कथामृत - अध्याय नववा

श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीलक्ष्मीनृसिंहाय नमः । महाकाली नमोस्तुते ॥१॥
श्रीशनैश्चराय नमः । श्रीहनुमंताय नमः । वरद गुरुदेवाय नमः । चरित्रगायनी यश लाभो ॥२॥
चरितामृताची दिव्यसरिता । अखंड वाहो न आटता । तिये माजीं कीं डुंबता । पावन होती भक्तजन ॥३॥
“ श्रीस्वामीसमर्थ " ऐशा । मंत्राचा या ध्यास घेता । तृप्त होती जीवनाआशा । संदेह अंतरीं नसावा तो ॥४॥
संदेह करितो यत्न नाश । यास्तव तयाचा करा नाश । देवदर्शनाचा हव्यास । असावा सदा वर्धिष्णू ॥५॥
सकल संत सांगती ऐसे । असत्य त्या म्हणावे कैसे । मायबाप ते आपणां जैसे । कळवळ्याने कथिती सदा ॥६॥
गत अध्यायीं दिव्य घडले । चमत्कार जे त्यां वर्णिले । श्रींचे सामर्थ्य दिसो आले । भक्तजनांसी त्यायोगे ॥७॥
बळे न करिती चमत्कार । भुलविण्यासी नारी-नर । ईश्वसेवेसि जन पामर-। लावावया घडती ते ॥८॥
संत, सिद्ध ना जादुगार । फसविण्या जनां हा व्यवहार । कदा न करिती अवनीवर । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥९॥
तयांचे सदा चिता । तरेल कैसी पाखंड जनता । संसार करिता परमार्थ चिंता-। कैसी तयांसी लागेल ॥१०॥
माझे करित मरती । परमार्थ मार्गा दुर्लक्षिती । तेणे व्यर्थ करी पडती । यमदूतांच्या भयंकर ॥११॥
जनां जाळी संसारचिंता । हे न पाहवे थोर संता । नामामृताची महत्तता । कथन करिती सर्व जनां ॥१२॥
परम कोमल अंतःकरण । स्वामी प्रत्यक्ष करुणाघन । गताघ्यायीं धडे दर्शन । कथा वाचुनी स्वामींच्या ॥१३॥
इक्षुरसासम अती मधुर । ऐशा कथा ऐकण्या अधिर । जाहला आहांत नारी-नर । जाणुनी कथितो श्रवण करा ॥१४॥
कुकर्म करुनी जनां छळिती । स्वार्थाध उन्मत्त राक्षस अती । तयां दंडण्या अवतार घेती । गीतेंत बोलिले भगवंत ॥१५॥
तयाचा प्रत्यय पहा आता । वाचिता यतींच्या दिव्य कथा । मग म्हणाल हे भगवंता । सत्य सत्य रे बोल तुझे ॥१६॥
अनेक ठायीं संत-महंत । साधण्या आपुले अध्यात्म हित । उग्र साधनीं मग्न असत । पृथ्विवरी या सर्वत्र ॥१७॥
अंबेजागाई तीर्थक्षेत्र । स्थान असे ते महाराष्ट्रांत । दर्शन घेतां हो पवित्र । ऐसे मानिती सकल जन ॥१८॥
विख्यात साधू दासोपंत । मुकुंदराजादी थोर संत-। नांदले तिथे यात्रा भरत । जगदंबेसी पूजावया ॥१९॥
ऐशा स्थलीं यतिवर्य येती । मूर्ती तेजस्वी जन पाहती । लोटांगणे घालुनी नमिती । वदती आम्हां उद्धरावे ॥२०॥
समर्थ सर्वा उपदेशिती । प्रत्यक्ष इथे जगदंबा । मूर्ती । आराध्य दैवत मानुनी ती । अखंड सेवा करणे तिची ॥२१॥
करिल कामना सर्व सफल । शंका न धरा मनीं फोल । जगन्माता अति दयाळ । कल्याण करी ती भक्तांचे ॥२२॥
