अनुभूतिलेश - श्लोक १०६ ते १२०

जानामि नात्मानमहमेवं च स्वप्रकाशत: ।
अविद्ययात्मविस्मृत्या तज्जडात्मकतां गतम् ॥१०६॥
जाणेना मी आत्मयातें स्वप्रकाशेंच हें वदे ।
अविद्यें आत्मविस्मृती अहंता पावली जड ॥१०६॥

अथ एकादश श्लोकें करी स्वपतस्थापन ।
पर्यायें सत्त्ववृत्तीच्या सज्जनानंदकारक ॥१॥

प्रकृतं न मन: स्वात्मा तथापि मनसैव स: ।
अपरोक्षो भवेत्तच्च सत्त्ववृत्तिरिति स्फुटम् ॥१०७॥
आत्मा तुझा मन नव्हे अपरोक्ष मनें परी ।
होतो तें मन सत्त्वाची वृत्तिस्पष्ट असें असे ॥१०७॥

द्दश्यते त्वग्र्यया बुद्धया श्रुत्या व्कचिदुदीर्यते ।
मनसेति व्कचित् सा च सत्त्ववृत्तिर्मति: स्मृता ॥१०८॥
‘दृश्यते  त्वग्र्यया बुद्धया’ तसीच ‘मनसा’ श्रुति ।
कोठें वदे बुद्धि कोठें मन तें सत्त्ववृत्तिस ॥१०८॥

अथ सत्त्वस्य चत्वारो भेदास्ते ममतास्पदा: ।
तथापि यत्र मामक्यं न भात्यात्मा ततोन्यथा ॥१०९॥
यानंतरें चारि भेद सत्त्वाचे ममतास्पद ।
तथापि जेथ मी माझें न आत्मा अन्य त्याहुनी ॥१०९॥

तेषु भेदेषु यत्रात्मा व्यतिरिक्तोऽपि तन्मय: ।
तव भाति स वाच्यांशो लक्षांशस्तु ततोऽन्यया ॥११०॥
त्या भेदांठायिं तो आत्मा वेगळा परि तद्रुप ।
वाच्यांश तो तुते भासे लक्ष्यांश भिन्न त्याहुनी ॥११०॥

“यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सह ।
आनन्दं ब्रम्हाणो विद्वानिति” श्रुत्या विलोकय ॥१११॥
“यतो वाचो निवर्तते आनंदं ब्रम्हाणो विद्वान्” ।
या श्रुत्यर्थ अभिप्रायें तूं करिं अवलोकन ॥१११॥

चतुर्षु सत्त्वभेदेषु भेद आत्मैव भाति य: ।
तद्वाच्यांशे परित्यक्ते  वाचामवसर: कुत: ॥११२॥
त्या चारी सत्त्वभेदांत आत्मा जो भेद वाटतो ।
वाच्यांश तो त्यागितां त्या वाणीस ठाव कोठिल ॥११२॥

मनोभेदाश्च चत्वार: प्राप्नुवन्ति न तत्सुखम् ।
निवर्तन्ते यतो वाचश्चतस्र: खलु तै: सह ॥११३॥
मनाचे भेद ते चारी नाहीं पावत त्या सुखा ।
जेथुनी परते वाणी चारीही भेद त्यासह ॥११३॥

“यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सह ।”
इति श्रुत्यानया रीत्या पश्यात्मानं समाहित: ॥११४॥
“यतो वाचो निवर्तंते अप्राप्य मनसा सह” ।
श्रुतीचिया विचारें या पहा आत्मा समाहित ॥११४॥

शाखाशशांङकन्यायेन गुरुवाक्येन सन्मते ।
पश्यात्र सच्चिदानन्दं प्रपंचतरुषेधत: ॥११५॥
शाखे चंद्र गुरूवाक्यें पाहे उत्तमबुद्धिमान् ।
देहींच सच्चिदानंद प्रपंचतरु छेदुनी ॥११५॥

जडप्रपंचद्रुमसुक्ष्मशाखा भेदैश्चतुर्भि: सहसा मनस्ते ।
भेदेषु ते स्वात्मतया प्रतीतिर्यं वेद भेदं स च तस्य शाखा ॥११६॥
जड प्रपंचद्रुम सूक्ष्म शाखा ते भेद चारीहि मनींचि देखा ।
भेदीं जया आत्मप्रतीति होते तो भेद शाखा तरूची पहा ते ॥११६॥

वाच्यांशशाखामथ तां विहाय लक्ष्यांशचंद्रं स्वसुखं प्रपश्य ।
तदब्रम्हा यद्वेदविदो वदन्ति न यत्र वाचोनुभवैकवेद्यम् ॥११७॥
वाच्यांशशाखेस त्यजूनि द्यावें लक्षांशचंद्रा स्वसुखा पहावें ।
तें ब्रम्हा ऐसें वदताति वेद न जेथ वाचानुभवैकवेद्य ॥११७॥

वर्णी वाच्याम्शत्यागातें ब्रम्हालक्ष्यांश जाणुनी ।
अष्टश्लोकें करुनियां बोलतों तें अत: पर ॥१॥

न तत्र सूर्यो न च चंद्रतारा न विद्युतो भान्ति कुतोऽयमग्नि: ।
तमेव भान्तमनुभाति सर्वं तस्थैव भासा सकलं विभाति ॥११८॥
जेथें न भासे रवि चंद्र तारा, विद्युल्लता अग्निस काय थारा ।
त्याचेच भासावरि सर्व भासे, त्याचेच भासें सकल प्रकाशे ॥११८॥

अशाब्दमस्पर्शमरूपमव्ययं तथाऽरसं नित्यमगंधवच्चयत् ।
अनाद्यनन्तं महत: परं ध्रुवं विज्ञाय तन्मृत्युमुखात्पृथक भव ॥११९॥
अशब्द अस्पर्श अरूप अव्यय, तथाऽरस नित्य अगंध अद्वय ।
अनाद्यनंत महत: पर ध्रुव, जाणुनि त्या मृत्युमुखा पृथग्भव ॥११९॥

अशब्दसस्पर्शमिति श्रुतेस्त्वं ब्रम्हात्मतां पश्य विहाय वाच्यम् ।
ब्रम्हाहमस्मीति तया प्रतीत्या श्रुत्यानुभूत्या भव भो: कृतार्थ: ॥१२०॥
त्यशब्द अस्पर्स असी श्रुती हे, टाकूनि तूं वाच्य ब्रम्हात्म पाहें ।
‘ब्रम्हाहमस्मीति’ असे प्रतीति हो, श्रुत्यानुभूत्या करुनी कृतार्थ हो ॥१२०॥