चित्रापुरगुरुपरंपरा - अध्याय ॥५॥

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ।॥ श्रीपरिज्ञानाश्रमगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीभवानीशंकराय नमः ॥ॐ॥
जय जय जय जय त्रिगुणातीता । निर्विकारा अव्यया अव्यक्ता । बंधमोचका भवभयहर्ता । सगुणसांद्रा सुखमूर्तें ॥१॥
नमो परिज्ञानाश्रम ताता । भक्तजनांच्या पुरविसी आर्ता । न धरिसी अणुमात्र अंतरीं स्वार्था । काय वाखाणूं गुणमहिमा ॥२॥
परम उदारा शांत दयाळा । धांवलासि नतजनकार्याला । बोधामृत पाजुनी उद्धरिलें सकलां । देवा दयाळा तूं पाहीं ॥३॥
मज दावीं आतां वाट । तूंचि कृपा करोनि नीट । वृत्तीचा मार्ग करोनि सपाट । नेई मोक्षासी बा वेगीं ॥४॥
असो आतां तुम्ही हो सजन । ऐका पुढील वर्तमान । मागील अध्यायाचें निरूपण । बोलूं आतां लवलाहीं ॥५॥
मागील अध्यायीं परिज्ञानाश्रम । स्वामी सद्गुरु ते गुणग्राम । नगर - संस्थान सोडुनी धाम । जावया निघाले श्रृंगेरीं ॥६॥
मग स्वामी श्रृंगेरीसी । परिवारसहित येती मठासी । उरकुनी स्नान-अनुष्ठानासी । जाती दर्शना देवीच्या ॥७॥
परी स्वामींसी न पुसे कोणी । बघती सकलही आपुल्या नयनीं । गेले आपापल्या गृहालागुनी । अर्चकादि सकलही ॥८॥
कुलुप लाविले देउळाद्वारीं । तैसेंचि ठेविती सायंकालवरी । कोणीही न येती पाहुनी त्यावरी । कळलें अंतरीं स्वामीसी ॥९॥
केला जनांनीं अपमान । न होय हें स्वामींसी सहन । तेव्हां प्रार्थिती शारदादेवीलागून । भक्तिप्रेमपुरःसर ॥१०॥
शंकराचार्यें आणिली मूर्ति । काश्मीराहुनी स्थापिली तिजप्रति । परम सुंदर लावण्यवती । शारदांबा देवी त्या ठायीं ॥११॥
आळविती तिज सद्गुरुस्वामी । खिन्न होउनी अंतर्यामीं । येथे शंका कराल तरी मी । सांगतों विवरुनी आधीं पैं ॥१२॥
म्हणतां स्वामींचें हृदय शांत । तरी आली कैसी खिन्नता तेथ । तरी सावध करोनि चित्त । अवधारा भाविक चतुर हो ॥१३॥
आम्हां अज्ञांचा शोक तो अनिवार । मी कर्ता भोक्ता ऐसा निर्धार । तेंचि ध्यान लागे निरंतर । म्हणोनि शांतता नाहीं पैं ॥१४॥
परी ज्ञानियांलागीं उदकावरी । अक्षरें काढितां राहती कोठवरी । तैशीच क्षणिक त्यांची खिन्नता सारी । मानी अकर्ता अभोक्ता आपण ॥१५॥
म्हणोनि ज्ञात्यांच्या अंतःकरणीं । शांतता राहे वास करोनी । भोग्य भोगणें नसतां दोन्हीं । भोक्ता कैंचा होईल तो ॥१६॥
जो भोक्ताचि नव्हे मानी आपण । तया खेद कैंचा होय उत्पन्न । खेद व्हावया काय कारण । तेंचि आतां बोलूं पैं ॥१७॥
जेथें राहे सदा भेद । तेथें वसे परम खेद । ज्याच्या अंगीं शुद्ध बोध । त्यासी नाहीं भेद तो ॥१८॥
