श्रीदत्तमाहात्म्य - अध्याय ४० वा

श्रीगुरुदत्तात्रेयाय नम: ॥
जो योगज्ञ वेदधर्म मुनी । सांगे शिष्यालागूनी ।
असा वर घेऊनी । आयू स्वसदनीं पातला ॥१॥
राजा एवढा सूज्ञ असून । न मागे पुत्रावांचून ।
तरी अर्थार्थी भक्त मानून । दे वरदान तदनुरूप ॥२॥
जडो कोणतीही भक्ती । तरी अनुक्रमें ती ।
पुढें होईल परा भक्ती । हे युक्ति भगवंताची ॥३॥
पुण्य नसे ज्याचे पदरीं । तो क्षुद्र देवाची भक्ति करी ।
तो पडे संसारीं । येराजारी न चुके त्याची ॥४॥
ह्या गोविंदाची जरी । सकाम भक्ति घडे तरी ।
अनुक्रमें हो अधिकारी । पुन: संसारीं न पडेल तो ॥५॥
निराश होईल उतरोत्तर । ह्या भक्तीचा हा महिमा थोर ।
असो हें तो नृपवर । स्वभार्येसी भेटला ॥६॥
नृपति म्हणे प्रियेसी । म्यां सेविलें दत्तासी ।
वर दिधला आह्मांसी । आतां लाधसी पुत्र तूं ॥७॥
पुत्रमुख आतां पाहून । आम्ही जाऊं तरून ।
असें भार्येसी सांगून । फळ दे तिच्या हातांत ॥८॥
प्रमुख: सर्वदेवानां सुमुख: पुण्यकारिणां ।
य उन्मुख: स्वभक्तानां स दत्तोsदादिदं फलं ॥९॥
दत्तप्रसाद झाला आतां । नको पुत्राची चिंता ।
हें फळ भक्षण करितां । तूं सुता लाधसी ॥१०॥
आतां विस्तारेल कुल । ह्मणूनी सांगे भूपाळ ।
मग राज्ञी हर्षूनी तत्काळ । तें फळ भक्षीतसे ॥११॥
मग विलासें करून । पतीसीं रत होऊन ।
राज्ञी करी गर्भधारण । दत्तवच्न अन्यथा नोहे ॥१२॥
ती भुक्तभोग होऊनी । पहुडे आपुले शयनीं ।
तंव अकस्मात स्वप्नीं । देखे नयनीं महापुरुषा ॥१३॥
चार भुजा दिसती । केयूर कंकणें झळकती ।
मोतियाचे हार कंठी । कर्णी शोभती कुंडलें ॥१४॥
स्वभक्तैकगम्य जें । तें हास्यमुखीं विराजे ।
दिशा भासे स्वतेजें । शिरीं विराजे शेषछत्र ॥१५॥
सुतेज रत्नांकित । शेषाच्या फणा अनंत ।
छत्रापरी शिरीं शोभत । वरहस्त पुरुष दिसे ॥१६॥
तो हसोनी तिच्या हातीं । देतसे अमूल्य मोतीं ।
दुग्धपूर्ण शंख हातीं । घेऊनी प्रोक्षी तिच्यावरी ॥१७॥
ती तद्विलोकनेंकरून । परमानंद पावून ।
आश्चर्य करी तंव तत्क्षण । अदृश्य होऊनी गेला तो ॥१८॥
असें ती स्वप्नीं पाहून । तात्काळ जागृत होऊन ।
पुन: पुन: तें आठवून । होऊनी दीन बोलतसे ॥१९॥
हें प्राय: भगवद्रूप कीं । स्वप्नीं जें मी विलोकी ।
तें पाहतां एकाएकीं । गुप्त झालें कां कळेना ॥२०॥
माझें पाप प्रचंड । ह्मणोनी देव झाला आड ।
सोडुनी विषयाची चाड । मन आवड ठेवी ज्याची ॥२१॥
