चित्रापुरगुरुपरंपरा - अध्याय ॥४८॥

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीमदानंदाश्रमगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीभवानीशंकराय नमः ॥ॐ॥
जय जय सद्गुरो दयासागरा । तूंचि सर्व सारस्वतां आसरा । तुजवांचोनि कवणही विचारा । न होय पात्र कदापिही ॥१॥
तूंचि सर्व जगीं एक । सर्व जनांचा रक्षक । ऐसे असतां आम्ही सकळिक । कासया जाऊं अन्य स्थळीं ॥२॥
जेथे असे तुझी प्रीति । तेथें कैंची सांगें भीति । परी देवा नसतां दृढ भक्ति । कैसा प्राप्त होसी तूं ॥३॥
म्हणोनि देईं तुझी भक्ति । त्यावीण नलगे अन्य मजप्रति । हेंचि देवा आतां निश्चितीं । मागणें तुजपाशीं करुणाळा ॥४॥
नाहीं मानसीं भक्ति - प्रेम । तेव्हां कैंचा जोडेल राम । परी देवा तुझें नाम । गातां सारें लाभतसे ॥५॥
काय तुझ्या नामाची महिमा । नलगे त्यासी कवणही उपमा । वर्णन कराया अज्ञांसि आम्हां । न कळे जाण निश्चयेंसीं ॥६॥
तुझ्या कृपेवीण सर्वथा । न ये स्फूर्ति निश्चयें ग्रंथा । म्हणोनि देवा ये ये आतां । धांवोनि वेगें मम हृदयीं ॥७॥
भावहीन भक्तिहीन । म्हणोनि न टाकीं मजलागोन । तूंचि अव्हेरितां येथून । कोण पावेल मज देवा ॥८॥
जरी नाहींत अंगीं सद्गुण । तरी असती बहुत दुर्गुण । ते कैसेनि जातील तव कृपेवीण । सांगें देवा कृपाघना ॥९॥
धरितां देवा तुझी कांस । तूं न टाकिसी आपुला दास । कैसा मज चढे उल्हास । करितां करितां स्तवन तुझें ॥१०॥
मातेच्या मांडीवरी बालक । लडिबाळें जाऊनि बैसतां देख । पाजी पान्हा निश्चयात्मक । प्रेमकटाक्षें पाहूनियां ॥११॥
तैशी तूं मम सद्गुरुमाउली । निजभक्त येतां जवळी । परम प्रीतीनें तयां सांभळी । नाहीं संशय यामाजीं ॥१२॥
असो आतां ऐका सज्जन । तुम्ही श्रोते हो सावधान । मागील अध्यायीं केलें निरूपण । सगुणवर्णन श्रीगुरूंचें ॥१३॥
आतां ऐका आणिक सकल । चरित्र त्यांचें परम प्रेमळ । ऐकतां वृत्ति तल्लीन होईल । काय सांगूं श्रोते हो ॥१४॥
असे ती कथा बहु रसाळ । शांतमूर्ति परम प्रेमळ । सात्त्विक वृत्ति हृदय सरळ । किती वानूं त्यांचें हो ॥१५॥
जरी असे बालक आपण । बुद्धि चतुर अधिकचि जाण । लाजती बघुनी वडील जन । म्हणती धन्य धन्य तयासी ॥१६॥
एकमेकां वदती हैं कैंचें । बुद्धिचातुर्य अमितचि याचें । सद्गुण अंगीं भरले याचे । बालपणींच कैसे हे ॥१७॥
अजुनी दहा वरुषांचे बाळ । किती याचें अंतःकरण कोमल । साक्षात् श्रीधरचि हा वेल्हाळ । मुखकमळ कैसें शोभे पहा ॥१८॥
जी कां साक्षात् विष्णुमूर्ति । धन्य त्यांची जगीं कीर्ति । काय वर्णील हा मंदमति । अज्ञ पामर मी असें ॥१९॥
कार्यावांचून न करी भाषण । न दुखवी कदापि कवणाचें मन । सदा करी देवाचें ध्यान । अंतरापासोनि प्रेमानें ॥२०॥
असो ऐसे लोटले दिन । त्रयोदश वरुषें भरलीं पूर्ण । आतां ऐका सावधान । तुम्ही सज्जन श्रोते हो ॥२१॥
श्रीपांडुरंगाश्रमस्वामी । यांच्या चरित्रीं कथिलें आम्हीं । नवम आश्रम ऐकिला तुम्हीं । सावधचित्तेंकरोनियां ॥२२॥
