उमासंहिता - अध्यायः ४९

मुनय ऊचुः ॥
उमाया भुवनेशान्यास्सूत सर्वार्थवित्तम ॥
अवतारं समाचक्ष्व यतो जाता सरस्वती ॥१॥
या गीयते परब्रह्ममूलप्रकृतिरीश्वरी ॥
निराकारापि साकारा नित्या नन्दमथी सती ॥२॥
सूत उवाच ॥
तापसाः शृणुत प्रेम्णा चरित्रं परमं महत् ॥
यस्य विज्ञानमात्रेण नरो याति परां गतिम् ॥३॥
देवदानवयोर्युद्धमेकदासीत्परस्परम् ॥
महामायाप्रभावेणामराणां विजयोऽभवत् ॥४॥
ततोऽवलिप्ता अमरास्स्वप्रशंसां वितेनिरे ॥
वयं धन्या वयं धन्या किं करिष्यंति नोऽसुराः ॥५॥
ये प्रभावं समालोक्यास्माकं परमदुःसहम् ॥
भीता नागालयं याता यातयातेति वादिनः ॥६॥
अहो बलमहो तेजो दैत्यवंशक्षयंकरम् ॥
अहो भाग्यं सुमनसामेवं सर्वेऽभ्यवर्णयन् ॥७॥
तत आविरभूत्तेजः कूटरूपन्तदैव हि ॥
अदृष्टपूर्वं तद्दृष्ट्वा विस्मिता अभवन्सुराः ॥८॥
किमिदं किमिदं चेति रुद्धकण्ठास्समब्रुवन ॥
अजानन्तः परं श्यामानु भावं मानभञ्जनम् ॥९॥
तत आज्ञापयद्देवान्देवानामधिनायकः ॥
यात यूयं परीक्षध्वं याथातथ्येन किन्विति ॥१०॥
सुरेन्द्रप्रेरितो वायुर्महसः सन्निधिं गतः ॥
कस्त्वं भोरिति सम्बोध्यावोचदेनं च तन्महः ॥११॥
इति पृष्टस्तदा वायुर्महसातिगरीयसा ॥
वायुरस्मि जगत्प्राणस्साभिमानोऽब्रवीदिदम् ॥१२॥
जंगमाजंगमं सर्वमोतप्रोतमिदं जगत् ॥
मय्येव निखिलाधारे चालयाम्यखिलं जगत् ॥१३॥
तदोवाच महातेजः शक्तोऽसि यदि चालने ॥
धृतमेतत्तृणं वायो चालयस्व निजेच्छया ॥१४॥
ततः सर्वप्रयत्नेनाकरोद्यत्नं सदागतिः ॥
न चचाल यदा स्थानात्तदासौ लज्जितोऽभवत ॥१५॥
तूष्णीं भूत्वा ततो वायुर्जगामेन्द्रं सभां प्रति ॥
कथयामास तद् वृत्तं स्वकीयाभिभवान्वितम् ॥१६॥
सर्वेशत्वं वयं सर्वे मृषैवात्मनि मन्महे ॥
न पारयामहे किंचिद्वि धातुं क्षुद्रवस्त्वपि ॥१७॥
ततश्च प्रेषयामास मरुत्वान्सकलान्सुरान् ॥
न शेकुस्ते यदा ज्ञातुं तदेन्द्रः स्वयमभ्यगात् ॥१८॥
मघवन्तमथायान्तं दृष्ट्वा तेजोतिदुःसहम् ॥
बभूवान्तर्हितं सद्यो विस्मितोऽभूच्च वासवः ॥१९॥
चरित्रमीदृशं यस्य तमेव शरणं श्रये ॥
इति संचिन्तयामास सहस्राक्षः पुनःपुनः ॥२०॥
एतस्मिन्नंतरे तत्र निर्व्याजकरुणातनुः ॥
तेषामनुग्रहं कर्तुं हर्तुं गर्वं शिवांगना ॥२१॥
चैत्रशुक्लनवम्यां तु मध्याह्नस्थे दिवाकरे ॥
प्रादुरासीदुमा देवी सच्चिदानन्दरूपिणी ॥२२॥