यो याद:पतिशायी । तो कीं स्वप्नीं येयी ।
दर्शनें प्रीति देयी । किमर्थ होयी गुप्त तो ॥२२॥
तन्मय ती होऊनी । इंदुमती राजपत्नी ।
स्वर्भानुची नंदिनी । खेद मनीं करी असा ॥२३॥
सर्वत्र ती अवलोकूनी । न दिसतां तें रूप नयनीं ।
तेंची पुन: पुन: मनीं । आणुनी हृष्ट होतसे ॥२४॥
हा वासुदेवाचा प्रसाद । म्हणोनी मानी आनंद ।
ती आयुराजाला विशद । सांगे गोविंद देखिला ते ॥२५॥
मी सुप्तोत्थित होतां । न दिसे तें रूप आतां ।
असें पत्नीचें वाक्य ऐकतां । राजा आनंद पावला ॥२६॥
वदे नरपती तियेसी । आतां सोडी निद्रेसी ।
तरीच स्वप्नफला लाधसी । निजला फससी निश्चित ॥२७॥
अनुकंपा करूनी । काय सुचविलें देवें स्वप्नीं ।
हें प्रात:काळीं मुनीपासुनी । तें कळून येईल ॥२८॥
स्वप्न चमत्कारिक जाणून । त्वां न करावें शयन ।
असें राजाचें वचन । राणी मानून न निजे ती ॥२९॥
तें ध्यान धरून । राहे राणी तंव अरुण ।
उदित झाला तो पाहून । दंपती उठोन स्नान करिती ॥३०॥
प्रात:कालीं कर्म करून । मंगलद्रव्य स्पर्शून ।
शौनका पाचारून । राजा वंदून प्रश्न सांगे ॥३१॥
तें सुमंगल जाणून । ऋषी बोले सुहास्यवदन ।
ह्मणे भूपा हें उत्तम स्वप्न । सावधान ऐक आतां ॥३२॥
तूं जी कामना धरून । केलें दत्ताचें आराधन ।
तें सफळ झालें जाण । वाहे आण निश्चयें ॥३३॥
परम भाग्य तुझें जाण । जें केलें फळभक्षण ।
त्या प्रभावेंकरून । गर्भधारण करी राणी ॥३४॥
तुझा यत्न सफळ झाला । दिक्पाळांश गर्भी आला ।
आतां पुत्र होईल तुला । होईल भाविक वैष्णव ॥३५॥
महातेज धर्मनिपुण । सोमवंशाचें भूषण ।
ख्यातीनें जसा नारायण । बळपूर्ण वेदवेत्ता ॥३६॥
सज्जनपालक होईल । हुंडासुरा मारील ।
चक्रवर्ती नामा पावेल । तो शोभेल सर्वगुणीं ॥३७॥
अनुकंपा करून । पंगु दिनांध आर्तजन ।
यांचें करील पालन । म्हणून सांगे शौनक ॥३८॥
अग्नी चहूंकडून । करो गर्भाचें रक्षण ।
मृत्युपाशापासूनी वरुण । करो रक्षण दहा मास ॥३९॥
तो शौनक आशीर्वचन । असें देतसे हर्षून ।
मग तया पूजून । करी बोळवण भूपाळ ॥४०॥
जें हें स्वप्नफळ मुनी । सांगे ते देवांनीं जाणूनी ।
पुष्पवृष्टी करूनी । स्वर्गीं केला उत्सव ॥४१॥
सुस्वप्नं जातं म्हणूनी । देव गाती हर्षूनी ।
असें होतां तेच क्षणीं । हुंडनंदिनी स्वर्गी गेली ॥४२॥
पृथ्वीपते आयू जे वेळीं । तपा गेला ते वेळीं ।
हुंडनामा दैत्य त्या वेळीं । भूमंडळीं उपजला ॥४३॥
जो वश्य करी भूगोल । जिंकी देव सकळ ।
