श्रीदत्तमाहात्म्य - अध्याय ३७ वा

श्रीगणेशाय नम: ॥
गुरु म्हणे शिष्यासी । असें गुरुराया त्यासी ।
सांगती विस्तारेंसी । राजा मानसीं आनंदें ॥१॥
मदालसेचा लेंक । हृष्ट होऊनी अलर्क ।
म्हणे चित्तीं ज्ञानार्क । उदित केला ॥२॥
माझा हात धरून । ह्या भवाब्धींतून ।
मला वर काढून । आनंदीं गढून ठेविला ॥३॥
एकदां वंदन । करितां प्रसन्न ।
होऊनी दिल्हें ज्ञान । दवडून दु:ख माझें ॥४॥
हीच वंदन भक्ती । ही उत्तम युक्ती ।
जी दे मला मुक्ती । करितां प्रणती तत्काळ ॥५॥
देव गुरु वेदांत । सेवावा यावज्जीवित ।
अन्यथा कृतघ्नत्व । महंतांची हे उक्ती ॥६॥
आजीवितं त्रय: सेव्या वेदांतो गुरुरीश्वर: ।
पूर्वं ज्ञानाप्तये पश्चात्कृतघ्नत्वनिवृत्तये ॥७॥
हें मनीं आणून । जग भगवद्रूप मानून ।
सर्वां करी वंदन । मग कृतघ्न कोण म्हणे ॥८॥
इदं सदेव म्हणून । बोले वेदवचन ।
हें जग ईश्वराहून । नसे भिन्न निश्चयें ॥९॥
ईश्वर तोचि गुरुवर । अविद्या गुकार ।
तन्नाशक रुकार । म्हणूनी ईश्वर गुरूची ॥१०॥
गुमविद्यां रुणद्धीति गुरुरीश्वर एव स: ॥११॥
गणेश अग्नि विष्णुयुक्त । हा मंत्र आगमोक्त ।
तोचि गुरु व्यक्त । करी मुक्त भवबंधा ॥१२॥
गणेशवन्हिसंयुक्तो विष्णुना च समन्वित: ।
वर्णस्वयात्मको मंत्रश्चतुर्वर्गफलप्रद: ॥१३॥
हाचि माझा मंत्र । याणें झालों पवित्र ।
आतां इहपरत्र । नाहीं अभिलाष अणुमात्र ॥१४॥
जरी ह्या देहाचें । चर्म काढूनी त्याचें ।
जुतें पायीं गुरूचे । घालिताही ऋण न फिटे ॥१५॥
दया करा गुरुवरा । मी तुमच्या उपकारा ।
उत्तीर्ण नोहें उदारा । प्रत्युपकारा नेणें मीं ॥१६॥
उपकार हा सद्गुरो । माझे अंगीं जिरो ।
हें चित्त तुम्हां स्मरो । न विसरो आपात ॥१७॥
म्हणोनी घाली लोटांगण । पुन: पुन: वंदून ।
म्हणे झालों पावन । मी वंदनमात्रेची ॥१८॥
धन्य माझी माता । जीचा लेख पाहतां ।
भेटलों गुरुनाथा । आला माथा कृपाहस्त ॥१९॥
धन्य माझा बंधू । केवळ दयासिंधू ।
जा निरुपम साधू । जो हित साधूनी दे माझें ॥२०॥
धन्य ज्याची दृष्टी । करी कृपावृष्टी ।
धुंडितां हे सृष्टी । न पुष्टिकर दुजा असा ॥२१॥
धन्य वात्सल्य ज्याचें हें । स्वनिष्ठा सोडुनी मोहें ।
वनांतून येऊन हें । हित करी महेश्वरसा ॥२२॥
धन्य काशीराज हा । ज्यानें सोडूनी स्नेहा ।
करवूनी राज्यविरहा । महाकार्य करविलें ॥२३॥
जे कोश लुटिले । जें सैन्य नष्ट झालें ।
जें स्वयें उलटलें । हें सर्व झालें हित माझें ॥२४॥
होतां हा विनाश । आठवला मात्रुपदेश ।
तेणें भेटला परेश । जेणें निराश केलें मज ॥२५॥
सर्व समृद्धीची प्राप्ती । ईश्वराची अवकृपा ती ।
धनादिकांची आपत्ती । ईश्वरकृपा ती जाणावी ॥२६॥
कनक हातीं मिळतां । नरा ये उन्मत्तता ।
डोळा होई वरता । नवल सर्वथा हें नोहे ॥२७॥
