सुत उवाच
निशम्य कौषारविणोपवर्णितं ध्रुवस्य वैकुण्ठपदाधिरोहणम ।
प्ररुढभावो भगाद्वत्यधोक्षजे प्रष्टुं पुनस्तं विदुरः प्रचक्रमे ॥१॥
विदुर उवाच
के ते प्रचेतसो नाम कस्यापत्यानि सुव्रत ।
कस्यान्ववाये प्रख्याताः कुत्र वा सत्रमासत ॥२॥
मन्ये महाभागावतं नारदं देवदर्शनम ।
येन प्रोक्तः क्रियायोगः परिचर्याविधिर्हरेः ॥३॥
स्वधर्मशीलैः पुरुषैर्भगवान यज्ञपुरुषः ।
इज्यमानो भक्तिमता नारदेनेरितः किलः ॥४॥
यस्ता देवर्षिणा तत्र वर्णिता भगवत्कथाः ।
मह्यां शुश्रुषवे ब्रह्मान कात्स्न्यैनाचष्टुमर्हसि ॥५॥
मैत्रेय उवाच
ध्रुवस्य चोत्कलः पुत्र पितारि प्रस्थिते वनम ।
सार्वभौमश्रियं नैच्छदधिराजासनं पितुः ॥६॥
स जन्मनोपाशन्तात्मा निःसंग समदर्शनः ।
ददर्श लोक विततमात्मानं लोकमात्मनि ॥७॥
आत्मानं ब्रह्मा निर्वाणं प्रत्यस्तमितविग्रहम ।
अवबोधरसैकात्म्यमानन्दमनुसन्ततम ॥८॥
अव्यवच्छिन्नयोगाग्निदग्धकर्ममलाशयः ।
स्वरुपमवरुन्धानो नात्मनोऽन्यं तदैक्षत ॥९॥
जडान्धबधिरोन्मत्तमुकाकृतिरतन्मतिः ।
लक्षितः पथि बालांना प्रशान्तार्चिरिवानलः ॥१०॥
मत्वां तं जडमुन्मत्तं कुलवृद्धां समन्त्रिणः ।
वत्सरं भुपतिं चक्रुर्यवीयांस भ्रमेः सुतम ॥११॥
स्वर्वीथिर्वत्सरस्येष्टा भार्यासुत षडात्मजान ।
पुष्पार्णं तिग्मकेतुं च इषमुर्जं वसुं जयम ॥१२॥
पुष्पार्णस्य प्रभा भार्या दोषा च द्वे बभुवतुः ।
प्रातर्मध्यान्दिनं सायमिति ह्यासन प्रभासुताः ॥१३॥
प्रदोषो निशिथो व्युष्ट इति दोषासुतास्त्रयः ।
व्युष्टः सुतं पुष्करिण्यां सर्वतेजसमादधे ॥१४॥
स चक्षुः सुतमाकूत्यां पन्त्यां मनुमवाप ह ।
मनोरसुत महिषी विरजान्नडवला सुतान ॥१५॥
पुरुं कुत्सं त्रितं द्युमं सत्यवन्तमृतं वतम ।
अग्निष्टोममतीरात्रं पद्युम्नं शिबिमुल्मुकम ॥१६॥
उल्मुकोऽजनयत्पुत्रान्पुष्करिण्या षडुत्तमान ।
अंगं सुमनसं ख्यातिं क्रतुमंगिरसं गयम ॥१७॥
सुनीथांगस्य या पत्नी सुषुवे वेनमुल्बणम ।
यद्दौः शील्यात्स राजर्षिर्निर्विण्णोअ निरगात्पुरात ॥१८॥
यमंगः शेपु कुपिता वाग्वज्रा मुनयः किल ।
गतासोस्तस्य भुयस्ते मनन्थुर्दक्षिणं करम ॥१९॥
अराजकेतदा लोके दस्युभिः पीडिता प्रजाः ।
जातो नारायणांशेन पृथुराद्यःक्षितीश्वरः ॥२०॥
विदुर उवाच
तस्य शीलनिधेः साधोर्ब्रह्माण्यस्य महात्मनः ।
राज्ञः कथमभूद्दृष्टा प्रजा यद्विमना ययौ ॥२१॥
किं वांहो वेन उद्दिश्य ब्रह्मादण्डमयुयुजन ।
दण्डव्रतधरे राज्ञि मुनयो धर्मकोविदाः ॥२२॥
नावध्येयः प्रजापालः प्रजाभिरघवानपि ।
यद्सौ लोकपालानां बिभर्त्योजः स्वतेजसा ॥२३॥
एतदाख्याहि मे ब्रह्मान सुनीथात्मजचेष्टितम ।
श्रद्दधानाय भक्ताय त्वं परावरवित्तमः ॥२४॥
मैत्रेय उवाच
अंगोऽश्वमेधं राजर्षिराजहार महाक्रतुम ।
मजग्मुर्देवतास्तस्मिन्नाहुता ब्रह्मावादिभिः ॥२५॥