असा तो दैत्य खळ । बळें धरीं शुककन्येतें ॥४४॥
तीणें तिरस्कारूनी तयातें । आयूपुत्र मारील तूतें ।
असें शापितांतोतीतें । कारागृहीं ठेवितसे ॥४५॥
कन्या तयाची सुंदरी । ती गेली स्वर्गावरी ।
खेळे नंदनवनांतरीं । अंतरीं आनंद पावूनी ॥४६॥
द्विषत्सुता ही असें नेणून । परस्पर बोलती चारण ।
हुंडासुराचें हनन । आयु:सुत करील ॥४७॥
जो सुषुप्त होतां निश्चिंत । तया मृत्यु अकस्मात ।
पातला देवनिर्मित । हें निश्चित वाटतें ॥४८॥
प्रसुप्तंच प्रमत्तंच कार्याकार्याविदं खलं ।
मृत्युर्ग्रसिष्यति क्षिप्रं देवगोविप्रपीडकं ॥४९॥
असें सुरचारणभाषण । ती कन्या ऐकून ।
त्वरें कांचननगरीं येऊन । सांगे वर्तमान हुंडासुरा ॥५०॥
जो इषुधी धनुष्य ठेवून । राहे तो हें ऐकून ।
आठवे मनीं डचकून । शापवचन अशोकसुंदरीचें ॥५१॥
तो गुप्तपणें येऊन । पाहे राज्ञीस भिऊन ।
कृष्णाग्रपुष्टस्तन । तो पाहून म्हणतसे ॥५२॥
अवस्था इची पालटली । ही खास गर्भिणी झाली ।
तरी गर्भपात ये वेळीं । प्रयत्नें करावा ॥५३॥
जंव न झाली प्रसूत । तंव मारावा इचा पोत ।
असें म्हणे तो अकस्मात । दिसलें त्याला सुदर्शन ॥५४॥
त्वरें एकसरें गरगरां । राणी भोवतें घाली फेरा ।
तें पाहतां त्या असुरा । थरथरां कापरा आला ॥५५॥
विलोकितसे दुरोन । म्हणे इचें रक्षण ।
गुप्तरूपें करी कोण । माझा यत्न थकला आतां ॥५६॥
स्वर्गीं भूमीतळीं । अथवा रसातळीं ।
मत्समान नाहीं बळी । तरी हा ह्या वेळीं कोण आला ॥५७॥
ही प्रात:कालीन सूर्यासमान । तेजें भासे म्हणून ।
इचे पोटीं दारुण । माझा शत्रू पातला ॥५८॥
जरी प्रयत्नेंकरून । याचा घ्यावा प्राण ।
तरी हें सुदर्शन । आड येऊनी राहिलें ॥५९॥
ही प्रज्ञा येथें खुंटली । आतां शक्ती गळाली ।
आयुष्याची दोरी तुटली । म्हणोनी बली हा झाला ॥६०॥
तरी न टाकावा प्रयत्न । यत्नें न टळतां मरण ।
मग अपराध म्हणेल कोण । हा पूर्ण सिद्धांत ॥६१॥
जें न घडे उद्योगानें । तेथें दोष कोण म्हणे ।
असें म्हणून असुरानें । दु:स्वप्नें दाविलीं तियेसी ॥६२॥
मरून गर्भ बाहेर । पडे तया नसे शिर ।
भिन्न दिसे उदर । असें स्वप्न पाहे ती ॥६३॥
एकाएकीं डचकून । उठे भयभीत होऊन ।
म्हणे हें दु:स्वप्न । काय दुश्चिन्ह सुचवितें ॥६४॥
बरवा वर लाधून । मी झालें गर्भीण ।
आतां हे दु:स्वप्न । काय सुचवून देतसे ॥६५॥
अत्रिनंदना आठवून । ती प्रात:काळीं उठून ।