कनक नाम धुत्र्यासी । मिळालें सेवितां त्यासी ।
उन्मत्तता ये क्षणेंसी । हें सर्वांसी ठावें असे ॥२८॥
मिळतां समृद्धवित्त । मी झालों उन्मत्त ।
विषयीं डुबलें चित्त । संतमहंत नोळखावें ॥२९॥
सख्खा बंधू असूनी । ज्याला मानिती मुनी ।
तो स्वयें वनांतूनी । येऊनी भाग मागतां ॥३०॥
म्यां मूर्खपणेंसी । धिक्कारिला तयासी ।
राज्याची चाड त्यासी । काय होती बरें ॥३१॥
तो दयाळू पूर्ण । नेत्रीं दारिद्र्यांजन ।
भरूनी हे नयन । उघडवी पूर्ण प्रकाशें ॥३२॥
धन्य ती माऊली । तिची कृपासाउली ।
होती म्हणूनी लाधली । सोय आपुली आपणा ॥३३॥
धन्य हे गुरुचरण । आज्ञानतमहरण ।
ज्यांना होतां शरण । जन्ममरण संपलें ॥३४॥
जे शमदामा हरी । वैराग्या निवारी ।
त्या गार्हस्थ्या टाकूनी दूरीं । वनांतरीं आतां जावें ॥३५॥
गृहात्प्रव्रजितो धीर: पुण्यतीर्थजलाप्लुत: ॥३६॥
असें बोलते स्मृती । ही न थेवितां स्मृती ।
भगवंताची विस्मृती । होईल मतिभ्रंशानें ॥३७॥
असा राजाचा निश्चय । ऐकून दत्तात्रेय ।
म्हणे अलर्का तूं जाय । बंधूचे पाय धराया ॥३८॥
त्याची ही खटपट । तुला मिळाली वाट ।
तरी आतां तूं नीट । तया भेट जाऊनी ॥३९॥
तूं कृतकृत्य अससी । अभिमाना न शिवसी ।
पुढें तुला आवडे जसी । ठेवी तसी स्थिती तूं ॥४०॥
आत्मा असे असंग । इंद्रजाळसें हें जग ।
निर्णय होतां  मग । वासनारंग न उठेल ॥४१॥
आत्मासंगस्ततोन्यत्स्यादिंद्रजालं तु मायिकं ।
इत्यचंचलनिर्णीते कुतो मनसि वासना ॥४२॥
वेदप्रमाणानें झालें ज्ञान । त्याचें पुन्हा विनाशन ।
करी असें प्रमाण । नसे भुवन धुंडिता ॥४३॥
तेव्हां आतां तूं राया । वाटे तिकडे जा सखया ।
न पावसी भया । म्हणूनिया आलिंगिती ॥४४॥
गुरूनें देतां आलिंगन । अंगीं रोमांच उठून ।
प्रेमें गळां दाटून । आले नयन भरूनी ॥४५॥
देहभान हरपून । राजा निश्चळ होऊन ।
बाह्याभ्यंतरभान । दे सोडून तत्क्षणीं ॥४६॥
ज्या सुखा नाहीं मिती । योग्या न ठावी जी स्थिती ।
प्रेमळ भक्ताची स्थिती । ती गती अनिर्वाच्य ॥४७॥
कोटी जन्मांचें सुकृत । जेव्हां मूर्तिमंत ।
दैवें उदया येत । तेव्हां भक्त होईल ॥४८॥
भक्तीचे प्रकार । जगीं असती चार ।
त्यांत ज्ञानोत्तर । भक्ती थोर जाणावी ॥४९॥
सायुज्यमुक्तीची वार्ता । ती दूर असो आतां ।
नि:सीम भक्तीची कथा । जेथें सर्वथा न घडे ॥५०॥
जो हा ज्ञानी भक्त । भगवंतीं नित्यमुक्त ।
तोचि परम मुक्त । प्रेमरसासक्त सर्वथा ॥५१॥
त्या भक्तिरसाचा स्वाद । तोचि जाणे विशद ।
त्याचा परमानंद । तोचि स्वच्छंद अनुभवी ॥५२॥
हा अखंडानंद । जणूं नेणे मुकुंद ।
जरि तो सच्चिदानंद । स्वच्छंद असे जरी ॥५३॥
तरी घरी अवतार । करी अभिमानें दूर ।
भक्तापाशीं सादर । वागे निरंतर भावलुब्ध ॥५४॥
