चित्रापुरगुरुपरंपरा - अध्याय ॥१५॥

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीशंकराश्रमस्वामीगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीभवानीशंकराय नमः ॥ॐ॥
जय जय चतुर्थ शंकराश्रमा । बालक नेणे तुझी महिमा । परी तूंचि दाखवीं आम्हां । अज्ञजनांसी तव लीला ॥१॥
न कळे मज ब्रह्मज्ञान । नाहीं माझ्या अंगीं सद्गुण । नसे भक्ति प्रेम जाण । ऐसा दुर्गुणी मी पाहीं ॥२॥
अंगीं नाहींत साधनें चार । ऐसा मी खरा पामर । त्वांचि रक्षावा निजकिंकर । हेंचि मागतों चरणीं या ॥३॥
तुझा एक दुर्बल दास । हीन दीन भजनीं आळस । म्हणोनि माते तूंचि खास । देईं उल्हास मजलागीं ॥४॥
देईं मजला सद्गुरुनाथा । चतुर्थ भक्ति 'पादसेवन' आतां । हेचि प्रार्थना त्यावीण सर्वथा । न मागेंचि तुजपाशीं ॥५॥
आतां परिसा सावधान । शंकराश्रम यांचे सगुण । ऐकतां होती पापें दहन । अगणित पुण्य ये अंगीं ॥६॥
मागील अध्यायीं निरूपण । परिज्ञानाश्रम स्वामी चिद्धन । शिष्य करुनी झाले आपण । समाधिस्थ कांहीं दिवसांनीं ॥७॥
आतां सद्गुरु चतुर्थाश्रम । ऐका यांचे सद्गुण परम । उत्कृष्ट असूनि जनांसी सुगम । दाविला मार्ग युक्तीनें ॥८॥
ऐसे ते सद्गुरु शंकराश्रम । करिती जनांवरी बहुत प्रेम । सांगती आपुला उत्तम धर्म । अति निर्लोभें ते पाहीं ॥९॥
परम विद्वान महायोगी । झाले क्षण न लागतां विरागी । सदा निजात्मसुखासी भोगी । काय वानूं महिमा ती ॥१०॥
अंतःकरण तयांचें बहुत शांत । प्रवचन देतां परम अद्भुत । वाक्पटुता असे ती अमित । सुलभ युक्तीनें सांगती ॥११॥
येई संनिधीं भक्तवृंद । सकाम निष्काम भजती द्विविध । कामिकां देती फल समृद्ध । निष्कामा देती मोक्षासी ॥१२॥
कित्येक येउनी प्रार्थना करिती । कष्ट कैसे आमुचे जाती । तयांसी आशीर्वचना देती । 'कल्याण होईल तुमचें' पैं ॥१३॥
भवानीशंकर असे समर्थ । भजा प्रेम धरोनि त्याप्रत । तोचि तुमचे कष्ट निवारीत । धांवत येउनी क्षणमात्रें ॥१४॥
ऐसें येतां मुखांतुनी । सत्यचि होय त्यांची वाणी । मनुष्य न मानी त्यांसी कोणी । साक्षात् दत्तात्रेय अवतार ते ॥१५॥
खचित असती दत्तावतार । ऐसें बोलती नारीनर । म्हणती आमुचें भाग्य थोर । म्हणोनि लाभले चरण हे ॥१६॥
यापरी नानाविध भजती जन । कवणाचेंही न दुखविती मन । ज्याचें जैसें होय समाधान । युक्तीनें बोधुनी करिती पैं ॥१७॥
गरीब अथवा श्रीमंत । कुणीही येवो सद्भक्त । प्रेमें भाषण करिती त्यांप्रत । कळवळोनि अंतरीं ॥१८॥
बघतां मूर्ति परम सुंदर । विलसे ब्रह्मतेज मुखावर देव तळमळती स्वर्गीं फार । म्हणती भूवरीचे धन्य जन ॥१९॥
असो आतां ऐसें असतां । स्वामींचे चित्त सदा परमार्था । न करी अणुमात्र देहाची ममता । करिती दुर्लक्ष अतितर ते ॥२०॥
म्हणोनि होय देह अशक्त । वरचेवरी तयांसी व्याधि होत । यास्तव वेगेंचि जन समस्त । प्रार्थना करिती ती ऐका ॥२१॥
प्रभो देवा सद्गुरुराया । शिष्य - स्वीकार करावा सदया । अवश्य म्हणती बघुनी हृदया । भक्तजनांच्या तेधवां ॥२२॥
