१५१
सखी म्हणे बाई समपण तें कैसें ।
येरी म्हणे देश हिंडूं नको ॥१॥
आंधीम शोधी आप मग पाही दीप ।
कोहं सोहं दीप दवडी दुरी ॥२॥
त्रिपुटीं झोंबों नको मायावी सकळ ।
अवघा सरळ हरी आहे ॥३॥
ज्ञानदेव बुझवी बुझे ज्ञानधारणा ॥
तुज मज सौजन्य येणें न्यायें ॥४॥
१५२
ऐक धावे सुनाट एकीनें धरिलें बेट ।
एकीनें शेवट साधीयेला ॥१॥
कोणे तत्त्वीं हरि कैसी याची परी ।
नांदे कोणे घरीं सांगीजेसु ॥२॥
सखी सांगे बाई भावो घरी देहीं ।
एकारुपा सोयी येईल घरा ॥३॥
बापरखुमादेवीवर विठ्ठल अवचितां ।
निवृत्ति जे समता सांगितलें ॥४॥
१५३
सांवळीये निळी भुलली एकी नारी ॥
परेचा वो घरीं शुध्दि पुसे ॥१॥
सांगेगे बाईये कोणे घरीं नांदे ॥
कैसें या गोविंदे हिंडविलें ॥२॥
चहूं मार्गी गेलें न संपडेची वाट ॥
मग चैतन्याचा घाट वेंधलीये ॥२॥
ज्ञानदेवी समाधि स्थान पैं विठ्ठल ।
अवघा चित्तीं सळ हारपला ॥३॥
१५४
मीपण माझें हरपलें ।
शेखी ठकचि विशेखीं पपडिलें बाईये ॥१॥
काय सांगो तुम्हां कैचा हा गोंवळु ।
न म्हणे दिन वेळु आम्हा घरीं ॥२॥
नवल पैं केलें बुडविलें सगुण ।
आपणचि निर्गुण होउनि ठेले ॥३॥
बापरखुमादेवीवरु जीवन आमुचें ।
नाहीं पैं साचें कुळकर्म ॥३॥
१५५
आजिवरि होते मी मोकाट ।
तंव डोळे फ़ुकट मोडा तुम्ही ॥१॥
समर्थाचे अंगी पडले अवचिति ।
तुम्हां ऐसि किती चाळविली ॥२॥
बापरखुमादेवीवरा विठ्ठलाचि घरवात जाले ।
जन्मवरी एकांत करुनि ठेले ॥३॥
१५६
त्वचेचिया रानां धाडूं नको मना ॥
तेयें नंदाचा कान्हा डोळा घाली गो आइयो ॥१॥
गाईचा गोंवळा यमुनेचा पावळा ।
धरी माझा अचुळा मग मी पळालिये गो ॥२॥
ताकपिरी गोंवळी केली मजसी रांडोळी ।
भावे नारली मग मी पळालिये गो ॥२॥
गळा गुंजमाळा गांठी । डांगा मोरविसा वेठी ।
सोकरु लागे पाठी । नंदरायाचा गो आई ये ॥३॥
एक्या करें धरी । विजा करें वेटारी ।
चुंबन दे हरी । मग मी पळालिये गो ॥४॥
ऐसी पळत पळत गेलिये ।
कान्होनें मोहिलिये । माझी मीचि जालिये ।
मग मी समोखिलिये गो ॥५॥
तुना चार । लागतेगोर । तुना बोर लागतो गोर ।
तुना बाही माझी चार । माझी आईयो गो गो ॥६॥
पूर्वपुण्य फ़ळलें । देह मुक्त जाले ।
बापरखुमादेविवर विठ्ठलें ।
ऐसें केलें गो आईयो ॥७॥
१५७
ठाकुनी आलिये तुजपाशीं ।
थिते मुकलिये मनुष्यपणासी ॥१॥
भलें केलें विठ्ठला पिकें भरला साउला ।
घरीचीं कोपतीं सोडी जाऊं दे वहिला ॥ध्रु०॥
संसार साउला माझा पालटुनि देसी ।
तरी मी होईन तुझी कामारी दासी ॥२॥
संसार साउला माझा पालटुनि देसी ।
बापरखुमादेवीवरा विठ्ठला गुणरासी ॥३॥
१५८
में दुरर्थि कर जोडु ।
तार्‍हे सेवा न जाणु ॥१॥
मन्हारे कान्हा मन्हारे कान्हा ।
देखी कां नेणारे मन्हा कान्हारे ॥२॥
तार्‍हा मराठा देश । मन्ही बागलाणी भाष ॥३॥
घटि पटि विजार । खंडे भाले तरवार ॥४॥
बापरखुमादेविवरु जाण । ऐसे मन्हा कान्हा ॥५॥
१५९
मज तुरंबा कां वो जिये तिये ।
जेणें वेधें हरि सोयरा होये ।
