चित्रापुरगुरुपरंपरा - अध्याय ॥३१॥

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीमत्पांडुरंगाश्रमगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीभवानीशंकराय नमः ॥ॐ॥
जय जय सद्गुरो जगदीशा । भक्तवत्सला पुराणपुरुषा । करीं देवा भवभयनाशा । देउनी भक्ति मजलागीं ॥१॥
दृढ भक्ति असतां पूर्ण । मग कैंचे त्यासी बंधन । म्हणोनि देवा तीचि जाण । मागतों आतां तुजपाशीं ॥२॥
तुजला कैंचें असाध्य बापा । दाविसी झणींच मार्गा सोपा । तेव्हां सहजचि चुकती खेपा । जन्ममरणाच्या बा पाहीं ॥३॥
आठवितां तुजलागोन । झणीं येसी हो धांवोन । नाहीं तुजला मानावमान । अणुमात्र स्तवितां भुलसी तूं ॥४॥
ऐसा तूं माझा सद्गुरु सदय । प्रकाशरूप अससी अद्वय । म्हणोनि धैर्यानें करितों कार्य । चरित्रलेखन या समयीं ॥५॥
जरी बोलिलों वेडें वांकुडे । तरी देवा तुजला आवडे । म्हणोनि करितों कवन मी थोडें । आतां तुजपुढें गुरुराया ॥६॥
तूंचि अससी सर्व जगांत । तुजवीण अन्य वस्तु नसे त्रिभुवनांत । तेवींच तू सर्व शब्दांत । अससी व्यापक हो पाहीं ॥७॥
म्हणोनि या कवनामाजीं । असे सच्चिन्मूर्ति तुझी । त्यावीण आणिक नाहीं दुजी । सत्व जाण गुरुराया ॥८॥
एवं शब्दशब्दांतरीं । तूंचि अससी व्यापक श्रीहरी । जैसें सुवर्ण अलंकारीं । तैसा शब्दीं तूं भरलासी ॥९॥
अलंकार करितां वेडा वांकुडा । जरी झाला कैसाही बापुडा । सुवर्णासी अणूएवढा । नाहीं संबंध त्याचा पैं ॥१०॥
तें न होय कधींही ओखटें । सुंदरचि असे तें गोमटें । जाडें वांकुडें नाजूक हें खोटें । नामरूप त्याचें पैं ॥११॥
मुद्रिका मणि नाम हें सारें । नाजूक गोल रूप हें साजिरें । परी त्यामाजीं सुवर्णचि भरे । गोल मुद्रिका नामरूपीं ॥१२॥
तैसे देवा माझे शब्द । जरी गायिले अबद्ध सुबद्ध । तरी त्यांमाजीं तूंचि शुद्ध । भरला अससी परिपूर्ण ॥१३॥
ज्यासी पाहिजे केवळ सुवर्ण । तो न विचारी अलंकारालागुन । तैसे सद्भक्त तुझे जाण । आनंद मात्र घेतील ॥१४॥
शब्द आणि वाक्यरचना । त्यांकडे ते ढुंकून बघती ना । केवल तव प्रेमचि जाणा । धरितील ऐसा निश्चय ॥१५॥
म्हणोनि देवा करुणाकरा । लागलों चरित्र कराया त्वरा । पार घालीं यांतुनी पामरा । तूंचि गुरुराया दयाळा ॥१६॥
तूंचि कर्ता करविता एक । ऐसा भाव निश्चयात्मक । देऊनि वदवीं ग्रंथ सुरेख । या बालकाकडूनियां ॥१७॥
असो आतां श्रोते हो सज्जन । मागील अध्यायीं निरूपण । पांडुरंगाश्रम यांचे सद्गुण । उपजल्यापासूनि वर्णियेले ॥१८॥
आतां परिसा सावधान । आणिक त्यांचें सद्गुरुवर्णन । जगाच्या कल्याणाकारण । झिजविला देह त्यांनीं निज ॥१९॥
मठाची बहुपरी केली उन्नती । बहुत वाढविला मठ हा निश्र्चितीं । अर्थात् बांधविला विशेष रीतीं । केवळ जनांच्या कल्याणा ॥२०॥
यांत जनांचे काय कल्याण । ऐसा येईल कवणाही प्रश्न । तरी पुढे करूं कथन । प्रस्तुत ऐका गुणमहिमा ॥२१॥