दांत लागतां ओंठा जाणा । दोष तो द्यावा सांगा कवणा । तैसें ज्ञानिया अन्य दिसेना । म्हणोनि अपमान ना तेथें ॥१९॥
परी जनीं ज्यांचा असे व्यवहार । त्यांनीं त्यापरी वागणें हें कर्तव्य थोर । अंध नव्हे त्यांचा विचार । मानवांपरी ज्ञानियांचा ॥२०॥
नाहीं तयांसी दुरभिमान । परी असतो सदभिमान । जरी झाला ज्ञानी पूर्ण । न होय अपराध तो त्यांचा ॥२१॥
नाटकामाजी घेतां वेष । त्यापरी करावें लागे त्यास । परी विसरेना मी कोण यास । दावी शोक वरीवरी ॥२२॥
तद्वत् स्वामींचे लक्ष निरंतर । 'असें मी ब्रह्म' ऐसा निर्धार । परी संन्यासी असतां महाथोर । अवमानिलें तें न साहे ॥२३॥
धर्मस्थापक असतां संन्यासी । सन्मुख करिती अधर्मराशी । कैसें साहेल सांगा तयांसी । म्हणाल काय अधर्म जाहला ॥२४॥
तरी ऐका संन्याशां अपमान । तोचि अधर्मासी मूळ कारण । त्यावीण थोर पाप आन । नसे कांहीं जगतीं या ॥२५॥
म्हणोनि स्वामी झाले खिन्न । आणि गेले तेथुनी उठोन । मग करोनि अनुष्ठान । आरंभिलें स्तवन शारदेचें ॥२६॥
जय जय भगवते शारदा देवी । भिन्न तूं नससी मजहूनि पाहीं । नमन करावें कवणा केवीं । सांग सुंदरे करुणाळे ॥२७॥
तुझें स्वरूप न कळे कवणा । मग कैसें करावें तुझ्या स्तवना । कोण करील त्वद्गुण-वर्णना । प्रणवरूपिणे जगदंबे ॥२८॥
आम्हां अज्ञांसी न कळे कांहीं । म्हणुनी करितों प्रार्थना तव ही । येईं आतां सन्मुख पाहीं । देईं दरुशन आम्हांसी ॥२९॥
देउळाचें लाविलें द्वार । करितों पूजा येथेंचि सत्वर । करोनि घेईं स्वीकार । पूजेचा आमुच्या करुणाळे ॥३०॥
करीं सकलांचें कल्याण । देउनी पूर्ण आशीर्वचन । निंदक वंदक सारे समान । ब्रह्मस्वरूप सर्वही ते ॥३१॥
काय तुझें तें स्वरूप-लावण्य । येईं आतां संनिधीं जाण । देउनी आम्हांसी प्रेमें दरुशन । सांभाळीं माते गुणसांद्रे ॥३२॥
ऐसें म्हणोनि जाहले ध्यानस्थ । मानसपूजा आरंभिली तेथ । शारदांबा येउनी बैसत । हृदयांतरीं त्या काळीं ॥३३॥
साक्षात् शंकर अवतार पूर्ण । असाध्य कैंचें त्यांप्रति जाण । असे संनिधींत येईल कोठून । परी दावीत लोकां चमत्कार ॥३४॥
मग करोनि षोडशोपचार । पूाज भक्तिप्रेमपुरःसर । आपुल्याकडे आकर्षिलें समग्र । तेज देवीचें तपोबळें ॥३५॥
अहाहा तें सामर्थ्य काय । तपोबळाचें थोर होय । स्वामी समर्थ सद्गुरुराय । धन्य धन्य तयांची ॥३६॥
ऐशी त्यांनीं करुनी पूजा । तोषविलें पूर्ण तिजला सहजा । प्रसन्न होउनी भक्तकाजा । सिद्ध जाहली वेल्हाळ ती ॥३७॥
म्हणे मद्भक्ता परमश्रेष्ठा । प्रसन्न जाहल्यें तुजला आतां । ऐसें म्हणाया लाज वाटे चित्ता । प्रभो शंकरा गुरुराया ॥३८॥
कारण तूं सकळ देवांचा देव । तुजहुनी नाहीं दाविता ठाव । निजरूपाचा, म्हणोनि सर्व । येती शरण तुजलागीं ॥३९॥