प्रात:स्नान करून । प्रार्थी वंदून सूर्यासी ॥६६॥
नमो दयासागरा । श्रीसूर्या प्रभाकरा ।
अभयदा दिवाकरा । सुरवरा त्रिमूर्ते ॥६७॥
हें मम दु:स्वप्न । निवारूनी करी सुस्वप्न ।
तुला करितें नमन । माझें मन प्रसन्न करी ॥६८॥
जें हें योगीश्वरें फळ । दिधलें तें होवो सफळ ।
सुखें उपजो हा बाळ । वाढो कुळ आमुचें ॥६९॥
आतांह्या दु:स्वप्ना पाहून । मनीं भीत होऊन ।
आल्यें तुला शरण । करी रक्षण आमुचें ॥७०॥
तूं आनंददाता । अससी जगत्प्रसविता ।
अशी प्रार्थूनी ती वनिता । स्वस्थचित्ता राहिली ॥७१॥
तें सुदर्शन राणी न पाहे । तें तो असुरचि पाहे ।
म्हणूनी दुष्ट स्वप्न पाहे । दावितसे दैत्य तिला ॥७२॥
हुतभुक्सम चक्रकांती । पाहूनी दैत्य घे भीती ।
म्हणे उद्योग निष्फळ होती । म्हणूनी खंती करी तो ॥७३॥
दैत्याचे माये करून । न हो गर्भाचें पतन ।
ज्याला रक्षी अत्रिनंदन । वरदान सफळ व्हावया ॥७४॥
मग तो दुष्ट असुर । सोडूनियां आहार ।
गुप्त राहुनी अहोरात्र । पाहे अंतर घात कराया ॥७५॥
ज्याचें मुनी करिती ध्यान । तो दत्त स्वत: राहून ।
करी गर्भाचें संरक्षण । तेथें कोण घात करी ॥७६॥
जो सुखस्वरूपदाता । कसा कोन तया दत्ता ।
ठकवील हे सर्वथा । कानीं कथा न पडेल ॥७७॥
निज प्रारब्ध नेणून । दैत्य गेला व्यर्थ शिणून ।
तंव राणीचा गर्भ पूर्ण । सुखें करून वाढला ॥७८॥
मंत्रज्ञ विप्र बोलावून । राजा करी पुंसवन ।
अनवलोभन सीमंतोन्नयन । करी हर्षून विष्णुबली ॥७९॥
सुविस्तृत होईल वंश । म्हणूनी राजा धरी आस ।
अमित धन ब्राह्मणांस । दे संतोष मानूनी ॥८०॥
मग ती दहा मास लोटतां । राणी प्रसूत न होतां ।
राजा करीतसे चिंता । अजूनी प्रसूत कांन हो ही ॥८१॥
हें प्राय: कांहीं तरी विघ्न । असावें असें मानून ।
विप्रा म्हणे जळ मंत्रून । देतां सुखानें प्रसवेल ही ॥८२॥
तें नृपाचें वचन । ते ब्राह्मण मानून ।
देती जळ मंत्रवून । चिंतून अश्विनीकुमारां ॥८३॥
वचोद: शृणुतं दस्त्रौ सप्तवध्रिं च मुंचतं ।
नाथमानमृषिं भीतं दशमास्यं यथासुखं ॥८४॥
मंत्रें एक वेळ देतां जळ । तें पितां तत्काळ ।
ती प्रसवली बाळ । न होतां व्याकुळ सुखानें ॥८५॥  
अशेष तेज एकवट । होऊनी झाला कीं बाळ स्पष्ट ।
असें वाटे अवचट । बाळाचा ललाट लागतां ॥८६॥
योग सकळ पातले । पांच ग्रह परमोच्चीं आले ।
अस्त नसे तये वेळे । कोणत्याही ग्रहाचें ॥८७॥
जो सर्वेश्वराचा प्रसाद । तो मध्यरात्रीं झाला विषद ।