तेव्हां प्रमुख जन लागती । शोधावया योग्य व्यक्ति । न मिळे योग्य शुक्लभट्ट त्यांप्रति । म्हणोनि बघती दुज्या कुळीं ॥२३॥
कंडलूर कुळींचा एक । सांप्रत त्या कुळासी लोक । 'तलगेरी' ऐसें बोलती देख । निवडिला मुलगा उत्कृष्ट ॥२४॥
केली मागणी त्यांपाशीं । माघ शुद्ध दशमी दिवशीं । प्लवसंवत्सर शके सत्राशें तीन । केला स्वीकार गुरुरायें ॥२५॥
'केशवाश्रम' नामाभिधान । देउनी केला उपदेश जाण । शंकराश्रमें शिष्यालागुन । परम प्रेमानें त्याकाळीं ॥२६॥
असो सद्गुरु शंकराश्रम । असती परिपक्व आत्माराम । तपःसामर्थ्य असे परम । चमत्कार घडती त्यायोगें ॥२७॥
यावरी एक कथा अद्भुत । सांगूं इकडे लावा चित्त । ऐकतां द्रवेल प्रेमळ भक्त । इतुकी सुंदर कथा ती ॥२८॥
हे श्रीसद्गुरु शंकराश्रम । करितां पारमार्थिक नेम । करिती दुर्लक्ष देहाचें परम । हें कथिलें आहे आधींच ॥२९॥
ऐसें दुर्लक्ष करितां परियेसीं । हिंवताप लागे शरीरासी । तेव्हां कथा झाली ती कैसी । कथितों आतां श्रोते हो ॥३०॥
थंडी वाजे बहुवमी । ज्वर येई सदा स्वामींसी । अनुष्ठाना बैसतां देहासी । हाल होती बहुतचि ॥३१॥
अनुष्ठाना बैसतां थंडी येत । तेव्हां ते करिती काय त्वरित । निजदंडावरी खचित । ज्वर आवाहन करिती ते ॥३२॥
जेव्हां संपे अनुष्ठान । तेव्हां दंडावरीचा ज्वर जाण । अंगावरी परत घेती आपण । ऐशी शक्ति तयांची ॥३३॥
ऐसें असतां एके दिनीं । अनुष्ठान समयीं थंडी भरोनी । आली अतिशय तेव्हां स्वामींनीं । झांकिली उपरणी दंडावरी ॥३४॥
ज्वरावाहन करिती दंडीं । तेव्हां वाजे दंडास थंडी । थरथरां कांपे दंड तांतडी । पाहिले तेव्हां एकानें ॥३५॥
जेव्हां संपलें अनुष्ठान । तेव्हां स्वामी परतुनी आपण । ज्वर अंगीं घेती पूर्ण । पाहुनी विस्मित झाला तो ॥३६॥
मग येतां सद्गुरु बाहेरी । भेटला तो गृहस्थ सत्वरी । भीत भीत तो निजअंतरीं । बोले संनिधीं तें ऐका ॥३७॥
म्हणे देवा कृपाघना । एक प्रश्न येतो मन्मना । तेव्हां बोले सद्गुरुराणा । ना भीं बोल झडकरी ॥३८॥
यावरी बोले तो गृहस्थ । पाहिला चमत्कार संनिधींत । दंड थरथरां कांपे तेथ । अनुष्ठान संपे तोंवरी ॥३९॥
जेव्हां तयावरील उपरणी । घेतली आपण काढोनी । तेव्हां थांबे काय ही करणी । न कळे देवा तव लीला ॥४०॥
मुख पाहतां ज्वर बहुत । आला ऐसें आपुल्यासी दिसत । कृपा करोनि मजप्रत । काय चमत्कार तो सांगावा ॥४१॥
यावरी बोलती हास्यवदन । शंकराश्रम - स्वामी कृपाघन । काय असे ती तुजला खूण । सांगतों ऐक एकाग्र ॥४२॥
आम्हांसी जो येतो ज्वर । तो आवाहन या दंडावर । करितों अनुष्ठान - समयीं साचार । संपलिया घेतों पुनरपि ॥४३॥
यावरी बोले तो गृहस्थ । इतुकें जरी आपुल्याप्रत । समजे तरी कां ना ठेवीत । दंडावरीच सर्वदा ॥४४॥
तेव्हां बोलती सद्गुरुनाथ । सांगतों कासया तें तुजप्रत । परी येथे लागीं चित्त । चंचल होऊं नेदीं बा ॥४५॥
प्रारब्ध हें कवणाही न सुटे । जरी झाले ज्ञानी मोठे । तयांसीही नाना संकटें । येती प्रारब्धें पाहीं बा ॥४६॥
कर्में असती विविध । संचित क्रियमाण-प्रारब्ध । क्रियमाण आणि संचित दग्ध । होय सारें ज्ञात्याचें ॥४७॥