सुधेहुनीही अति मधुर । वचनामृत ते कल्याणकर । श्रवणीं पडतां खरोखर । भक्त भाविक गहिवरले ॥२३॥
जनीं विश्वास दृढावला । अंबिका तारक असे सकलां । सुनिश्चये करु सेवेला । सार्थक व्हाया नरतनुचे ॥२४॥
टाळ, झांजा नी मृदंग । यांही भजनीं लोक दंग । उच्चस्वरे गाति अभंग । नानाविध ते संतांचे ॥२५॥
अभय सर्वासि देवोनिया । यतिवर्य निघती दुजे ठाया । भक्तजन ते पडती पायां । दया करावी आम्हांवरी ॥२६॥
तेधवाम स्वामी सर्वास वदती । शंकित नसो आपुली मती । ह्रदयीं भजा जगदंबा मूर्ती । नित्य नेमे अहर्निश ॥२७॥
विश्वतारक आदिमाया ॥ निजभक्तांवरी करी दया । दूर सारुनी मोहमाया । एकाग्र चित्ती स्मरने तिज ॥२८॥
सुखें सर्वानीं वर्तावे । विसरोनिया हेवेदावे । कीर्तनीं, भजनीं एकत्र यावे । जयघोष करा अंबेचा ॥२९॥
भक्तिसागर उचंबळला । जगदंबेचा गजर केला । आसमंत तो दुमदुमला । स्वामी जाहले प्रसन्न अती ॥३०॥
आम्ही जातसो रामेश्वरा । जावे आपण सुखें घरा । सद्धर्माचा आश्रय करा । तेणे ईश्वर जोडाल ॥३१॥
यतिवर्य निघती जावयाला । लोकीं तदा जयघोष झाला । स्वामी पुनरपी या स्थळाला । सत्वर यावे परतोनी ॥३२॥
स्वामि जातां ह्रदय फुटले । दुःख अनावर जनां झाले । व्यथित मनानें जन परतले । जाते जाहले स्वगृहासी ॥३३॥
वायुगेगे चालुनी स्वामी । रामेश्वर या पवित्र ग्रामीं । श्रीरामचंद्रे स्वहस्ते । नामी । स्थापिली असे शिवपिंडी ॥३४॥
वेदज्ञ विप्र तेथला एक । सशास्त्र पूजा करि भाविक । वृद्धास त्या पुत्र एक । पुराण सांगे भक्तजनां ॥३५॥
पुजारी नेमणे विप्र, नियम । वर्षानुवर्षे ऐसा क्रम । सुखे घेउनी भगवन्नाम । विप्र पुजारी नांदती ते ॥३६॥
कालांतरे हो काय झाले । वृद्ध पुजारी मृत जाहले । पुत्र पुराण सांगती भले । मंदिरी करिती धर्मविधी ॥३७॥
दुर्जन जंगम दुष्ट लोक । ग्राम सोडा, घालिती धाक । नातरी लुटोनि मागण्या भीक-। लावू तुम्हां घरोघरीं ॥३८॥
दंगा करोनि देवळीं घुसले । विप्र पुजार्‍यांसी बडविले । उद्दंडपणे म्हणु लागले । आम्ही येथेले पुजारी हो ॥३९॥
वितुष्ट जाहले ते उत्पन्न । ब्राह्मणा न मिळे दक्षिणा, अन्न । वातावरण होय ते भिन्न । भांडणे माजली अनिवार ॥४०॥
विप्र चिंताग्रस्त झाले । काय होणार तरी पुढले । न्यायमंदिरीं पाहिजे गेले । हाचि उरला उपाय कीं ॥४१॥
रात्रंदिन लागली चिंता । धावा पावा श्री अनंता । आजपर्यंत धसका नव्हता । सुखे नांदलो येथेची ॥४२॥
जंगम लोक जाहले क्रूर । विप्र घालवूं येथोनि दूर । डरकाळिती ते वारंवार । बघा आमुचा हिसका कीं ॥४३॥
कधी-मधी मारामारी । जंगम लागले छळू भारी । विप्रांसि धरिले धारेवरी । त्रस्त जाहले जन सज्जन ॥४४॥
