८२१
गगनमंडळीं नारी सुकुमार दिसे ।
तिन्ही लोक वसे तिचे उदरीं ॥१॥
परादी वाचा तन्मय ते झाली ।
साक्षीत्त्वासी आली ब्रह्मरंध्री ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे नयनांतील ज्योती ।
पाहातां वृत्ति हरे विषयांचीं ॥३॥
८२२
वर मुळें शेंडा खालीं दिसे बानो ।
प्रपंची रानोरान वृक्ष बारे ॥१॥
त्रिगुणाच्या शाखा उपशाखा बहुत ।
नाना याती येत पत्रें ज्यास ॥२॥
पक्व फळ अहं सोहं गोडी त्याची ।
सेवितां जीवाची आस पूरे ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे वृक्ष परिपूर्ण झाला ।
बीज रुढला जाणीवेचा ॥४॥
८२३
धांवत धांवत आलों नयनांजनीं ।
प्रकाश दिनमणी उणा वाटे ॥१॥
निशी दिवस दोन्हीं नाहीं जेथ बारे ।
अर्धमात्रेवरी लक्ष ठेवीं ॥२॥
अक्षय अक्षर क्षरविरंहीत साजे ।
ज्ञानाचे जें ओझें चालेचीना ॥३॥
ज्ञानदेव चक्षु झाला परेवरी ।
यापरती बरोबरी नाहीं बापा ॥४॥
८२४
अंजनाचें अंजन सदोदीत पाहिलें ।
पाहाणें होऊनी ठेलें सर्वाठायीं ॥१॥
आतां बोलाबोली नको बा आणिक ।
बिंदु तो नि:शंक ब्रह्म रया ॥२॥
अनुहात उन्मनी म्हणोनी व्यर्थ काय ।
मुखीं धरी सोय ब्रह्मरंध्री ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे न बोले आणिक ।
डोळीयांची वाल पाहतांची ॥४॥
८२५
अकार उकार मकार ओंकार ।
प्रणव हा साकार सुरेख रे ॥१॥
सुरामात्र मसार योगी ध्याती देहीं ।
निरंजन पाहीं ब्रह्म तेची ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे देह झालें देव ।
प्रणवची शिव अनुभवें ॥३॥
८२६
पाणियाचें मोतीं ज्योती वसे जेथ ।
महाकारण साद्यंत पाहा तुह्मीं ॥१॥
जागृति स्वप्न सुषुप्ति जेथें उध्दव तीचा ।
योगी राम ज्याचा अधिकारी ॥२॥
गोल्हाटाचे मुळीं ज्ञानदेव बैसला ।
सहस्त्रदळीं शोभला काळा बाई ॥३॥
८२७
सकार हकारीं नाडी दिसती कैशा ।
उलटल्या दशदिशा अमुपचि ॥१॥
सूक्ष मूळ सर्व बीजाचा उध्दव ।
हाची अनुभव देहामध्यें ॥२॥
समान जैसा अर्क स्थिरचर एकला ।
आत्मा हा संचला तैशा परि ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे याहुनी आणिक ।
बोलाचें कवतुक जेथ नाहीं ॥४॥
८२८
दिव्यरुप चक्षु कैशापरि झाला ।
ठसा हा उमटला कवण्यापरी ॥१॥
चहुं देहांचा वर्ण अवर्ण देखिलें ।
विश्व म्यां पाहिलें तयामध्यें ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे सर्वाचे जें मूळ ।
सत्रावी केवळ शुध्दरुप ॥३॥
८२९
काळा पुरुष तो हा गगनांत जो नांदे ।
अनुभवाच्या भेदें भेदला जो ॥१॥
भेदून अभेद अभेदूनी भेद ।
सच्चिदानंद जेथ नाहीं ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे तेथें अक्षय राहिला ।
आत्मा म्यां पाहिला या दृष्टिसी ॥३॥
८३०
विश्व ब्रह्म भासे ऐक्य येतां देहीं ।
अनुहातीं पाहीं अपार नाद ॥१॥
देखिला परी संयोगें व्यापला ।
विश्व तरीच झाला बाईयानो ॥२॥
पिंड ब्रह्मांडाचा विस्तार विस्तारला ।
माझा मीच झाला कोणकरी ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे या अर्थाची सोय ।