मठांतील सकल समाधि । फिरूनि नेटक्या बांधविल्या आधीं । आणि घालविलें ताम्रशासनादि । परम सुंदर हो जाणा ॥२२॥
नूतन आणिक बहुत शेतें । घेतलीं असती सद्गुरुनाथें । उत्पन्न वाढलें अमितचि तें । मठाचे जाणा त्या समयीं ॥२३॥
मठाच्या संनिध विस्तृत जागीं । स्वच्छ पाण्याचें सरोवर वेगीं । बांधविलें जनांच्या उपयोगीं । पडावें याकारणें ॥२४॥
 तेथील जुनीं देवालयें थोर । केला त्यांचा जीर्णोद्धार । आणिक एक ऐका सविस्तर । तुम्ही सकल श्रोते हो ॥२५॥
ग्रामांतील कांहीं देउळें । मठाजवळीच आणुनी ते वेळे । राजमार्गाच्या बाजूनें सत्ताबळें । स्थापिलीं स्वामी - सद्गुरूंनीं ॥२६॥
तेथेंचि शिराली ग्रामांतरीं । नजीकचि पहा डोंगरावरी । इमारत बांधविली साजिरी । दोन मजली ती असे ॥२७॥
वटवृक्ष लाविले पांच । इमारतीजवळीच साच । 'पंचवटी' त्या स्थानासीच । नाम ठेविलें गुरुरायें ॥२८॥
तेथें जावया मार्ग सुखकर । करविला विशालसा सुंदर । आणिक शिरालीहूनि चित्रापुर । मठापर्यंत मार्ग केला ॥२९॥
पंचवटीची इमारत । असे परम शोभिवंत । दुरूनिही ती अत्यंत । सुंदर दिसे नयनांला ॥३०॥
तेवींच गृहें बांधावीं लोकांनीं । राजमार्गाच्या दोन्ही बाजूंनीं । ऐशी व्यवस्था केली स्वामींनीं । लोकहिताकारणें ॥३१॥
आणि मठाच्या संनिध पाहीं । पोस्ट - ऑफिस आणाया सर्वही । व्यवस्था केली त्या ठायीं । परम उत्कृष्ट जाणा हो ॥३२॥
पोस्ट आणि पोस्ट - मास्तर । यांकरितां गृह सुंदर । बांधवुनी, आणविलें तेथेंचि सत्वर । शिरालीचें ऑफिस तें ॥३३॥
आणि तेथेंचि मठाजवळी । कर्नाटक - शाळा बांधवुनी ते वेळीं । स्वामींनीं प्रेमें स्थापियली । लोकांकरितां जाणा हो ॥३४॥
आठवड्यामाजीं एक वार । भरावा तेथें बाजार । ऐसीही व्यवस्था केली थोर । परोपकारासाठीं हो ॥३५॥
आणिक राजमार्गावरी । जेथें तेथें दीपस्तंभ झडकरी । ठेवविले प्रकाश पडावया भारी । रात्रिसमयीं सुंदर ते ॥३६॥
ऐसींच कार्ये नानापरींचीं । बहुजनांच्या उपयोगाचीं । मठाच्याचि आश्रयें साचीं । करविलीं आपण आनंदें ॥३७॥
वाक्य कानीं पडतांचि सत्वर । काम करिती जन समग्र । न धिक्कारी कवणही नर । त्यांचें वचन कसलेंही ॥३८॥
शब्द निघतां मुखांतुनी । कार्य तें होय निश्चयें झणीं । यावरी एक तुम्हांलागुनी । सांगतों वृत्तांत सुंदरसा ॥३९॥
जेव्हां मठ बांधविला थोर । तेव्हां एक घडला चमत्कार । तो वृत्तांत तुम्हां समग्र । सांगूं ऐका प्रेमानें ॥४०॥
मठ पूर्ण बांधिल्यावरी । भोजनशाला बांधावी सत्वरी । ऐसा विचार केला, उपरी । एक प्रतिबंध आढळला ॥४१॥
तेथें होता एक नारिकेल वृक्ष । तेणें प्रतिबंध वाटे बांधावयास । याचा विचार चालिला बहुवस । एके दिनीं रात्रीं पैं ॥ ४२ ॥
जरी उपटावा तो कल्पवृक्ष । तरी असे परमदोष । ठेवितां अडथळा होय खास । भोजनशाळा बांधावया ॥४३॥