ऐशा सगुरो तुझें दरुशन । घ्यावया आल्यें मी धावोन । तुझ्या संगतीं येत्यें येथून । म्हणोनि अदृश्य जाहली ॥४०॥
मग जाहला चमत्कार । शृंगेरी मठाचे स्वामी गुरुवर । पहुडले असतां रात्रीं थोर । देखती स्वप्न अद्भुत तें ॥४१॥
म्हणे सरस्वती जगद्गुरूंसी । काय झालें तुझिया मठासी । न कळे कांहीं बापा तुजसी । अपराध थोर त्वां केला ॥४२॥
येथें येउनी कैलासनाथ । राहिला असतां परिवारासहित । योग्य सन्मान तयांप्रत । दिधला नाहीं तुमच्या जनीं ॥४३॥
इतुकेंचि नव्हे आणिक एक । सांगत्यें चित्त देउनी ऐक । येतां भेटीस ते माझ्या देख । पूजारी गेले द्वार झांकोनि ॥४४॥
ऐसा त्यांचा जाहला अपमान । पाहुनी कळवळलें माझें मन । आतां जात्यें मी येथोन । त्यांचिया संगें खचितचि ॥४५॥
ऐसें सांगोनि शारदांबा । अदृश्य जाहली ती जगदंबा । तैं जगद्गुरूंसी वाटे अचंबा । करिती विचार बहु मनीं ॥४६॥
मग उठोनि लगबगेंसीं । पाचारोनि सांगती जनांसी । जाऊं आतां राउळासी । पूजासामग्री सिद्ध करा ॥४७॥
ऐसें म्हणोनि स्नानादिक । करूनि नित्याचें आन्हिक । गेले पूजेसी अंबेसन्मुख । राहिले उभे त्या वेळीं ॥४८॥
मूर्ति बघतां दचकले भारी । कळा उतरली देवीची सारी । आतां काय करावें, म्हणती अंतरीं । खरा दृष्टांत रात्रींचा ॥४९॥
तेव्हां बोलावूनि निजपरिवारासी । म्हणती कोण नूतन आले, आम्हांसी । सांगा आतां, तुम्हीं तयांसी । कां न केला सन्मान ॥५०॥
योग्य प्रकारें करावा सन्मान । ऐसें असतां गेलां पळोन । रात्रीं पाहिलें आम्हीं स्वप्न । देवी क्षोभली आम्हांवरी ॥५१॥
बघा देवीचें गेलें तेज । मुखकमलींचें कैसें आज । सांगा घडला वृत्तांत जो निज । म्हणोनि क्षोभले तयांवरी ॥५२॥
तेव्हां सांगती सकल वृत्तांत । अपराध जाहला आमुचा अत्यंत । क्षमा करावी, आतां तयांप्रत । सन्मानूनि आणूं गुरुराया ॥५३॥
सारस्वत ब्राह्मणांचे स्वामी । अजूनी असती याचि ग्रामीं । तयांसंनिधीं जाउनी आम्हीं । आणूं बोलावुनी आज्ञेपरी ॥५४॥
मग जगद्गुरु निजपरिवारासहित । आले स्वामी असती जेथ । घेतली आदरें तयांची भेट । आणि बोलिले तें ऐकावें ॥५५॥
आमुच्या जनांचा अपराध थोर । नाहीं केला आपुला सत्कार । क्षमा करावी तयां साचार । ऐसें विनविते जाहले ॥५६॥
यावरी बोलती स्वामी सुंदर । अपराध कवणाचा नाहीं, सर्वत्र । भरला प्रभु भवानीशंकर । दोषातीत असे तो ॥५७॥
ऐकतां ऐसें स्वामींचें वचन । आणि ब्रह्मतेजाचें पाहतां वदन । संतोषलें जगद्गुरूंचें अंतःकरण । मग प्रेमें बोलती उभयतां ॥५८॥
तेव्हां तयांचे कळलें संपूर्ण । विद्वत्ता आणि तपोबल पूर्ण । स्वप्नीं सांगितली जी खूण । सत्य वाटली त्यांलागीं ॥५९॥