प्रेमळ भक्ताविण । देवा न पडे चैन ।
म्हणूनी लाज सोडून । राहे तदधीन भक्तांपासीं ॥५५॥
असी ही प्रेमभक्ती । हीच एकांतभक्ती ।
इजवरूनी चारी मुक्ती । ओंवाळून टाकाव्या ॥५६॥
ही भक्ती अलर्कासी । लाधली अनायासीं ।
कोण त्याच्या दैवासी । वाखाणील ब्रह्मांडीं ॥५७॥
ती छबी दत्ताची । ती शोभा मुखकमळाची ।
ती चपळता नेत्रांची । लावण्याची ती सीमा ॥५८॥
तें रूपाचें मांडण । तें सुहास्यवदन ।
तें प्रेमकटाक्षवीक्षण । तें वराभय दोन करांचें ॥५९॥
तो शंखासम कंठ । तें सुचिन्ह वक्ष:कपाट ।
तें पर्णासम पोट । गंभीरावर्तसम नाभि ॥६०॥
ते ऊरू नीट रंभोपम । ते चरण निरुपम ।
वज्रांकुशध्वज पद्म । जेथें परम चिन्हित ॥६१॥
ही स्वरूपाची मात । ही छबी अत्यद्भुत ।
हें एक जाळें निश्चित । मनोमत्स्य ज्यांत सांपडे ॥६२॥
जें धांवें जिकडे तिकडे । भटकोनी चहूंकडे ।
जया विसावा कोणीकडे । न मिळे तें जडे भगवद्रूपी ॥६३॥
एकदां छबी पाहतां । हाल चाल त्या चित्ता ।
मग नोहे सर्वथा । बळें ओढितां न हाले ॥६४॥
ज्याला असे मोचन । तें कायसें मोहन ।
अतर्क्य हें भगवद्ध्यान । जेथूनी मन न फिरे ॥६५॥
मधा चिकटे मासी । उडूं न ये तिसी ।
तसें ह्या मनासी । भगवद्रूपासी न सोडवे ॥६६॥
मन इंद्रियांचा राव । मनें रूपीं घेतां ठाव ।
इंद्रियां न मिळे वाव । बाहेर धांव घ्यावया ॥६७॥
जसें धन्या सोडून । न जाती सेवक जन ।
तसा स्वराजा मन । ठरतां न गमन इंद्रियांसीं ॥६८॥
श्रीमंतासवें जातां । तया मेजवानी होता ।
सेवकां मिळे न मागतां । जसें पक्वान्नभोजन ॥६९॥
तसा मना परमानंद । होतां इंद्रियांचा छंद ।
पूर्ण होई जाई खेद । हा स्वाद दुर्लभ ॥७०॥
घडूनी येतां ध्यान । रूपीं रमे मन ।
इंद्रियेंही तें स्थान । सर्वथा न सोडिती ॥७१॥
तसी अलर्काची स्थिती । दत्तरूपीं रमली मती ।
सर्वथा खुंटली गती । न हले वृत्ती सर्वथा ॥७२॥
असा तया पाहून । तया हातीं धरून ।
बोले अत्रिनंदन । अलर्का वचन ऐक हें ॥७३॥
आतां तुझें मन । न सोडील माझें ध्यान ।
आतां तुवां जाऊन । बंधूचें दर्शन करावें ॥७४॥
मग वनीं जाऊन । मद्रूपीं लीन होऊन ।
मदाकार अनुदिन । निर्वासन राहसी ॥७५॥
असें वचन ऐकून । अलर्क कर जोडून ।
करीतसे स्तवन । चित्तीं ध्यान रेखूनी ॥७६॥
पद ॥ नमो ब्रह्मदेवा नमो वासुदेवा । नमो वामदेवा सुभावा ॥धृ०॥
शिष्टजनरंजना दुष्टजनभंजना । दु:खभयतर्जना शोकशमना ।
हीनजनमाधवा दीनजनबांधवा । तारिं मज केशवा वारिं भावा ॥७७॥
दैत्यजनपातना । पतितजनपावना ।
अहितजनदाहना । कोपदहना ॥७८॥
तापशमना भवा । पापदमना शिवा ।
तव पदीं ह्या जिवा । दे विसावा ॥७९॥
( ओवी ) ॥ तूं सच्चिदानंद । प्रत्यगात्मा अभेद ।
असें बोले वेद । ते विशद कळले आतां ॥८०॥
तूं सर्वकारण सर्वाधार । स्वेच्छेनें झालासी नराकार ।