न्यायमंदिरीं गेल्याविण । प्रश्न सुटणे महा कठिण । लेख, पुरावे हवे म्हणून । जुनी दप्तरे धुंडाळिती ॥४५॥
सर्व तयारी जाहल्यावरी । फिर्याद नेली न्यायमंदिरीं । परंपरागत द्विज पुजारी-। नेमिला असतां छ्ळिती कां ॥४६॥
जंगमे लबाडी सर्व केली । तक्रार न्यायलयी नेली । न्यायाधीशे तपासिली । कागदपत्रे पुराणी ती ॥४७॥
षण्मास गेलियावरी काल । न्यायालयीं लागे निकाल । विप्र पुजारी असणे चाल-। तीच चालवा रामेश्वरी ॥४८॥
न्यायालयीं मिळता न्याय । जंगम करिती हायहाय । पलायनाविण ना उपाय । जंगम करिती पलायन ॥४९॥
विप्रवर्गा हर्श थोर । वाटती पेढे घरोघर । प्रसन्न जाहला रामेश्वर । सार्थक झाले सेवेचे ॥५०॥
गोड पक्कान्ने, नैवेद्य सुरस । लोक करिती रामेश्वरांस । भजन, गायन उत्सवास । हर्षातिरेके भक्त करिती ॥५१॥
गरिबां केलें अन्नदान । तेणे जाहले जन प्रसन्न । जंगम करिती पलायन । त्वरित रामेश्वरांतुनी ॥५२॥
वासुदेव द्विज पुण्यवान । रामेश्वराचे करि पूजन । पुरान, कीर्तन नित्य करुन । प्रिय जाहले सर्व जनां ॥५३॥
यतिवर्य असतां रामेश्वरीं । अतिवृद्ध जोडपे चरण धरीं । अश्रुपात करिती चरणांवरी । पुत्र संतान व्हावया ॥५४॥
सखेद स्वामी तयां वदती । उभयता जाहल जर्जर अती । पुत्र व्हाया परि इच्छिती । अविवेक हा बरवा नसे ॥५५॥
परतीर लागे ते दिसाया । आताम संतान आस वाया । स्मरा निशिदिनी रामराया । तोचि तारील परलोकीं ॥५६॥
पुत्रप्राप्तीचा मोह भारी । न सुटे केला बोध जरी । निपुत्रतेचा शाप वारी । यास्तव करिती आक्रोश ॥५७॥
परोपरीने बोध केला । साधणे तुम्ही निज हिताला । परि न सोडिती आग्रहाला । वदती व्हावाच पुत्र कीं ॥५८॥
चिरंतन सुखा अवश्य मागा । सिद्ध मी ते द्यावया गा । नश्चर सौख्य मागणे त्यागा । तुमच्या हितास्तव सांगे मी ॥५९॥
आलिंगुनी स्वामी-चरण । मरणे न आम्हां पुत्राविण । दया करोनि आशिर्वचन द्यावेचि आम्हा वृद्धांसी ॥६०॥
समर्थ स्वामी मनीं द्रवले । होईल तुम्हा पुत्र वदले । वचन ऐकताम आनंदले । श्रीपद घेती निज माथीं ॥६१॥
कालांतरे जाहला पुत्र । हर्ष । पावले ते अत्यंत । लोकीं आश्चर्य सर्वत्र । धन्य देणे समर्थाचे ॥६२॥
योगेश्वराचा थोर महिमा । न कळे कदा निगमागमा । सामर्थ्यासी नसे सीमा । म्हणती जन त्यां ईश्वर कीं ॥६३॥
भक्तजनां संतुष्ट करुनी । यतिवर्य निघती तीर्थाटणीं ।परस्परे प्रेम करुनी । निर्भर सुखे वर्तावे ॥६४॥
द्वेष, भांडणे सोडावी । प्रेमवृत्ती ती धरावी । सर्वावरी माया करावी । देव तेणेचि संतोषे ॥६५॥
संसार करिता परमार्थ चिंता-। कराल तरी साधाल हिता । सन्मार्ग केव्हा न सोडता-। जगी आजन्म वर्तावे ॥६६॥
