आदिखंड - पंचविध प्रकारें कर्मलक्षण

जालया ब्रह्मबोधु । तुटे सर्व ही सन्मधु । पाठी सांग पां मोक्ष बंधु । कोणा बाधे ॥५२॥
जेथ ही जड कमीं प्राणी । प्रवर्त्तलेम याचां दूषणी । जैं कर्मभोगावाचुनि । भलेम नाही ॥५३॥
देव ग्रह भूत पितर । हे वोळगावे निरंतर । येणें चि सुगम साचार । फळ लाभे ॥५४॥
हे प्रत्यक्ष जीवदशा । येथ ब्रह्मबोधु काईसा । यास्तव करणीचे आरिसां । प्रकाशे सर्व ॥५५॥
कर्म करणी ये वाचुनि । फळ पाविजे कैसेंनि । इहपर ये दोन्ही । गोरवती फळें ॥५६॥
बोलती अध्यात्मिक येक । ह्मणति कर्म भवदायक । तरि भर्वसेनि भवनाशक । दुजे तें काई ॥५७॥
जीवें ब्रह्म होईजे । अथवा शरीर ब्रह्मत्वें गाजे । एक मळमूत्राचि बीजे । केवळे होति ॥५८॥
हे प्रत्यक्ष जीवदशा । येथ ब्रह्मबोधु काईसा । पांगुळ चढे आकाशा । तर्‍हिं न घडे ॥५९॥
घेउनि सूर्याचेंनि महिमान । आंगें चालवीं दिनमान । तै जीवा ब्रह्म भुवन । साध्य होते ॥६०॥
तव अकर्मि ह्मणति आन । सर्वा कारण हें चि ज्ञान । जें कर्म क्रिया भजन । न सरे येथें ॥६१॥
जो वर्ते कर्मसुरवाडें । तो चि संशयार्णविं बुडे । जन्म मरणाचे दुषडे ।अटक त्यासी ॥६२॥
ईच्छिलें बोधे कौतुकें । ईच्छा रहित केवि चुके । यास्तव न किजे तें निकें । सर्वे परि ॥६३॥
शीतळ भावें कल्पुनु । अंजुळी भरीजे हुताशनु । तो पोळविची वांचुनु । निववुं नेणें ॥६४॥
अमृतश्रध्दे विष । काये नाशील मृत्युदोष । तृप्ति कल्पितां ही अशेष । क्षुध्दा न वचे ॥६५॥
इच्छा रहित तिखाळ । काय पोटीं नुरपे शूळ । अन्न संसगे हरळ । दंशा न पवे ॥६६॥
मवाळतेचेनि सोसे । न करावें सर्पाचें उसीसे । आतां उगेयां करीजे तरि असें । होउं पाहे ॥६७॥
तरु लावावे मौन्यवृत्ति । तरि काये ते वांझ होति । उगयां बीजें पेरिजे सेति। नुगवे काये ॥६८॥
यास्तव न करितां सर्व भले । असें येकीं देखिले । यासी छलावया उठले ।भलें ज्ञानी ॥६९॥
जे निवाले ब्रह्मज्ञानें । त्यासी जन स्थिति रक्षणें ।बुध्दि नि:कामनें । करिति कर्में ॥७०॥
तें कर्म आंगीं झलंबे । तैं पावका लागलें वोलंबे । किंआछादिला पुष्प बिंबे । दिवाकरु तो ॥७१॥
मृत्तिका खादलें पंधरें । अमृता रोगु संचरे । तैं ब्रह्मिष्ठां लागे कावरें । कर्मफळाचें ॥७२॥
ब्रह्मज्ञानें सतिकें । कर्में निफजती अनेकें । ते होति बाधकें । असें कैचें ॥७३॥
असा निर्धाराची प्राणी । तो वर्ते पुनर्योनी । तैं दर्पणाचा सुवर्णी । नांदणे जालें ॥७४॥
कां गळति तरुचे पत्र । देठिं लागे सर्वत्र । कां तुटलें नक्षत्र । नभीं बैसे ॥७५॥
कां अग्रीचें होयो इंधन । कां पाकाचे होती कण । तै पुनर्योनि घेउन । उठे ज्ञाता ॥७६॥
ब्रह्मस्थित बुध्दि । कर्म कहीं हीं न बाधी । सेवितां अमृतोषधी । व्याधि जैसी ॥७७॥
बैसलेया भानुचे बोतपले । अंधकारु कैसा कवळे । तैसी त्या कर्मफळें । हाता न येति ॥७८॥
असतां गरुडपाची हांतिं । जैसी सर्पाचि जाती । तेवि ब्रह्मिष्ठा होति । कर्माकर्में ॥७९।
समर्थ वेदाची आज्ञा । ते पाळावी सर्वज्ञा । यस्तव कर्माची संज्ञा । सांडों नये ॥८०॥
जे याचक दानाचे परी । करेम करिती निर्धारी । असें उदार शरीरी । स्वामी माझे ॥८१॥
कृपण फलाशा लोधले । तैसें नव्हती ते दादुले । सवेंचि निष्टुर जालें । उदास असे ॥८२॥
ते दाटोनि कर्मे चाळिति । ईश्वराआज्ञा पाळिति । वर्ण संकर चुकविति । महा महंते ॥८३॥
असी आइकुनि वचनें । शिष्यु श्रीगुरुसी ह्मणें । जी तुमतें पुसणें । आहे मज ॥८४॥
हां जी अकर्म ते कवण । कर्म भ्रष्टाचें काय लक्षण । कर्मा कोण प्रमाण । विकर्म कैसें ॥८५॥
नि: कर्म कोणें पाडे । हें सांगा मज पुढें । तंव गुरु बोलोनि कोडें । आईक ह्मणती ॥८६॥
जें काहीं कर्म न करिती । ते अकर्मिं बोलिजति । स्वधर्म सांडोनि अन्यधर्मीं प्रवर्त्तती । कर्मभ्रष्ट तो ॥८७॥
जो स्वधर्मु विचारु । शास्त्र उपदेशु वृध्दाचारु । तेंचि कर्म हा निर्धारु । जाणिजे नेमें ॥८८॥
कर्में उंचवटें परिनिष्ठें । नैमित्यें रुपें अति श्रेष्टें । असी आरंभकें उत्कृष्टे । ते वीकर्मे होति ॥९०॥
जें जें बोलिलें तें ते कर्मे करी । केलयां फळहेतु न धरी । तें नि:कर्म ईश्वरी । ज्ञानरुप ॥९१॥
॥इति पंचविध प्रकारें कर्मलक्षण ॥