अससी स्वेच्छाकार । वाङ्मनोदूर रूप तुझें ॥८१॥
ब्रह्मा आणि ईश । हा मायोपाधीचा भास ।
अविद्येचा भास । जीव आणि प्रत्यगात्मा ॥८२॥
अविद्या माया निरसतां । मन जीव ईशता ।
न भासे तत्वता । अद्वितीयता त्वद्रूप ॥८३॥
रज्जूपरी भुजंग । त्यापरी हें जग ।
तुझें ठायीं भासे सांग । ज्ञानें भ्म्ग होई जें ॥८४॥
जें पूर्वीं नसतें । अंतींही नसतें ।
मध्येंच भासतें । तें नसे कालत्रयीं ॥८५॥
( लोकार्ध ) ॥ आदावंते च यन्नास्ति वर्तमानेsपि तत्तथा ॥८६॥
जंव भ्रम होता । तंव जगाची सत्यता ।
वाटली ती आतां । तव प्रसादें नासली ॥८७॥
तुझी दृष्टी पडतां । धन्य झालों आतां ।
हरपली जीवता । ब्रह्मता अंगीं आली ॥८८॥
तूं ब्रह्म साक्षात । मला दिली प्रचीत ।
अभेदें कळलें अद्वैत । झालें शांत मीतूंपण ॥८९॥
तरी व्हावें भजन । म्हणूनी माझें मन ।
विकल्प मानून । हें भजन चालवी ॥९०॥
अतएव मानी देव । मी जीव तूं शिव ।
मी भक्त तूं देव । भक्तिभाव हा असा ॥९१॥
ठेवितां हा भाव । भजनाचा लाघव ।
आनंदा नसे वाव । हा अभाव कोण म्हणे ॥९२॥
असें प्रेमेंकरून । करितां हें भजन ।
त्वद्रूपीं लपे मन । ध्याता ध्यान विसरूनी ॥९३॥
लीन होतांही मन । त्याचें करूं उत्थान ।
पुन: घडवूं भजन । आम्हां हीच कर्मणूक ॥९४॥
ज्याला म्हणती अत्रिज । त्याचें रूप षड्भुज ।
आवडे तो मज । हो कां अज वेदमतें ॥९५॥
तोचि तूं सगुण । परि तुझे गुण ।
पूर्ण जाणे कोण । अनंतपण तुज साजे ॥९६॥
कधीं कधीं विप्र । कधीं दिससी क्षत्र ।
कधीं वैश्य कधीं शूद्र । दिससी संकर कधीं तूं ॥९७॥
कधीं बाल कधीं वृद्ध । कधीं किशोर कधीं प्रौढ ।
कधीं सुज्ञ कधीं मूढ । असा गूढ वागसी तूं ॥९८॥
कधीं होसी तू भोगी । कधीं दिससी रागी ।
कधीं त्यागी विरागी । कधी योगी भाससी ॥९९॥
तो तूं अपापविद्ध । परी भाससी अशुद्ध ।
कधीं शुद्ध कधीं बुद्ध । अबुद्धसा ॥१००॥
जो तूं मायाधीश । सर्वेंद्रियांचा ईश ।
तूंचि विज्ञानेश । तो तूं अनीश भाससी ॥१०१॥
असी हे तुझी लीला । न कळे ब्रह्मादिकांला ।
हे अनंत लोकपाला । असो तुला नमस्कार ॥१०२॥
आमुचा मोक्ष । हा तूं समक्ष ।
वेद म्हणे ज्या परोक्ष । तो तूं अपरोक्ष आम्हांसी ॥१०३॥
तूं श्रुतिशिरोगीत । धर्माधर्मातीत ।
तूंची आमुचें अमृत । हें निश्चित त्रिवाचा ॥१०४॥
म्यां करायाचें केलें । मिळवावयाचें मिळविलें ।
पहायाचें पाहिलें । अनुभविलें अनुभाव्य जें ॥१०५॥
आतां मीतूंपण । हें बोलेल कोण ।
प्रारब्ध अनुसरून । तथापि बोलतों आतां ॥१०६॥
आज्ञा जी आपुली । ती शिरसा मानिली ।
असें म्हणूनी तो धाली । पायीं मिठी ॥१०७॥
इति श्रीदत्तमाहात्म्ये सप्तत्रिंशोsध्याय: ॥३७॥
॥ श्रीदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