परी प्रारब्ध ज्ञात्यालागीं । चुकेना कल्पांतींही जगीं । ज्याचें प्रारब्ध तोचि भोगी । न वचे अन्यासी तो भोग ॥४८॥
सुख अथवा दुःख । जें जें येईल आपुल्या सन्मुख । तें तें भोगावें तेव्हांचि देख । अकर्ता अभोक्ता समजोनि ॥४९॥
जो मानी आपणासी कर्ता । तोचि भोगी सुखदुःख तत्त्वता । ज्ञानियासी तयाची वार्ता । नकळे साक्षित्वामुळे पैं ॥५०॥
जें येई भोगावयासी । तें भोगुनी सारावें येचि जन्मासी । आतां जें सांगितलें तुजसी । घरीं मानसीं विवेक हा ॥५१॥
जरी नकळे ज्ञानाज्ञान । तरी अंतरी धरीं वचन । इतुकेंचि बापा तूं जाण । सांगतों आतां अवधारी ॥५२॥
 सुख आणि दुःख सकळिक । यामाजीं बघावा श्रीहरी एक । त्यावीण नाहीं आणिक । तोचि भरला सर्वत्र ॥५३॥
जैसें प्रारब्ध उदया येई । तैसे भोग मिळतील पाहीं । आपण अलिप्त राहुनी सर्वही । बघावी लीला देवाची ॥५४॥
आतां म्हणसी ब्रह्मज्ञान । न होतां इतकी योग्यता कोठून । येईल कैसी मजलागोन । तरी ऐक बापा उत्तर ॥५५॥
नलगे तयासी ब्रह्मज्ञान । असावा एक दृढभाव पूर्ण । मग होईल सहजचि जाण । ब्रह्मज्ञान तें पाहीं ॥५६॥
प्रथम करावी निष्काम भक्ति । येईल तेव्हां सहज विरक्ति । जें जें दिसे भासे जगतीं । तें तें अर्पावें देवासी ॥५७॥
'अर्पावें' म्हणजे उचलुनी द्यावें । ऐसा त्याचा भाव नव्हे । देवा तुझें त्वांचि घ्यावें । म्हणावें नाहीं माझें हें ॥५८॥
हें जगत् सर्व तुझेंचि । येथें धरावी ममता कैंची । सर्व रूपें नटसी तूंचि । नाहीं अन्य वस्तु पैं ॥५९॥
तेव्हां तुजला काय अर्पण । करावें कवणासी कोणतें कोण । देता घेता तूंचि सघन । वृथाचि अहंता धरणें ही ॥६०॥
अहंता ममता त्यागितां सर्व । मग कैंचे सुखदुःखभाव। ज्यासी 'मी माझें’ त्यास सदैव । बाधे सुखदुःख तेंपाहीं ॥६१॥
‘अहंता-ममता' याचा अर्थ । 'मी - माझें ऐसा होत । एवं तेणेंच सुखदुःख बाधत । कैसें तें सांगूं आतांचि ॥६२॥
असे एक थोराचें मदन । तेथें येती बाळे दोन । आपुल्या मातेसंगें जाण । फिरावयास सहजचि ॥६३॥
मुलांची खेळणीं परम सुंदर । असती त्या गृहाभीतर । तयांसाठीं तंटा थोर । उपजला त्या बाळांमाजीं ॥६४॥
एक बाळ म्हणे हें माझें । दुजा बोले नव्हे तुझें । माझेंचि सारें मज पाहिजे । म्हणोनि भांडती दोघेही ॥६५॥
एकानें घेतां एकास दुःख । ज्यानें घेतलें त्यासी होय सुख । दुजा रडे स्फुंदस्फुंदोनि देख । माझें घेतलें म्हणोनि ॥६६॥
दुःख व्हावया तयालागोन । ‘मी व माझें’ हेंचि कारण । माझी वस्तु ऐसें समजोन । म्हणे माझेंचि हें पाहीं ॥६७॥
म्हणोनि पाहे करी तो दुःख । माझें घेतले म्हणोनि देख । इतुक्यासी कारण काय तें ऐक । अज्ञ बाळें म्हणोनि ॥६८॥
इतुक्यामाजीं आली माता । म्हणे भांडूं नका आतां । दोघांचेही नव्हे तत्त्वतां । येथील मुलांचें तें जाणा ॥६९॥
वृथाचि तुम्ही तंटा करितां । येईल मालक त्याचा आतां । रडूं नका तुम्ही सर्वथा । न मिळे तुम्हांलागीं तें ॥७०॥
ऐसें नानापरी समजावोनि । घेऊनि गेली आपुल्या सदनीं । मग विसरले बाळ ते झणीं । सुखदुःख तें सर्वही ॥७१॥