शारदादेवीचें तेज तें जाण । घेतलें यांनीं आकर्षून । ऐसी योग्यता आहे पूर्ण । सत्य सत्य यांच्यांत ॥६०॥
ऐसें म्हणोनि अंतर्यामीं । विचार करितीन जगद्गुरु स्वामी । कीं शारदादेवीचें तेज तें आम्हीं । घेऊं माघारें विनवोनि ॥६१॥
नातरी आपुल्या पवित्र मठाची । कीर्ति नष्ट होईल साची । म्हणोनि कला शारदेची । मागुनी घ्यावी त्यांपाशीं ॥६२॥
ऐसें विचारोनि मानसीं । म्हणती आमुच्या स्वामींसी । शारदादेवीची कला जैसी । घेतली तैसी द्या हो ॥६३॥
करावें पुनरपि आवाहन । कलेचें प्रतिमेमाजीं पूर्ण । ऐकतां तयांचे प्रेमळ वचन । डोलविती मान स्मितमुखें ॥६४॥
अवश्य देऊं कला तेज आतां । नका करूं कांहीं चिंता । सकलही कर्ता करविता । तोचि भवानीशंकर ॥६५॥
ऐसे ऐकतां मधुर बोल । जगद्गुरूंच्या आनंदा नाहीं मोल । त्वरेंचि आणवुनी वाजंत्री ढोल । मिरवित नेलें मठासी ॥६६॥
देउनी नाना वस्त्रें भूषणें । गौरविलें बहुत सन्मानानें । आणि देउळीं नेउनी त्वरेनें । देवविलें दरुशन देवीचें ॥६७॥
मग आमुच्या सद्गुरुनाथें । काय केलें सांगतों मी तें । करिते जाहले एकाग्र चित्तें । अनुष्ठान थोर त्या स्थानीं ॥६८॥
आणि करिती प्रार्थना स्तवन । म्हणती शारदे बिंबीं येऊन । बैसें तूं आतां सकलां दरुशन । देईं झडकरी माउलिये ॥६९॥
ऐसें बोलतां स्वामी सुकुमार । काय जाहला चमत्कार । मुखकमळीं तेज तें अनिवार । झळकलें शारदा देवीच्या ॥७०॥
बघतां सकलही आश्चर्यचकित । जगद्गुरु तोषले मानसीं बहुत । मग घातलें दंडवत । जगद्गुरूंनीं तेवेळीं ॥७१॥
उपरी केला सन्मान । संस्थाना शोभे ऐसें भूषण । छत्रचामरादि बिरुदावळी अर्पण । केली आमुच्या स्वामींसी ॥७२॥
आणिक 'आडवी पालखी' याचा । अधिकार दिधला मनःपूर्वक साचा । यावरी म्हणती कांहीं तुमचा । हेतु असेल तो सांगावा ॥७३॥
येथे येण्याचें काय कारण । नाहीं पुसिलें आपुल्यालागुन । आतां सांगावें काय तें पूर्ण । करूं कार्य आपुलें पैं ॥७४॥
यावरी बोलती सद्गुरुस्वामी । पुसतां तें कारण सांगतों आम्हीं । "संमतिपत्र आणावें तुम्हीं । म्हणोनि रायें पाठविलें ॥७५॥
नगर-संस्थानींचा राव । म्हणे तुम्ही सारस्वत हे सर्व । यांचे स्वामी होय हा ठराव । सिद्ध करोनि दावा पैं ॥७६॥
जाउनी शृंगेरी मठासी जाण । आणावें संमतिपत्र जगद्गुरूंकडून । दाखवावें आम्हांलागून । ऐसें बोले तो राव" ॥७७॥
तेव्हां स्वामी जगद्गुरु यांनीं । दिधलें संमतिपत्र तत्क्षणीं । मग सद्गुरु संतोषोनि । परतले परिवारासमवेत ॥७८॥
आश्विन शुद्ध नवमी दिवशीं । अद्यापिही श्रृंगेरीसी । आमुच्या सारस्वत-जनांसी । प्रथम सन्मान देती पैं ॥७९॥