आणिक सांगावें नलगे विवरण । आनंदाश्रम - नामाभिधान । शिष्यस्वीकार झाल्यापासून । पुढील वृत्त ऐका हो ॥२३॥
गुरूपदेश झालियावरी । सद्गुरु पांडुरंगाश्रम झडकरी । मुक्त झाले म्हणोनि भारी । दुःख झालें तयांना ॥२४॥
गुरुप्रेमाची आली भरती । सदा अंतरीं सद्गुरुमूर्ति । अणुमात्र विषयवासना चित्तीं । नुरली निश्चयें त्यांच्या हो ॥२५॥
अज्ञ बालक असतांही । वैराग्य अंगीं त्यांच्या येई । न सांपडे आप्तांच्या मोहीं । मठींच राहती प्रेमानें ॥२६॥
निज भगिनीची कन्या एक । खेळविली करुनि बहु कौतुक । ती येई 'मामा' म्हणूनि सन्मुख । परी न ढुंकती तिजकडे ॥२७॥
पहा कैसें आपुल्या मनासी । आवरिलें त्यांनीं निजधैर्येंसीं । कवणें कथिलें सांगा त्यांसी । मोह तो दूर साराया ॥२८॥
संन्यासधर्म परम कठिण । तशांत अजुनी बालपण । तरीही पाळिती प्रेमेंकरोन । विधियुक्त न चुकतां ॥२९॥
उपजल्यापासोनि गुरूंचा सहवास । संन्यासधर्म कोणता हें त्यांस । विदित असल्यानें करिती साहस । पाळाया धर्म यथार्थत्वें ॥३०॥
असे जैसा संन्यासधर्म । त्यापरी करिती कडक नेम । परी सद्गुरु पांडुरंगाश्रम - । संग ना म्हणोनि तळमळती ॥३१॥
कीं आतां आमुचे कर्तव्य काय । स्वधर्म रक्षणें हेंचि होय । तरी आतां काय उपाय । करावा कैसा करण्यापरी ॥३२॥
जनासी बोध कराया आपण । आधीं करावें धर्माचे अध्ययन । तेंचि सद्गुरूंच्या मुखेंकरोन । नाहीं घडलें दैववशें ॥३३॥
पहा श्रोते हो साधुजनांची । वृत्ति निरभिमानी असे साची । साक्षात् अवतरे श्रीविष्णूचि । त्यासी काय शिकणें असे ॥३४॥
परी म्हणे आपुल्या मानसीं । उपासना वाढवावी निश्चयेंसीं । धरीतसे गुरुमूर्ति दिननिशीं । हृदयीं आपुल्या प्रेमानें ॥३५॥
ऐका तुम्हीं सावधचित्तें । खरे साधु कैसे असती तें । जीवन्मुक्त जरी असती ते । सद्गुरुप्रेम त्यां अनिवार ॥३६॥
गुरुप्रेमेंचि सकल कार्य । करिती निश्चयें साधुवर्य । गुरुवीण जगीं अन्य विषय । न दिसे त्यांसी अणुमात्र ॥३७॥
सार्‍या जगामाजीं भरलें । गुरुप्रेम एकचि चांगलें । त्याविण आणिक कांहीं नुरलें । ऐसें गुरुप्रेम अगाध ॥३८॥
म्हणोनि सद्गुरुस्वामींलागीं । दोष द्यावया ठावचि ना जगीं । गुरुप्रेमावीण त्यांच्या अंगीं । नसे कल्पना अन्य पहा ॥३९॥
सद्गुरुसन्मुख अज्ञचि आपण । करुणा भाकिती रात्रंदिन । परी त्यां समजूं नये अज्ञ । कदापिही आम्हीं हो ॥४०॥
श्रीरामें केला वसिष्ठ गुरु । पुसिला प्रेमें त्या आत्मविचारु । सांदीपनीसि श्रीकृष्ण थोरू । गेला शरण सद्भावें ॥४१॥
असो आतां ऐका सावध । आनंदाश्रम स्वामी प्रसिद्ध । ध्याउनी नमिती सद्गुरुपद । म्हणती रक्षीं दयाळा ॥४२॥
मग करोनि विचार मानसीं । तेथील शास्त्री सद्गुणराशी । कायकिणी सुब्राय भटजी यांसी । पाचारिलें प्रेमभरें ॥४३॥
परम आतुर होऊनि म्हणती । विद्याभ्यास सारा मजप्रति । करवावा आतां तूंचि निश्चितीं । अवश्य म्हणती शास्त्री तैं ॥४४॥