तमुचुर्विस्मितास्तत्र यजमानमघर्त्विजः ।
हवींषि हूयमानानि न ते गृह्णन्ति देवताः ॥२६॥
राजन हवीं ष्यदुष्टानि श्रद्धाऽऽसादितानि ते ।
छन्दास्ययातयामानि योजितानि धृतव्रतैः ॥२७॥
न विदामेह देवांना हेलनं वयमण्वपि ।
यन्न गृह्णन्ति भागान स्वान य देवाः कर्मसाक्षिणः ॥२८॥
मैत्रेय उवाच
अंगो द्विजवचः श्रुत्वा यजमानः सुदुर्मनाः ।
तत्प्रष्टुं व्यसृजद्वाचं सदस्यांस्तदनुज्ञया ॥२९॥
नागच्छन्त्याहुता देवा न गृह्णन्ति ग्रहानिग ।
सदसस्पतयो ब्रुत किमवद्यं मया कृतम ॥३०॥
सदसस्पतय ऊचुः
नरदेवेह भवतो नाघं तावन्मनाक स्थितम ।
अस्तेकं प्राक्तनमघं यदिहेदृक त्वमप्रजः ॥३१॥
तथा साधय भंद्रं ते आत्मानं सुप्रजं नृपं ।
इष्टस्ते पुत्रकामस्य पुत्रं दास्यति यज्ञभुक ॥३२॥
तथा स्वभागधेयानि ग्रहीष्यन्ति दिवौकसः ।
यद्यज्ञपुरुषः साक्षादपत्यात हरिर्वृतः ॥३३॥
तांस्तान कामान हरिर्दद्याद्यान यन कामयते जनः ।
आराधितो तथैवैष यथा पूंसा फलोदयः ॥३४॥
इति व्यवसिता विप्रास्त्सस्य राज्ञः प्रजातये ।
पुरोडाशं निरवपन शिपिविष्टाय विष्णवे ॥३५॥
तस्मात्पुरुष उत्तस्थी हेममाल्यमलाम्बरः ।
हिरण्मयेन पात्रेण सिद्धमादाय पायसम ॥३६॥
स विप्रानुमतो राजा गृहीत्वात्र्जलिनौदनम ।
अवघ्राय मुदा युक्तः प्रादात्पन्या उदारधीः ॥३७॥
सा तत्पुंसवनं राज्ञी प्राश्य वै पत्युरादधे ।
गर्भं काल उपावृत्ते कुमारं सुषुवेऽप्रजा ॥३८॥
स बाल एव पुरुषो मातामहमनुव्रतः ।
अधर्माशोद्भवं मृत्युं तेनाभवदधार्मिकः ॥३९॥
स शरासनमुद्यम्य मृगयुर्वनगोचरः ।
हन्त्यसाधुर्मृगान दीनान वेनोऽसावित्यरौज्जनः ॥४०॥
आक्रीडे क्रीडतो बालान वयस्यानतिदारुणः ।
प्रसह्या निरनुक्रोशः पशुमारममारयत ॥४१॥
तं विचक्ष्य खलं पुत्रं शासनैर्विविधैर्नृपः ।
यदा न शासितुं कल्पो भृशमासीत्सुदुर्मनाः ॥४२॥
प्रायेणाभ्यार्चितो देवो येऽप्रजा गृहमेधिनः ।
कदपत्यभृतं दुःखं ये न विन्दन्ति दुर्भरम ॥४३॥
यतः पापीयसी कीर्तिरधर्मश्च महन्नृणाम ।
यतो विरोधः सर्वेषा यत आधिरनन्तकः ॥४४॥
कस्तं प्रजापदेशं वै मोहबन्धनमात्मनः ।
पण्डितो बहु मन्येत यदर्थाः क्लेशदा गृहाः ॥४५॥
कदपत्यं वरं मन्ये सदपत्याच्छुचां पदात ।
निर्विद्येत गृहान्मर्त्यो यत्क्लेशनिवहा गृहाः ॥४६॥
एवं स निर्विण्णमना नृपो गृहा न्निशीथ उत्थाय महोदयोदयात ।
अलब्धनिद्रोऽनुपलक्षितो नृभिर्हिंत्वा गतो वेनसुवं प्रसुप्ताम ॥४७॥
विज्ञाय निर्विद्य गतं पतिं प्रजाः पुरोहितात्मसुहृदगणादयः ।
विचिक्युरुर्व्यामतिशोककातरा यथा निगुढं पुरुषं कुयोगिनः ॥४८॥
अलक्षयन्तः पदवीं प्रजापतेर्हतोद्यमाः प्रत्युपसृत्य ते पुरीम ।
ऋषीन समेतानभिवन्द्य साश्रवो न्यवेदयन पौरव भर्तृविप्लवम ॥४९॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्या संहितायां चतुर्थस्कन्धे त्रयोदशोऽध्यायः ॥१३॥