मग नगर-संस्थानीं रायाप्रती । भेटावयासी सद्गुरु जाती । संमतिपत्र तया दाखविती । पाहुनी संतोषला तो राव ॥८०॥
त्यानें साष्टांग घातलें दंडवत । म्हणे अपराध माझा झाला बहुत । क्षमा करोनि बालकाप्रत । रक्षीं देवा दयाळा ॥८१॥
नकळतां आपुला महिमा अगाध । शिणविलें आपुल्यासी बहुविध । उद्धरीं आतां हा मतिमंद । असे शरण या पायीं ॥८२॥
ऐकुनियां आपुली कीर्ति । आकर्षिली शारदांबेची कांति । क्रोध नाहीं अणुमात्र चित्तीं । प्रार्थितां दिधली पुनरपि ॥८३॥
यापरी श्रृंगेरी-ग्रामीं सकल । महिमा दाविली तेथें विपुल । ऐकतां वर्णन पाषाणही विरेल । काय पाड मानवांचा ॥८४॥
ऐसें करोनि रायानें स्तवन । गौरविलें बहुत सन्मानेंकरून । मग गुरुनाथें गोकर्णीं गमन । केलें परिवारासहित पैं ॥८५॥
राहिले येवोनि मठांतरीं । आनंदले ग्रामींचे नर नारी । केला उत्सव नानापरी । अति प्रेमानें त्या वेळीं ॥८६॥
असो कांहीं दिवस गेले । सद्गुरुस्वामींच्या कृपाबळें । राहती सुखानें तये वेळे । सांगतों वृत्तांत पुढील तो ॥८७॥
श्रीसद्गुरु न स्वामीलागीं । वाटे कीं मी असोनि त्यागी । म्हणिजे आपण संन्यासी योगी । असतां येथेंचि कां राहूं ॥८८॥
सदा सर्वदा मठामाजीं । राहणें उचित नव्हे सहजीं । तीर्थयात्रा करणें आजि । कर्तव्य आमुचें हेंचि पैं ॥८९॥
ऐसा विचार करुनी मानसीं । निवेदिला हेतु भक्तांपाशीं । ऐकतां ताप जाहला सकलांसी । काय सांगूं ती कथा ॥९०॥
पडली जणूं वीज अंगावरी । अथवा भूकंप झाला सत्वरी । ऐसें वाटूनियां नरनारी । करिती आकांत ते समयीं ॥९१॥
लागले  चरणीं तये वेळ । करिती प्रार्थना मिळुनी सकल । मंजुळ स्वरें परम कोमल । संनिधीपाशीं त्या काळीं ॥९२॥
प्रभो देवा सद्गुरुराया । करुणा करीं आम्हांवरी सदया । नका जाऊं टाकूनियां । अज्ञ बालकां आम्हां हो ॥९३॥
धेनु टाकितां निजवत्सासी । त्याची गति होईल कैसी । हें सांगावें नलगे तुम्हांसी । अज्ञ म्हणोनि विनवितों ॥९४॥
माता अव्हेरुनी गेली बाळासी । तरी त्याची गति होईल केसी । कोण सांभाळील तयासी । सांगा प्रभो दयाळा ॥९५॥
तद्वत् आम्हां दीन बालकां । टाकितां आपदा येईल देखा । कोण सांगूनि आम्हां विवेका । तारील स्वामी गुरुराया  ॥९६॥
शिकवी कोण स्वधर्म सारा । येईल कैसा चित्ता थारा । तुजवांचोनि सर्व पसारा । सांभाळील कोण सांगा हो ॥९७॥
नाना आभरणें वस्त्रें सुंदर । रूप लावण्य वर्ण गौर । परी कपाळीं कुंकूं नसतां सुकुमार । काय शोभा तियेची ॥९८॥
तैसे आम्ही सकल भक्त । नसतां सद्गुरु देशीं सतत । कैंच्या सुखासाठीं जगावें जगांत । त्याहुनी मरणें योग्य गमे ॥९९॥