संस्कृत व्याकरण तर्कशास्त्र । काव्यआदिकरोनि पवित्र । अभ्यास करावया श्रोत्र । उत्सुक झाले स्वामींचे ॥४५॥
आळस सारा करोनि दूरी । विद्याभ्यास करिती निरंतरीं । असतां तीव्र बुद्धि निर्धारीं । काय त्यांसी कठिण असे ॥४६॥
सकल विद्येमाजीं प्रवीण । होते झाले पहा पूर्ण । श्रीगुरुकृपा असतां पूर्ण । काय अवघड तयांसी ॥४७॥
जरी ना घडलें गुरुमुखें अध्ययन । तरी सद्गुरु न टाकिती कृपाघन । सुब्रायभटजी - मुखीं प्रगटोन । करविला अभ्यास विद्येचा ॥४८॥
येणेंपरी सर्वांमाजीं । निपुण जाहले गुरुकृपें सहजीं । गुरुस्मरणावीण ना दुजी । कल्पना जाणा तयांसी ॥४९॥
येथें संशय येईल श्रोत्यांसी । कीं श्रीस्वामींच्या मानसीं ॥ गुरुवीण चिंतन अन्य ना म्हणसी । तरी हें आम्हां न पटेचि ॥५०॥
कल्पना नसतां कैसा घडे । व्यापार, सांगा आम्हांपुढें । तरी आतां बोलांकडे । चित्त देऊनि ऐकावें ॥५१॥
जे असती खरे गुरुभक्त । ते असती सदा विरक्त । गुरुवीण तयां अन्य ना दिसत । पांचही विषयांत श्रीगुरुचि ॥५२॥
विषयांचे ज्ञान झालियावीण । कल्पना येतील केवीं कोठून । सद्गुरूचि एक दिसतसे पूर्ण । मग कल्पना त्या अन्य कैशा ॥५३॥
जरी उठे अन्य कल्पना । गुरुप्रेमावीण ती नाहीं जाणा । मूळ कारण सद्गुरुराणा । कैसें तें बोलूं दृष्टांतें ॥५४॥
प्रपंचामाजीं हरएक प्राणी । करिती धडपड बहुविध जनीं । उदरभरणास्तव दिनरजनीं । काळ घालविती सारे हो॥५५॥
कीं धनावांचुनी न घडे जीवन । तेंचि मिळवाया सारे यत्न । म्हणोनि जगीं आपुलें तनुमन । त्याचि कार्या लाविती ॥५६॥
कवण्याही द्वारें जो कां यत्न । धनचि मिळवायाकारण । म्हणोनि सकल जनांलागून । तेंचि ध्यानीं मनीं स्वप्नीं ॥५७॥
कोणत्या ठायीं मिळेल पैसा । कवण उपाय करावा कैसा । उगीच बसतां न मिळे आपैसा । काबाड कष्टांवांचुनियां ॥५८॥
ऐशा विचारें सकल जन । करिती नानापरी प्रयत्न । मनामाजीं राहे धन । गुप्तपणें पहा पां ॥५९॥
जरी करिती नाना कष्ट । आणि करिती कार्यें नीट । परी धनाचा हेतु घट्ट । सर्व कार्यांतीं गुप्त असे ॥६०॥
नानापरी कर्में करितां । कल्पनेविण न घडती सर्वथा । एक कल्पना मानसीं असतां । दुजी कैंची येईल ती ॥६१॥
तेव्हां कैंचेंही करो कर्म । त्यांतचि मन रमे हा नेम । तेव्हां नाठवी धनाचें नाम । एकाग्र मनें कर्म करी ॥६२॥
समजा एक शिक्षक उत्तम । मुलांसी शिकवी धरोनि प्रेम । तेव्हां मानसीं न जपे तो मम । पैसा अडका कांहींएक ॥६३॥
शिकविण्याचें करितां कार्य । कैसा आठवील अन्य विषय । तैसें करितां बंद होय । क्रिया सारी त्याची पैं ॥६४॥
म्हणोनि कवणही कार्य करितां । धन ऐसें न जपे सर्वथा । परी गुप्तरूपें त्याचिया चित्ता । हेतु असे धनाचा ॥६५॥
तद्वत् जरी स्वामिराय चतुर । चालणें बोलणें इत्यादि समग्र । व्यापार करिती अव्यग्र । तरी गुरुपाय न विसंबती ॥६६॥
जैसा आम्हांसी धनाचा गुप्त । हेतु असे मनीं सदोदित । तैसे आमुचे सद्गुरुनाथ । धरिती  गुरुचरण हृत्कमलीं ॥६७॥