मज लावा कां वो चंदन ऐसिये परीचे ।
जे लाविलियाचि अनादि पुसोनि जाये वो ॥१॥
मज करा कां वो कांहीं एक ।
जेणें करणें ठाके अशेख ।
सरा कांवो मज आडुनि मज पाहों द्या ।
आपुले मुखगे माये ॥२॥
मज श्रृंगारा कां वो तया जोगी ।
पुढती अंग न समाय अंगी ।
या मना पासोनी पढिये तो गोंवळु ।
तोचि तो जिव्हारीं भोगीनगे माये ॥३॥
देह पालटा वो तयासाठीं ।
वरच या देईन अवघी सृष्टी ।
बापरखुमादेवीवरा विठ्ठलास योगी ।
तोचि तो त्यागुन भोगीये माये ॥३॥
१६०
तुजविण येकली रे कृष्णा न गमे राती ।
तव तुवां नवल केलें वेणू घेऊनि हातीं ।
आलिये तेंचि सोय तुझी वोळखिलें गती ॥१॥
नवल हें वालभरे कैसें जोडलें जिवा ।
दुसरें दुरी ठेलें प्रीति केला रिघावा ॥२॥
पारुरे पारुरे कान्हा झणे करिसी अव्हेरु ।
तूं तंव ह्रदयींचा होसी चैतन्य चोरु ।
बापरखुमादेवीवरा विठो करि कां अंगिकारु ॥३॥
१६१
जळधराच्या धारीं सिंधुजळ जयापरी ।
पुरोनिया उरे महावरीरे गोवळा ॥
तेजें शोकलें काई आणावया गेलें ।
तैसी नवल तुझी कुसरीरे गोवळा ॥१॥
चाळा लाउनि गोवितोसी दाउनियां लपसी ।
लपोनि केउता जासी तैसी माव न करी
आम्हासिरे गोंवळा ॥२॥
वायु काय वोखट चांग विचारुनी वाजे ।
तयाविण कवण ठावो असे ॥
तो आपुलि चाडा करि कोडिवरी येरझारा ।
सेखीं गगनीं सामावला दिसेरे गोंवळा ॥३॥
आकाश तेंचि अवकाश तुजमाजि हें
विश्व कीं तूं विश्वीं अससी ।
बापरखुमादेवीवरा विठ्ठला न बोले ।
तुझें वर्म बोलतां निकरा झणे जासीरे गोंवळा ॥४॥
१६२
लेकुरें नसतील काय घरोघरीं
काय न वीये ते माया ।
परि हे दशा वेगळी न बाईहो ।
हा न ये त्या आधीं जीव निघों पाहे ।
आला तरी उरो नेदि कांही ।
जाय तरी जाय । डोळे तळमळिता ठाये ।
लांचावला जिऊ । राहेगे बाईये ॥१॥
तमाळनिळें चांदिणें वो वारि वोवराल आपुलीयेस बये ।
हें मूळदृष्टी पुढें रिघोनिया झाडा घेत आहे ।
येणें कान्हयें कासाविस केलेंगे माये ॥२॥
नेणो कैसे बाळसें ।
डौरलें डोळां लासे ।
माजि महुरजता हे हांसे । भोळिवेचे ।
देखिलियाचि पुरे । घालुनि दॄष्टीचें भुररें ।
मग तें ह्रदयीं वावरे । इच्छावसेंगे माये ॥३॥
थुरथुर करितु । शक्ति भोळी वाचालतुं ।
मुग्दुलें गुणें बोलतुगे माये ॥
असाबतु सावळिया प्रभा
डोळसु नभाचा गाभा ।
कटीं कर ठेऊनियां उभा ।
हेंचि जाणगे माये ॥४॥
पाहों याची नवलपरी । बरवेपणाची हाउली वरी ।
दृष्टी करवी झोंबवी । यासि कवण वारी ॥
आम्हीच साहातों अळी । परी हे चुबडी भली ।
रिघोनिया आड घाली । अगंकांतीगे माये ॥५॥
पहा वो याचा खेळु आमचे नासे ।
कोपो तरी खदखदां हांसे ।
जी जी बाळा म्हणों तरी रुसे वो ॥
राहो नेदी सुखें । न राहे निमिष एके ।
वारा कां गोडी सेविखें । कान्हो दिठीचें माये ॥६॥
आतां येईल म्हणोनि सांपडऊं द्वारें ।
आडऊं तंव झळाळित दिसताहे उजियेडें ।
भितरींच्या भितरी लांबा धुमाळु चाचरु ।
मांडी कामापा़डीं आवारुगे माय ॥७॥
गार्‍हाण्याचें निमिसें । गौळणी उचंबळता हे ब्रह्मरसें ।