म्हणोनि श्रीसद्गुरुराय । विचारिती होउनी चिंतामय । काय करावा यासी उपाय । म्हणोनि बोलिले सहजचि ॥४४॥
मग सर्वही रात्रीं जाण । स्वामीसहित झोंपले जन । तेव्हां ऐका वर्तमान । काय झालें तें सारें ॥४५॥
अवचित भरलें ढगानें आकाश । अंधकार पडला तैं विशेष । सौदामिनीचा लखलखे प्रकाश । झाला गडगडाट भयंकर ॥४६॥
पडला पर्जन्य महाथोर । वीज पडली कल्पवृक्षावर । वृक्ष सहजचि मेला सत्वर । निमिषामाजीं तो पाहीं ॥४७॥
पहा काय चमत्कार । श्रीस्वामींचा पराक्रम थोर । शब्द निघतां मुखाबाहेर । होय अनुकूल सारें तें ॥४८॥
साक्षात् दत्ताचा अवतार । तया काय असाध्य भूवर । इच्छामाथें होय साचार । सारें अनुकूल सहजचि ॥४९॥
त्यांच्या अंगीं नाहीं स्वार्थ । सारें करिती जनहितार्थ । कार्याकार्यविचार धूर्त । शुद्ध वृत्ति त्यांची असे ॥५०॥
सदा बोलती सत्यवचन । सदा इच्छिती जनकल्याण । म्हणोनि त्यांचे मुखींचें भाषण । न होय असत्य कदापिही ॥५१॥
ते न करिती कधींही अविचार । म्हणोनि वृक्ष उपटों न देती साचार । कल्पवृक्ष तोडितां थोर । पाप होय म्हणोनि ॥५२॥
सद्गुरुस्वामींसी निश्चित । पाप पुण्य न लागे खचित । परी ते करीत नसत । अधर्माचरण कदापिही ॥५३॥
खरे जे साधुसंत । हे अवतारीच असती समस्त । तेव्हां ते कैसे होतील प्रवृत्त । अधर्माचरण करावया ॥५४॥
जनांसी शिकविती धर्म । तेचि कैसे करितील अधर्म । म्हणूनि त्यांचे प्रेमानें नाम । अद्यापिही जन घेनी ॥५५॥
बहुत राजे होऊनि गेले । अनेक पंडित शास्त्री झाले । ऐसे बहुविध जन्मूनि मेले । कुणीही न घेती नाम त्यांचें ॥५६॥
परी जे साधु अवतारिक । त्यांची कीर्ति गाती सकळिक । जेथें तेथें देवालयें सुरेख । बांधिती त्यांचीं प्रीतीनें ॥५७॥
पहा 'जय जय रामकृष्ण'। ऐसें करिती त्यांचे भजन । दशरथ वसुदेव यांचें कोणी न । करिती भजन कदापिही ॥५८॥
 त्यापरीच सद्गुरुस्वामी । यांचें नाम घेती नेहमीं । धरोनि मूर्ति अंतर्यामीं । आठविती त्यांसी सद्भक्त ॥५९॥
परी त्यांच्या वडिलांलागीं। न भजती कुणीही या जागीं । नाम त्यांचे कवणही विरागी । सद्भक्तही न घेती ॥६०॥
अहो पहा आमुचे पूर्वज । होऊनि गेले बहुतचि आज । त्यांचीं नामें निश्चयें मज । नमती विदित तीं जाणा ॥६१॥
हें मज मात्र नव्हे ऐका । कवणासीही विदित न देखा । कीं आमुचे आजे पणजे जे कां । त्यांचीं नामें काय तीं ॥६२॥
परी आमुचे स्वामी आनंदाश्रम । त्यांचे सद्गुरु पांडुरंगाश्रम । त्यांचे गुरु ते कृष्णाश्रम । वामनाश्रम त्यांचे गुरु ॥६३॥
त्यांचे गुरुजी केशवाश्रम । त्यांचे सद्गुरु शंकराश्रम । त्यांचे गुरु परिज्ञानाश्रम । शंकराश्रम यांचे सद्गुरु ॥६४॥
आणि त्यांचे गुरुजी ऐका । आद्य परिज्ञानाश्रम देखा । ऐसी नामावळी ही सकळिकां । अद्यापिही विदित असे ॥६५॥
त्या समयींचे जे आमुचे । पूर्वज होऊनि गेले त्यांचें । नामही न जाणती साचें । मग स्मरण कैंचें करितील ॥६६॥