म्हणोनि देवा दयाळा आतां । नका जाऊं सोडुनी ताता । उद्धरावया आपुल्या भक्तां । रहावें येथेंचि आनंदें ॥१००॥
यावरी बोलती सद्गुरुराय । येथे आमुचें काज काय । हृदयीं धरोनि सद्गुरुपाय । रहा सुखानें सकलही ॥१०१॥
सद्गुरु व्यापक सर्वत्र भरला । घडिघडी आठवा या मद्वाक्याला । नश्वर शं जाणा दिसे जें तुम्हांला । शाश्वत तें एक परब्रह्म ॥१०२॥
नश्वर ऐशा या देहासी । भुलुनी शेवटीं जावें फांशीं । यमराजाच्या दरबारासी । कर्मापरी आपापुल्या ॥१०३॥
फिरुनी लक्ष चौऱ्यांशीं योनी । येई मनुष्य जन्मालागुनी । हा अमोलिक जन्म दिनरजनीं । विषयसुखांत घालूं नये ॥१०४॥
मी कोण कोठला याचा विचार । करावा मानवें अहोरात्र । तरीच होईल तयांचा उद्धार । गुरुकृपेनें सहजचि ॥१०५॥
म्हणोनि तुम्ही करा विचार । निजस्वरूपाचा वारंवार । देह मी नव्हें ऐसा निर्धार । धरा निर्मल चित्तानें ॥१०६॥
मग होईल परम ज्ञान । यामाजीं नसे अनुमान । करा निर्मल अंतःकरण । तरीच कार्य साधेल ॥१०७॥
असो आतां आम्ही जाण । जाऊं कराया तीर्थाटन । सद्गुरुकृपा असे परिपूर्ण । तुम्हांवरी खचित पैं ॥१०८॥
ऐसें ऐकतां सद्गुरुवचन । झालें सर्वांचं मन उद्विग्न । म्हणती देवा न करीं कठिण । आम्हांवरी हृदय तें ॥१०९॥
बालका मातेवीण पुसे कवण । सांगा हो देवा आम्हांलागून । जावें आतां कवणा शरण । प्रभो गुरुनाथा दयाळा ॥११०॥
देउनी आम्हांसी दरुशन । सुखविलें सकलांसी कांहीं दिन ।आतां गेलां जरी टाकून । जाईल प्राण आमुचा हा ॥१११॥
दीप नसतां जैसें सदन । अंधारें उपयोगा न ये जाण । तैसें श्रीसद्गुरूवांचून । जिणें आमुचें व्यर्थचि ॥११२॥
ऐसी नानापरी करुनी प्रार्थना । म्लान वदनें भाकिली करुणा । आणि घालुनी लोटांगणा । वर्षला पर्जन्य अश्रूंचा ॥११३॥
यापरी प्रार्थितां बहुत । द्रवलें सद्गुरुस्वामींचें चित्त । म्हणती तुमच्या भक्तीनें आम्हांप्रत । बांधिलें तें सोडवेना ॥११४॥
तेव्हां संतोषले समस्त । राहवुनी घेतलें तयांप्रत । मठामाजीं प्रेमानें बहुत । सारस्वतवृंदानें तेधवां ॥११५॥
लोटल्यावरी कांहीं दिवस । नगर-संस्थानींच्या जनांस । कळविलें इकडील वृत्तांतास । गोकर्णींच्या जनांनीं ॥११६॥
पुढील अध्यायीं हेंचि निरूपण । सांगूं तुम्हां विस्तारून । शाश्वत मठ तेथें बांधून । शिष्यस्वीकारही करविला ॥११७॥
श्रीसद्गुरु-आनंदाश्रम । आणि शिवानंदतीर्थ सद्गुरु परम । यांच्या प्रसादें पंचम । अध्याय गुरुदासें संपविला ॥११८॥
स्वस्ति श्रीचित्रापुर । गुरुपरंपराचरित्र सुंदर । ऐकतां दैन्य हरेल समग्र । पंचमाध्याय रसाळ हा ॥११९॥
अध्याय ५ ॥
ओंव्या ॥ ११९ ॥
ॐ तत्सत्-श्रीसद्गुरुनाथचरणारविंदार्पणमस्तु ॥
॥ इति पंचमोऽध्यायः समाप्तः ॥