वान वसे चोपसें । कृष्णाचेनि ॥
मालाथुन एक मोहरें । देवपण धाडिलें अनुरे ।
भावो किं देवों बैसवाल धुरें । पुसे निवृत्तिदासु ॥८॥
१६३
आधाराचक्रीं निवणें मांडिलें कैसां
डेरिया उपचार केला ।
तिन्ही संयोग गोमटें घुसळण
रविबजो मेरु वो ।
तेणें आणलें समयातें तेथें
वरुवचन लाधलें निरुतें वो ॥१॥
विद्यापात्रें गौळणी मंथन करुं ब्रह्मज्ञानी वो ।
चाल निज निज पंथें कैसें
नवनीत आणिलेंसे हाता वो ॥ध्रु०॥
गुरुउपदेशें रवि धरी अधऊर्ध्व मांजरी
पांचै प्राण मंथन केलें निरुतेंवो ।
ईडा पिंगळा कुंडलणीया ब्रह्मसूत्र
दोरु तो आणिया वो ।
उभी राहोनि गगनीं अनुहातें अंबर गर्जे वो ॥२॥
मन एकतत्त्वीं करी वो । चित्त दृढ धरी वो ।
तयामाजि न विसंबे कांहा ।
ऐसा गोरसु चोखटु ।
मोलेंविण येतसे फ़ुकटु । यासि न वचे कांहीं ।
चित्त बैसे समरसें ठाईवो ॥३॥
गौळणी गोमटी हातिं कसवटी क्षीरा नीरा
निवाडा करी वो ।
मेघडंबर न विसंबे तेथें घुसळितां
थेंबु जो नुसळे वो ।
जन पाडलेसे धंदा गोरसा गोडी
नेणती अंधे वो ॥४॥
काया हे नगरी गौळणी गोरसु पुकारी
नवहि दारवंटे सांडुनि वो ।
दशवेद्वारीं पातली कैसी विनटली गोविंदींवो ।
दंभ विकरा जाला अधर्म धर्म लोपला वो ।
अवघी काया झांकुळली बापरखुमादेविवरा विठ्ठलीं वो ॥५॥
१६४
ज्ञान हेंचि गाय दुध दुहिलें भरणा दोही
तया जना हातु नाहीं ।
ठेविलें अग्निवरी अग्नि नाहीं भीतरी ।
तापलें पडिभरी साय आली ॥१॥
गौळणी चतुरे झडकरी ।
जाय मथुरे विकरा करी ॥२॥
दहियामहियाविण घातलें विरजण ।
मांडिले घुसळण रवियेवीण ।
करिती मंथन वरी आलें जीवन ।
एकलें आणून काढूं पाहे ॥३॥
आलें गिर्‍हाईक । न विकी तूप ताक ।
नेणती विवेक । गोरसाचा ॥
दहियामहियाच्या करुनी घागरी ।
लटकी उंबरा उबरी । काय करुं ॥४॥
ज्ञान हे घागरी । वाईयेली शिरीं ।
गोरसभीतरीं दाखवितो ।
एके हातें सावरी । झाकी तया वरी ।
चोखटिव करी । गोरसाची ॥५॥
तंव मार्गी जातां । एकी पुसे गौळणी ।
पारि बैसले दानीं किं । नाहीं वो ।
त्यासी नेदीं मी दान । जाईन मी आपण ।
प्रत्यक्षा प्रमाण । काय करुं ॥६॥
ऐसी पाराजवळी गेली । तंव शब्दें वोळखिली ।
जावों दे गा वहिली । उसिरु जाला ॥
या निर्वाणींच्या बोला । सुखिया संतोषला ।
निरोप दिधला । गौळणीसी ॥७॥
ऐसी पावली मथुरा । क्षण न लगे विकरा करा ।
सवेंचि एकसरा । उफ़खा झाला ॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु ग्राहिक मानसीं गोरसु ज्ञानेंसि ।
मिळोनि गेला ॥८॥
१६५
चालतां लवडसवडी । बाहुली मुरडली ।
माथां गोरसाची दुरडी । जाय मथुरे हाटा ॥
सवेंची विचारी जिवीं । महियाते सादावीं ।
तंव तो अवचिती पालवी । नंदनंदनु ॥
पाहेपां सुखाचेनि मिसें ।
झणी करी अनारिसे । तेव्हां उरलें तें कैसें ।
माझें मनुष्यपण ॥
विनवी सखीयातें आदरें । तुह्मीं गुह्याचीं भंडारे ।
अघटित घडिलीं या शरीरें । प्रगटीत न करा साजणी वो ॥१॥
काय करणें वो काय करणें वो ।