नामें त्यांचीं नाहींत विदित । आम्हांलागीं कवणाप्रत । हें सांगावेंचि न लागत । असे सकलांसी विदितचि ॥६७॥
एवं हे साधुसंत । त्यांचीं नामें असती प्रख्यात । काय कारण तरी तेथ । नाहीं द्वेत म्हणोनियां ॥६८॥
असो ऐसे ते सद्गुरु सदय । त्यांच्या हातूनि अधर्म न होय । नाहीं यामाजीं अणुभरी संशय । धन्य धन्य ते जगतीं ॥६९॥
म्हणोनि त्यांसी पडिला विचार । कीं कल्पवृक्ष असतां थोर । भोजनशाळा बांधावया साचार । काय करावें यासाठीं ॥७०॥
तेव्हां भवानीशंकर - देवें । आपुल्या भक्तासि अनुकूल बरवें । करोनि दिधलें सहजचि आघवें । चिंता सर्व निवारिली ॥७१॥
मेलियावरी कल्पवृक्ष । उपटितां नाहीं कवणही दोष । न करितां साहस विशेष । झाले कार्य उत्तम तें ॥७२॥
एवं सद्गुरु स्वामिवर । यांच्या मुखांतुनी निघतां सत्वर । कार्य तें व्हावेंच हा निर्धार । पहा कैसें झालें तें ॥७३॥
मग बांधविली भोजनशाळा । अनुकूल झालें सकल जनांला । किती बंदावें ऐशा गुरूला । न कळे आम्हां अज्ञांसी ॥७४॥
जे असती पूर्ण ज्ञानी । आपणा सुख व्हावें म्हणोनि । हेतु त्यांच्या नसतो मनीं । अणुमात्रही जाणा हो ॥७५॥
ते जें करिती कार्य । केवल जनहितार्थचि होय । स्वार्थ नाहीं ऐसे गुरु सदय । लाभणें दुर्लभ निश्र्चयेंसीं ॥७६॥
परोपकारा झिजविती देह । आणि असती अति निःस्पृह । यामाजीं नाहीं संदेह । अणुइतका हो जाणा ॥७७॥
त्यांची वृत्ति असे अविनाश । अकर्ता अभोक्ता आपण खास । तेव्हां कैंचा येईल त्यांस । अभिमान तो सांगा हो ॥७८॥
अभिमान धरूनि जरी कार्य । केलें तरी तें निष्फल होय । तोचि एक आमुचें हृदय । गृह करोनि बैसला ॥७९॥
त्यासी घालविल्यावांचोनि । आत्मज्ञान दृढावे ना मनीं । परी तो न जाय सोडुनी । हृदयभुवन आमुचें हें ॥८०॥
म्हणोनि यासी एकचि उपाय । धरावे सद्गुरूचे पाय । तेचि सांगती साधन सदय । घालवाया अभिमाना ॥८१॥
निष्काम चित्तें जातां शरण । तेचि तारिती न लागतां क्षण । अन्य जरी केले प्रयत्र । व्यर्थ होती ते सारे ॥८२॥
रोग जावा जरी समूळ । हुशार वैद्य आणावा ते वेळ । तेव्हांच रोगी बरा होईल । सर्व पीडा जाऊनियां ॥८३॥
तैसें श्रीगुरूंचा उपदेश ग्रहण । करितां होय भवरोग - निरसन । होय वृत्ति निरभिमान । निश्र्चयें जाणा तुम्ही हो ॥८४॥
असो ऐका आणिक वर्णन । करा चित्त सावधान । तेणें होय समाधान । सद्गुरुगुण ऐकतांचि ॥८५॥
यापरी करोनि नाना प्रयत्र । झिजवुनी आपला देह जाण । केली व्यवस्था उत्तम करोन । शिराली - ग्रामामाजीं पैं ॥८६॥
एवं चित्रापुरग्राम सुंदर । आमुच्या जनांचे क्षेत्र मनोहर । बनविलें खेड्याचें शहर । पांडुरंगाश्रमस्वामींनीं ॥८७॥
जणूं काय म्युनिसीपालिटी । असे कीं तेथे गोमटी । व्यवस्था केली कैसी मोठी । बघतां दृष्टी लागे हो ॥८८॥