तद्वत् आम्ही येथे मानव । बालकांपरी अज्ञ सर्व । विषय माझे म्हणोनि गर्व । धरोनि दुःख भोगितों ॥७२॥
येथें असे जगाचा मालक । प्रभु परमेश्वरचि एक । तेव्हां येथील विषय सकळिक । कैसे माझे होतील ते ॥७३॥
सकल विषय देवाचे देख । मी नसें त्यांचा मालक । म्हणोनि मजला त्यांचा हक्क । नसे खचित निर्धारें ॥७४॥
वृथाचि 'मी माझें' ऐसें । अभिमान वाहुनी घेत असें । तेव्हां सुखदुःख आपैसें । होय तयासि निर्धारें ॥७५॥
एवं 'मी माझें’ हेंचि जाण । सुखदुःखांसी मूळ कारण । याचा विचार करितां पूर्ण । समजेल सारें त्या पाहीं ॥७६॥
देवचि या जगाचा मालक । नसे माझा कशावरीही हक्क । ऐसें भावितां सहजचि देख। कैंचें सुखदुःख बाधे त्या ॥७७॥
जैसा बाळ थोडा होतां थोर । समजे त्यासी आपपर । तेव्हां तो दृष्टि न फिरवी त्यावर । होय उदास सहजचि ॥७८॥
जरी वस्तूचा मालक बाळ । देई खेळाया थोडा वेळ । तरीच बाळ खेळेल । किंचित् वेळ घेवोनि ॥७९॥
तद्वत् जो करी भक्ति देवावरी । त्यासी विवेक उपजे अंतरीं । तेव्हां सन्मुख विषय दिसती जरी । तरी न बघे तो त्यांकडे ॥८०॥
जें दिलें देवें त्यासी । तेंचि सेवुनी तृप्त मानसीं । केवळ देह रक्षावयासी । भोजनादि विषय तो भोगी ॥८१॥
एवं जरी नाहीं आत्मज्ञान । तरी इतुकेंचि पुरे तुजलागोन । श्रीहरीचे आठवीं चरण । दृढभाव धरोनि ॥८२॥
आणि कथिल्यापरी करीं अर्पण । सकलही विषय त्यालागोन । ऐसें करितां गुरुकृपा पूर्ण । होऊनि ज्ञान दृढावे ॥८३॥
परी न सुटे त्यासी प्रारब्ध । म्हणोनि न करावे प्रयत्न बहुविध । भोगुनीच सारावें समृद्ध । सुखदुःख तें पाहीं बा ॥८४॥
आणिक ईश - सृष्टीवरी सर्व । आपण न दावावी आपुली थोरीव । जैसें ठेवील आपुल्यासी देव । तैसेंचि रहावें आनंदें ॥८५॥
त्याचि कारणें ज्वर आमुचा । सदा दंडावरी न ठेवीं साचा । नको आम्हां मानवांचा । ईश्वरासन्मुख चमत्कार ॥८६॥
परी करावया अनुष्ठान । तितुकेंचि कार्य केलें जाण । तुवां जो कां केला प्रश्न । दिधलें उत्तर तुजलागीं ॥८७॥
पहा साधु कैसे असती । आपुली न करिती प्रख्याती । देव गुरूपुढें लघुत्व घेती । नाहीं अभिमान तयांसी ॥८८॥
असो तेव्हां तो गुरुभक्त । करी साष्टांग दंडवत । म्हणे देवा त्वांचि मजप्रत । कृपा करोनि उद्धरावें ॥८९॥
ऐसें नानापरी विनवूनि तेव्हां । घेतला उपदेश धरोनि भावा । करितां निष्काम मनें सेवा । झाला उद्धार तयाचा ॥९०॥
जे धरिती दृढभाव । तयांसी प्रसन्न श्रीगुरुदेव । तेव्हां फिटोनि अहंभाव । होय ज्ञान त्यालागीं ॥९१॥
सद्गुरु म्हणजे नव्हे मनुष्य । असे तयांची महिमा विशेष । सांगती जनांसी बोध सुरस । पुढील अध्यायीं सांगूं तो ॥९२॥
आनंदाश्रम-परमहंस । श्रीशिवानंदतीर्थ एकरूप खास । यांचिया कृपाप्रसादें पंचदश । अध्याय गुरुदासें संपविला ॥९३॥
स्वस्ति श्रीचित्रापुर । गुरुपरंपराचरित्र सुंदर । ऐकतां पापें जळती समग्र । पंचदशाध्याय रसाळ हा ॥९४॥
अध्याय १५ ॥
ओंव्या ९४ ॥
ॐ तत्सत् - श्री सद्गुरुनाथचरणारविंदार्पणमस्तु ॥
॥ इति पंचदशोऽध्यायः समाप्तः ॥