देखोनी सांवळा तनु । लुब्धला माझा मनु ।
लागलेंसें ध्यानु । द्वैत निवडे ना ।
डोळा भरुनिया बाळा देखे श्रीरंगु सांवळा ।
वेध वेधल्वा सकळां । गोपी गोविंदा सवे ॥
ठेला प्रपंचु माघारा । भावो भिनला दुसरा ।
पडिला मागिल विसरा । कैचें आपुलेंपण ॥
सहज करिता गोष्टी । पाहातां पडिली मिठी ।
जाली जन्में साठी । सखियेसाजणी वो ॥२॥
ऐसें सोसितां सोसणी । सखी झाली विरहिणी ।
आतां मथुरा भुवनीं । मज गमेल कैसें ॥
सरलें सांजणें विकणें । निवांत राहिलें बोलणें ।
पूर्ण गोरसा भरणें । माथा त्यजूनिया ॥
जाली अकुळाचें कुळ । तनु जाते बरळ
फ़िटलें भ्रांतीपडळ ।
दोन्ही एक जालीं ॥
बापरखुमादेविवरीं । अवस्था लाऊनि पुरी ।
भावें भोगूनी श्रीहरी ।
मन मुक्त साजणी वो ॥३॥
१६६
दुडिवरी दुडि साते निघाली ।
गौळणी गोरसु म्हणों विसरली ॥१॥
गोविंद घ्यावो दामोदर घ्यावो ।
तव तव बोलती मथुरेच्या वो ॥२॥
गोविंद गोरसु एकचि नांवा ।
गोरसु विकूं आलें तुमच्या गांवा ॥३॥
बापरखुमादेविवर विठ्ठलेंसी भेटी ।
आपुले संवसाटी करुनि ठेला ॥४॥
१६७
रांगतु रंगणीं चोरितु लोणी धांवोनि धरिती गौळणी ।
बांधतिचरणीं देति गार्‍हाणीं यशोचे साजणी ।
दधि घृत भक्षून तमाळनीळें नवल केलें साजणी ॥१॥
कृष्ण आळिवा । परतोनि मातें दावा ॥ध्रु०॥
कृष्णा कान्हा मधूसूदना कामिनी मनमोहना ।
योगि ध्याना हरस्मरणा । गोपी ध्याना ।
मानिती कान्हा । बोलती यमुना ॥२॥
नेणवसी नेणवसी । आकळु तूं नाकळसी ॥ध्रु०॥
इंद्रनिळा श्रुति जनकिरळा । सुरी जघन सांवळा ।
कंठीं माळा कौस्तुभ गळा । प्रीति तुळसी द्ळा ।’
कांसे शेला सोनसळा उभा बळिभद्राजवळा ॥३॥
कृष्ण सांवळा डोळसु । सहजे परमहंसु ॥ध्रु०॥
सदानंदा श्रीमुकुंदा । श्रीहरि परमानंदा ।
आनंदकंदा । अभय प्रल्हादा ।
पावकनादा धेनुलुब्धा । गोविंदा गोपाळा ॥४॥
कृष्ण आमुचा आमुचा । खेळिया गौळियाचा ॥ध्रु०॥
कर्पुरगौरा मन स्थिरा । पुराण गुणगंभिरा ।
विरादिवीरा महाविरापांडवदळ साह्यकारा ।
मथुरा नगरा कंसासुरा । शिक्षा लाविसी चाणुरा ।
अति सुंदरा तूं पेंडारा ॥
बापरखुमादेविवरारे ॥५॥
जाणितलें जाणितलें माझें मज दिधलें ॥ध्रु०॥
१६८
कान्हया गोवळु वारिलें न करी ।
दसवंती सांगे अवधारी ॥
चौघी माया श्रृंगार करिती ।
तेथें विघ्नेश्वर जाले मुरारी ॥१॥
आनंदें दोंदिलु नाचे गदारोळें ।
पायीं घागूरलि नेंवाळें ॥
चर्मदक्षू पडले वेगळे ।
काढूनियां ज्ञानचक्षु दिधलें डोळेगे बाईये ॥२॥
गौळणी दाहा बारा मिळोनी सोळांची टोळी ।
एकी म्हणती यातें उभाचि कवळु
मा काय करिल ते गौळणीगे बाईये ॥३॥
आणिकी एकी साचा बोले तिचेविण
बहुसाल ते राहिलेसे भानुते धरुनी ॥४॥
तव मुक्ता दोन्ही आलिसे धांवोनि म्हणती
कृष्णा तूं निघ येथुनि ।
तीन नानावि तुझा पाठींच
लागतील औठावे राहे धरुनि ॥५॥
गौळणी म्हणती बाळा कान्हारे ।
वेल्हाळा सांडिरे । या मना आळारे ।
ऐसें ऐकोन बापरखुमादेविवरें विठ्ठलें
पवनु गिळितया वेळारेरे ॥६॥