श्रीमंत मोठे आणि युरोपियन । सरकारी अधिकारी वगैरे जन । जेव्हां येती प्रवासालागुन । मठ बघावया येती ते ॥८९॥
 बधोनि तेथील सुंदर व्यवस्था । ही स्वामींची बुद्धि - कौशल्यता । ऐसें म्हणोनि त्यांच्या चित्ता । होय संतोष निश्र्चयेंसीं ॥९०॥
तेथील तीं सकल कार्यें । केलीं असती बुद्धिचातुर्यें । इंजिनियरापरीच केलें स्वयें । बघतां आश्चर्य वाटतें त्यां ॥९१॥
पाहूनि करिती वाखाणणी । म्हणती चातुर्याची हे खाणी । ऐसी सद्गुरुमूर्ति पाहुनी । संतोषती जन सारे ॥९२॥
अठराशें नऊ शकामाझारीं । काशीयात्रेसी गेलियावरी । तेथील पंडितांनीं सन्मान भारी । दिधला यांनी प्रेमभरें ॥९३॥
जेथे जाती तेथें त्यांसी । सन्मानचि देती बहुवसी । मुख वघतांचि तेजोराशी । तोषतें मन सकलांचें ॥९४॥
आणि करिती नमस्कार । त्यांच्या चरणांवरी सत्वर । जरी तो असे निंदक पामर । बघतांचि मन विरे त्याचें ॥९५॥
ऐशी मूर्ति शांत सुंदर । पसरली कीर्ति जगभर । असे साक्षात् अवतार । श्रीदत्ताचा म्हणोनियां ॥९६॥
प्रवचनें देती परम सुंदर । गीर्वाणींही बोलती चतुर । न चुकती त्यांत अणुमात्र । महाविद्वान पंडित ते ॥९७॥
यांची कीर्ति ऐकुनी पाहीं । भजती सकल इतर जातीही । संकटकालीं ते लवलाहीं । करिती नवस यांपाशीं ॥९८॥
तेव्हां त्यांचीं सकल संकटें । स्वामी निवारिती नेटें । ऐसें हें रत्न परम गोमटें । कोण दवडील सांगा हो ॥९९॥
त्या कथा वर्णं पुढती । आणिक सांगू यांची प्रख्याति । परंतु आपण धरावे चित्तीं । त्यांचे सद्गुण दिनरजनीं ॥१००॥
तेवींच करावी कथा श्रवण । धरोनि मनीं सारे सगुण । करावें त्यापरी आपणही वर्तन । तरीच जन्म सफल खरा ॥१०१॥
करितां ‘तत्कथन तच्चिंतन' । सारे जाउनी आपुले दुर्गुण । येती आमुच्या अंगीं सद्गुण । म्हणोनि चरित्र ऐकावें ॥१०२॥
असो आतां पुढील अध्यायीं। आणिक सद्गुण बोलूं लवलाहीं । आपण श्रोते जन सर्वही । तिष्ठत असाल अमित हो ॥१०३॥
माझ्या अंगीं जरी ना भक्ति । श्रोत्यांच्या प्रेमासाठीं करविती । श्रीसद्गुरुस्वामी निश्र्चिंतीं । ग्रंथ हा सारा मजकडुनी ॥१०४॥
जरी आपुल्या प्रेमासाठीं । करविला ग्रंथ सरळ मराठी । तरी मजही लाभेल गोमटी । प्रेमाची गोडी अणुमात्र ॥१०५॥
वत्साकरितां दूध दे गाई । त्याचा सकलांसी लाभ होई । तैसी तुमच्या प्रेमाची नवलाई । मजही लाभेल गोडी ती ॥१०६॥
असो पुढील अध्यायीं सुरस । कथा सांगू गुरुकृपेंचि खास । ऐकतां होईल परम संतोष । तुम्हां भाविक श्रोत्यांसी ॥१०७॥
आनंदाश्रम-परमहंस । शिवानंदतीर्थ पुण्यपुरुष । यांच्या कृपाप्रसादें एकत्रिंश । अध्याय गुरुदासें संपविला ॥१०८॥
स्वस्ति श्रीचित्रापुर । गुरुपरंपराचरित्र सुंदर । ऐकतां निरसे अज्ञान समग्र । एकत्रिंशाध्याय रसाळ हा ॥१०९॥
अध्याय ३१ ॥
ओंव्या १०९ ॥
॥ॐ तत्सत्-श्रीसद्गुरुनाथचरणारविंदार्पणमस्तु ॥

इति एकत्रिंशाऽध्यायः समाप्तः ॥