महोमध्ये विराजन्ती भासयन्ती दिशो रुचा ॥
बोधयन्ती सुरान्सर्वान्ब्रह्मैवाहमिति स्फुटम् ॥२३॥
चतुर्भिर्दधती हस्तैर्वरपाशांकुशाभयान् ॥
श्रुतिभिस्सेविता रम्या नवयौवनगर्विता ॥२४॥
रक्ताम्बरपरीधाना रक्तमाल्यानुलेपना ॥
कोटिकंदर्प्पसंकाशा चन्द्रकोटिसमप्रभा ॥२५॥
व्याजहार महामाया सर्वान्तर्य्यामिरूपिणी ॥
साक्षिणी सर्वभूतानां परब्रह्मस्वरूपिणी ॥२६॥
उमोवाच ॥
न ब्रह्मा न सुरारातिर्न पुरारातिरीश्वरः ॥
मदग्रे गर्वितुं किंचित्का कथान्यसुपर्वणाम् ॥२७॥
परं ब्रह्म परं ज्योतिः प्रणवद्वन्द्वरूपिणी ॥
अहमेवास्मि सकलं मदन्यो नास्ति कश्चन ॥२८॥
निराकारापि साकारा सर्वतत्त्वस्वरूपिणी ॥
अप्रतर्क्यगुणा नित्या कार्यकारणरूपिणी ॥२९॥
कदाचिद्दयिताकारा कदाचित्पुरुषाकृतिः ॥
कदाचिदुभयाकारा सर्वाकाराहमीश्वरी ॥३०॥
विरञ्चिः सृष्टिकर्ताहं जगत्पाताहमच्युतः ॥
रुद्रः संहारकर्ताहं सर्वविश्वविमोहिनी ॥३१॥
कालिका कमलावाणी मुखास्सर्वा हि शक्तयः ॥
मदंशादेव संजातास्तथेमास्सकलाः कलाः ॥३२॥
मत्प्रभावाज्जितास्सर्वे युष्माभिर्द्दितिनन्दनाः ॥
तामविज्ञाय मां यूयं वृथा सर्वेशमानिनः ॥३३॥
यथा दारुमयीं योषां नर्तयत्यैन्द्रजालिकः ॥
तथैव सर्वभूतानि नर्तयाम्यहमीश्वरी ॥३४॥
मद्भयाद्वाति पवनः सर्वं दहति हव्यभुक् ॥
लोकपालाः प्रकुर्वंति स्वस्वकर्माण्यनारतम् ॥३५॥
कदाचिद्देववर्गाणां कदाचिद्दितिजन्म नाम् ॥
करोमि विजयं सम्यक्स्वतन्त्रा निजलीलया ॥३६॥
अविनाशि परं धाम मायातीतं परात्परम् ॥
श्रुतयो वर्णयन्ते यत्त द्रूपन्तु ममैव हि ॥३७॥
सगुणं निर्गुणं चेति मद्रूपं द्विविधं मतम् ॥
मायाशबलितं चैकं द्वितीयन्तदनाश्रितम् ॥३८॥
एवं विज्ञाय मां देवास्स्वं स्वं गर्वं विहाय च ॥
भजत प्रणयोपेताः प्रकृतिं मां सनातनीम् ॥३९॥
इति देव्या वचः श्रुत्वा करुणागर्भितं सुराः ॥
तुष्टुवुः परमेशानीं भक्तिसंनतकन्धराः ॥४०॥
क्षमस्व जगदीशानि प्रसीद परमेश्वरि ॥
मैवं भूयात्कदाचिन्नो गर्वो मातर्द्दयां कुरु ॥४१॥
ततःप्रभृति ते दैवा हित्वा गर्वं समाहिताः ॥
उमामाराधयामासुर्यथापूर्वं यथाविधि ॥४२॥
इति वः कथितो विप्रा उमाप्रादुर्भवो मया ॥
यस्य श्रवणमात्रेण परमं पदमश्नुते ॥४३॥
इति श्रीशिवमहापुराणे पञ्चम्यामुमासंहितायामुमाप्रादुर्भाववर्णनं नामैकोनपञ्चाशत्तमोऽध्यायः ॥४९॥