धरी माझी माय मुक्ताबाई ॥४॥
८३१
गुजगुजीत रुप सावळे सगुण ।
अनुभवितां मन वेडें होय ॥१॥
भ्रमर गुंफा ब्रह्मरंध्र तें सुरेख ।
पाहतां कवतुक त्रैलोकीं ॥२॥
आनंद स्वरुप प्रसिध्द देखिलें ।
निजरुप संचलें सर्वा ठायीं ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे या सुखाची गोडी ।
अनुभवाची आवडी सेवीं रया ॥४॥
८३२
सहस्त्र दळ बिंदु त्यांत तेज दिसे ।
तें हो काय ऐसें सांगा मज ॥१॥
जेथ नाम रुप वर्ण नाहीं बारे ।
तें हें रुप बारे चैतन्य बा ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे अनुभवाची खूण ।
जाणे तो सुजाण अनुभविया ॥३॥
८३३
कोणाचे हें रुप देह हा कोणाचा ।
आत्माराम साचा सर्व जाणे ॥१॥
मीतूं हा विचार विवेकें शोधावा ।
गोविंद हा ध्यावा याच देहीं ॥२॥
ध्येये ध्याता ध्यान त्रिपुटीं वेगळां ।
सहस्त्रदळीं उगवला सूर्य जैसा ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे नयनातींल रुप ।
या नांव चितपद तुम्ही जाणा ॥४॥
८३४
डोळियांत डोळा काळियांत काळा ।
देखण्या निराळा निळारुप ॥१॥
ब्रह्म तत्त्व जाणे ज्योतिरुपें सगळा ।
ज्योतीही वेगळा ज्योती वसे ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे देवा ऐसी ज्योती ।
अर्थमात्रा उत्पत्ति सर्वाजीवां ॥३॥
८३५
सदगुरु निवृत्ति दिसतो घनदाट ।
सुषुप्तीचा घांट वेधतांची ॥१॥
आत्मामाया शिव शक्तीचे हें रुप ।
दिसतें चिद्रुप अविनाश ॥२॥
ज्ञानदेव चढे ऐसी वाट देख ।
आकाशीं असे मुख तिचें कैसें ॥३॥
८३६
परेचे शिखरावरी वस्ती माझी झाली ।
समरसें विराली मज माजी ॥१॥
आत्मदशे योगी लक्ष लाविती देहीं ।
ब्रह्मरंध्रु पाहीं सतपद तें ॥२॥
अणुरेणु शून्य गगना तेजें दिसे ।
निरंतर वसे निरंतर ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे वृत्ति सहस्त्रदळीं लावा ।
मसुरा मात्रा बरवा ध्यायी जाई ॥४॥
८३७
नासिकाचा प्राण कोणीं मार्गी येत ।
नाद दुमदुमित अनुहातीं ॥१॥
इडे पिंगळेचा ओघ सैरां दिसतसे ।
त्यावरी प्रकाशे आत्मतेज ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे अष्टांग योगीया ।
साधितो उपाया याची मार्गे ॥३॥
८३८
प्रणवाचे भेद उकलावें देहांत ।
चंद्राची मी मात सांगतसें ॥१॥
सहस्त्र दळावरी तेज शुध्द असे ।
त्या तेजे प्रकाशे चंद्र बापा ॥२॥
उन्मनीचे ध्यासें सहस्त्रदळ गाजे ।
पश्चिम मार्गी बीजें दोन असती ॥३॥
लक्ष लावी ज्ञानदेव एकलाची ।
शुध्द ज्योती तोचि जाणे एक ॥४॥
८३९
मन हें लावा हें सालयीं निरुतें ।
सहस्त्रदळा वरुतें परे जवळी ॥१॥
अनुहात नाद ब्रह्मस्थानीं असे ।
तेथें रुप कैसें सांगा मज ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे स्वरुप जो जाणे ।
त्यासी शरण होणें अनन्य भावें ॥३॥
८४०
महावाक्यार्थ तें शून्य कैसें बापा ।
सत्त्वर नयनीं पहा आत्मप्रभा ॥१॥
प्रभा शीत उष्ण दोहीचेही सार ।
प्रणव हा सारासार आरुता रया ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे सोपानातें ऐसें ।
निराकार असे अकारेसी ॥३॥