त्याचा तेजें दीप होती मंद । नृपा आनंद जाहला ॥८८॥
योगीश्वराचें वरदान । तेंहें पुत्ररूपेंकरून ।
उपजतां सर्वांचें मन । समाधान जाहलें ॥८९॥
जसा रवी नभोमंडळीं । तसा पुत्र तो भूमंडळीं ।
शोभे मग तये वेळीं । आयुराजा तेथें आला ॥९०॥
बाळ एकाएकीं पाहून । राहे हृष्ट होऊन ।
म्हणेम मी ऋणापासून । मुक्त झालों निश्चयें ॥९१॥
संतोष मानूनी असा मनीं । राजा स्नान करूनी ।
ब्राह्मणा बोलावूनी । जातकर्म करी तो ॥९२॥
विप्रांस धन देऊनी । नांदीश्राद्ध करूनी ।
सुवर्णे मधु घृत घेऊनी । बाळाचे वदनीं घाली तो ॥९३॥
अपूर्व लाभ मानून । राजा भांडार फोडून ।
विप्रां म्हणे लुटा धन । समाधान व्हा तुम्ही ॥९४॥
दैवज्ञ येथें येऊन । जन्मलग्न साधून ।
ग्रहयोग पाहून । म्हणती सावधान ऐक भूपा ॥९५॥
न्रुपा एवढा राजयोग । आम्ही न ऐकला चांग ।
हा बळें घेईल स्वर्ग । असा सुयोग दिसतसे ॥९६॥
चंद्रा षोडश कला असती । हा जाणेल कला चौसष्टी ।
चौदा विद्या जाणूनी ख्याती । मिरवील हा सर्वत्र ॥९७॥
जन्मान्तरींचें होतें सुकृत । म्हणोनी हा झाला सुत ।
हा महावीर प्रख्यात । दाता धर्मरत होईल हा ॥९८॥
हा आर्यांचा रक्षक । अनार्यांचा शिक्षक ।
परंतु बाल्यावस्थेंत शोक । देईल तोक हां तुम्हां ॥९९॥
हो साम्येसी याचिया । असा न दिसे दुसरा राया ।
असें वचन ऐकूनियां । राजा तयां ग्राम देई ॥१००॥
संतोष मानुनी असतां । विप्राचें वचन परिसतां ।
मग राजाच्या चित्ता । ये खिन्नता किंचित ॥१०१॥
शोकयोग न यावा म्हणून । तत्काळ विप्रां वरून ।
म्हणे करा अनुष्ठान । शोकशमन व्हावया ॥१०२॥
ज्याणें नि:शेष दोष वारून । दिधला हा नंदन ।
तो अत्रिनंदन । शोकसमन करो माझें ॥१०३॥
माझा सर्वपरी भार । आहे ज्याच्या पादावर ।
तो श्रीदत्त देववर । आपुला वर सत्य करो ॥१०४॥
म्यां सर्वभावेंकरून । धरिले त्याचे चरण ।
पुन: पुन:  प्रार्थून । काय मागून घ्यावें म्यां ॥१०५॥
सर्वस्य चाहं हृदि संनिविष्ट । हे त्याची प्रतिज्ञा स्पष्ट ।
तो सर्वज्ञ अंतर्निष्ठ । सर्व कष्ट वारील ॥१०६॥
बाळ प्रत्येक वेळीं । रडे मातेजवळी ।
माता आश्वासी त्या त्या वेळीं । प्रेमें सांभाळी ज्यापरी ॥१०७॥
आम्ही भक्तवत्सला जवळी । आम्ही त्यापरी मारूं आरोळी ।
तोचि राखो वेळोवेळीं । असा त्या वेळीं प्रार्थीं भूप ॥१०८॥
इति श्रीदत्तमाहात्म्ये चत्वारिशोsध्याय: ॥४०॥
॥ श्रीदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