करोत नाना विचार तर्क । येवोत कल्पना त्या अनेक । घडो व्यवहार सकळिक । परी गुप्त अंतरीं गुरुप्रेम ॥६८॥
तें कैसें जाईल सांगा । प्रेमनिश्चय असे दांडगा । अन्य पसारा सारा वावुगा । कल्पनादिक पहा हो ॥६९॥
बालक जरी मातेसी सोडुनी । इकडे तिकडे खेळायालागुनी । धांवत जाय परी निजमनीं । ध्यास असे तो मातेचा ॥७०॥
पडतां अथवा कुणींही मारितां । 'आई' म्हणोनि धांवे तत्त्वतां । माता तयाच्या सर्वदा चित्ता । म्हणोनि माय धांवत ये ॥७१॥
तैसे स्वामी सद्गुरुराय । करोत व्यवहार पहा अन्य । अणुमात्र न विसंबती पाय । पांडुरंगाश्रम-सद्गुरूंचे ॥७२॥
येथे 'व्यवहार' म्हणतां मानसीं । प्रपंच  समजूं नका त्यासी । व्यापार म्हणती सकल क्रियेसी । चालणें बोलणें इत्यादिकां ॥७३॥
असो यापरी सद्गुरुराय । गुरुवीण नाठविती अन्य विषय । दुजी कल्पना जरी येय । तरी न विसंविती गुरुमूर्ति ॥७४॥
यापरी स्मरण सतत । करितां होती परम विरक्त । संन्यासधर्म कडक पाळित । प्रीतीनें निर्धारें ॥७५॥
पांचही विषय जिंकोनि सारे । मन परमार्थीं लाविलें त्वरें । ग्रंथ वेदांताचे बरे । वाचिती परम प्रीतीनें ॥७६॥
विवेक वैराग्य आदिकरोनि । चारी साधनीं युक्त असोनि । झिजविती सदा तनु मन वाणी । परमार्थीं ते रात्रंदिन ॥७७॥
साक्षात् श्रीराम अवतरे निश्चितीं । तेव्हां साधनें सहजचि असती । आणावीं न लागती त्यांप्रति । साधनें अथवा सद्गुण ते ॥७८॥
केवळ शुद्ध परिपूर्ण ब्रह्म । तेथें कैंचीं साधनें उत्तम । हा आम्हां अज्ञांचा भ्रम । असो पुढें परिसा हो ॥७९॥
सारे सद्गुण अंगीं पूर्ण । नसती अणुमात्रही दुर्गुण । स्मरणीं गुंगले रात्रंदिन । श्री सद्गुरूंच्या ते पाहीं ॥८०॥
ध्यानीं मनीं स्वप्नीं जाणा । न विसंबिती सद्गुरुराणा । त्यावांचोनि अंतःकरणा । न शिवे अन्य विषय कधीं ॥८१॥
श्रीसद्गुरुचरणांविण । जरी अन्य चिंतील मन । तरी करी त्यासी ताडण । काय तें ऐका प्रेमानें ॥८२॥
विवेकाची करोनि छडी । उगारीतसे त्यावरी घडी घडी । विषयीं मारूं नको उडी । म्हणोनि ताडण करिताती ॥८३॥
ऐसें करोनि रात्रंदिन । ओढिलें परमार्थीं आपुलें मन । सदा धरी अनुसंधान । निजस्वरूपाचें पहा हो ॥८४॥
ऐसें असतां क्षणोक्षण । लोटले सहजचि अनेक दिन । तेव्हां करिती स्वामी सघन । मानसीं विचार एकचि पैं ॥८५॥
कीं जन्मा आलियाचें काज । कवण असे आमुचें आज । याचा पडावा मजला उमज । तरी उपाय काय करूं ॥८६॥
म्हणोनि आळविती सद्गुरूलागीं । पुढील अध्यायीं सांगूं वेगीं । कैसे झाले ते विरागी । तेंही बोलूं गुरुकृपेंचि ॥८७॥
आनंदाश्रम - परमहंस । शिवानंदतीर्थ पुण्यपुरुष । यांच्या कृपाप्रसादें अष्टचत्वारिंश । अध्याय गुरुदासें संपविला ॥८८॥
स्वस्ति श्रीचित्रापुर । गुरुपरंपराचरित्र सुंदर । ऐकतां भेटेल श्रीसद्गुरुवर । अष्टचत्वारिंशाध्याय रसाळ हा ॥८९॥
अध्याय ४८॥
ओव्या ८९॥
ॐ तत्सत्- श्रीसद्गुरुनाथचरणारविंदार्पणमस्तु ॥    
॥ इति अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः समाप्तः ॥