उपास्यमानो गन्धर्वैस्तथैवाप्सरसां गणैः ॥१९॥
दिव्यगन्धानुलिप्ताङ्गो दिव्याभरणभूषितः ।
कदाचिद्वरुणो यातो मित्रेण सहितो वनम् ॥२०॥
कुरुक्षेत्रे शुभे रम्ये सदा ब्रह्मर्षिसेविते ।
नानापुष्पफलोपेते नानातीर्थसमाकुले ॥२१॥
आश्रमा यत्र दृश्यन्ते मुनीनामूर्ध्वरेतसाम् ।
तस्मिंस्तीर्थे समाश्रित्य बहुपुष्पफलोदके ॥२२॥
चीरकृष्णाजिनधरौ चरन्तौ तप उत्तमम् ।
तत्रैकस्मिन् वनोद्देशे विमलोदो हदः शुभः ॥२३॥
बहुगुल्मलताकीर्णो नानापक्षिनिषेवितः ।
नानातरुवनच्छन्नो नलिन्या चोपशोभितः ॥२४॥
पौण्डरीक इति ख्यातो मीनकच्छपसेवितः ।
ततस्तु मित्रावरुणौ भ्रातरौ वनचारिणौ ।
तं तु देशं गतौ देवौ विचरत्नौ यदृच्छया ॥२५॥
ताभ्यां तत्र तदा दृष्टा उर्वशी तु वराप्सराः ।
स्नायन्ती सहितान्याभिः सखीभिः सा वरानना ।
गायन्ती च हसन्ती च विश्वस्ता निर्जने वने ॥२६॥
गौरी कमलगर्भाभा स्निग्धकृष्णशिरोरुहा ।
पद्मपत्रविशालाक्षी रक्तोष्ठी मृदुभाषिणी ॥२७॥
शङ्खकुन्देन्दुधवलैर्दन्तैरविरलैः समैः ।
सुभ्रूः सुनासा सुमुखी सुललाटा मनस्विनी ॥२८॥
सिंहवत् सूक्ष्ममध्याङ्गी पीनोरुजघनस्तनी ।
मधुरालापचतुरा सुमध्या चारुहासिनी ॥२९॥
रक्तोत्पलकरा तन्वी सुपदी विनयान्विता ।
पूर्णचन्द्रनिभा बाला मत्तद्विरदगामिनी ॥३०॥
दृष्ट्वा तस्यास्तु तद्रूपं तौ देवौ विस्मयं गतौ ।
तस्या हास्येन लास्येन स्मितेन ललितेन च ॥३१॥
मृदुना वायुना चैव शीतानिलसुगन्धिना ।
मत्तभ्रमरगीतेन पुंस्कोकिलरुतेन च ॥३२॥
सुस्वरेण हि गीतेन उर्वश्या मधुरेण च ।
ईक्षितो च कटाक्षेण स्कन्दतुस्तावुभावपि ।
निमेः शापादथोत्क्रम्य स्वदेहान्मुनिसत्तम ॥३३॥
वसिष्ठ मित्रावरुणात्मजोऽसी त्यथोचुरागत्य हि विश्वदेवाः ।
रेतस्त्रिभागं कमलेऽचरत्तद् वसिष्ठ एवं तु पितामहोक्तेः ॥३४॥
त्रिधा समभवद्रेतः कमलेऽथ स्थले जले ।
अरविन्दे वसिष्ठस्तु जातः स मुनिसत्तमः ।
स्थले त्वगस्त्यः सम्भूतो जले मत्स्यो महाद्युतिः ॥३५॥
स तत्र जातो मतिमान् वसिष्ठः
कुम्भे त्वगस्त्यः सलिलेऽथ मत्स्यः ।
स्थानत्रये तत्पतितं समानं
मित्रस्य यस्माद्वरुणस्य रेतः ॥३६॥
एतस्मिन्नेव काले तु गता सा उर्वशी दिवम् ।
उपेत्य तानृषीन् देवौ गतौ भूयः स्वमाश्रमम् ।
यमावपि तु तप्येते पुनरुग्रं परं तपः ॥३७॥
तपसा प्राप्तुकामौ तौ परं ज्योतिः सनातनम् ।
तपस्यन्तौ सुरश्रेष्ठौ ब्रह्माऽऽगत्येदमब्रवीत् ॥३८॥
मित्रावरुणकौ देवौ पुत्रवन्तौ महाद्युती ।
सिद्धिर्भविष्यति यथा युवयोर्वैष्णवी पुनः ॥३९॥
स्वाधिकारेण स्थीयेतामधुना लोकसाक्षिकौ ।
इत्युक्त्वान्तर्दधे ब्रह्मा तौ स्थितौ स्वाधिकारकौ ॥४०॥
एवं ते कथितं विप्र वसिष्ठस्य महात्मनः ।
मित्रावरुणपुत्रत्वमगस्त्यस्य च धीमतः ॥४१॥
इदं पुंसीयमाख्यानं वारुणं पापनाशनम् ।
पुत्रकामास्तु ये केचिच्छृण्वन्तीदं शुचिव्रताः ।
अचिरादेव पुत्रांस्ते लभन्ते नात्र संशयः ॥४२॥
यश्चैतत्पठते नित्यं हव्यकव्ये द्विजोत्तमः ।
देवाश्च पितरस्तस्य तृप्ता यान्ति परं सुखम् ॥४३॥
यश्चैतच्छृणुयान्नित्यं प्रातरुत्थाय मानवः ।
नन्दते स सुखं भूमौ विष्णुलोकं स गच्छति ॥४४॥
इत्येतदाख्यानमिदं मयेरितं पुरातनं वेदविदैरुदीरितम् ।
पठिष्यते यस्तु श्रृणोति सर्वदा स याति शुद्धो हरिलोकञ्जसा ॥४५॥
इति श्रीनरसिंहपुराणे पुंसवनाख्यानं नाम षष्ठोऽध्यायः ॥६॥