सूडबुद्धीस टाकावे । गरजवंता साह्य द्याए । मृदुवचने ते बोलावे । सदासर्वदा लोकांसी ॥६७॥
सुखे नांदणे निजग्रामीं । पुढिल स्थळा जातो आम्हीं । सांगोनि निघती असे स्वामी । लोक ढाळिती प्रेमाश्रू ॥६८॥
कोटीकूप या तीर्थसि आले । तदा तयाम्ना वृत्त कळले । द्रव्यासाठी गांजिती भले । यात्रेकरुंसी पुजारी ते ॥६९॥
स्नानास तीर्थी श्री उतरता । अहोहो थांबा कुठे जाता । रौप्यमुद्रा आधी न देता । तीथस्नान करिता न ये ॥७०॥
कोटिकूपाचे आम्ही धनी । आमुच्या आज्ञेविना कोणी । जाऊ न शकती तीर्थस्थानी । हेहि, तुम्हां नुमजे ॥७१॥
चला आधी दक्षिणा काढा । लबाड दिसे हा गोसावडा । दाखवूका आम्ही थोडा-। हिसका आमुचा तुम्हासी ॥७२॥
निघा चला बाहेर व्हावे । सांगतो तरी न ऐकावे । घटिंगणपणे की वर्तावे । हे न शोभते संन्याशा ॥७३॥
विनम्रभावे यती वदती । द्यावया नसे द्रव्य हातीं । देणार कोठुनी दक्षिणा ती । सांगाच आपण भूदेव ॥७४॥
गोड वदुनी फसवू नका । जाणतो आम्ही ऐशा ठका । व्यर्थ आमुचा घेऊ नका-। वेळ, सांगतो तुम्हासी ॥७५॥
हमरी-तुमरीवरी येती । सक्रोध स्वामी तयां वदती । यात्रेस जातो आम्ही पुढती । यथेच्छ तुम्ही धन मिळवा ॥७६॥
शिष्यसंघा सवे घेऊन । महातीर्थासि त्या वंदुन । तेथोनि जाता यति निघोन । हास्यकल्लोळ माजला ॥७७॥
दुसरे दिनीं प्रातःकाळी । स्नानासि येतां भक्तमंडळी । जाता तीर्थाचिया जवळी । दृश्य दिसे त्यां भयंकर ॥७८॥
दुर्गध सुटे आसमंत । पडले किडे जलाशयांत । जाउ न इच्छिती स्नानार्थ । तक्रार करिती लोक तदा ॥७९॥
दक्षिणा घेता बळे करुन । तीर्थी भयंकर असे घाण । स्वच्छतेचे ते महिमान । कैसे न कळे पुजार्‍यांसी ॥८०॥
बडव्यांसवे ते यात्रेकरु । तीव्र भांडणे लागले करु । परत दक्षिणा न दिल्या मारु । सोडणार ना तुम्हांसी ॥८१॥
सेवेकर्‍यांसी धाक पडला । आता करावे काय याला । येथेचि आमुचा जन्म गेला । ऐसे कदापी ना घडले ॥८२॥
त्यांतील तेव्हा एक वदला । अहो यतीनें शाप दिधला । ऐसेचि वाटे मन्मनाला । चला तयांचे चरण धरु ॥८३॥
यतींस शोधावया निघती । अष्ट दिशांसी धुंडाळिती । सर्वत्र पाहुनी थकले अती । करु लागले आक्रोश ॥८४॥
हिंडता, शोधिता सेवकारी । गेले कांहीं शृंगारपुरीं । शारदापीठ तेथले भारी । शंकराचार्य विद्वन्मणी ॥८५॥
विधिज्ञ, वेदांत पारंगत । ज्योतिषशास्त्रांत निष्णांत । बहुभाषी ते महापंडित । सकल शास्त्रे जाणते ॥८६॥
सद्धर्माची जणूं मूर्ती । योगशास्त्रीं अत्यंत गती । साश्रु नयनें तयां कथितो । घडले जे कीं स्वस्थानीं ॥८७॥
वृत्त ऐकुनी चित्त द्रवले । वदले योग्यासि अवमानिले । तडी तापसी सिद्ध आले -। तयां वागवा अत्यादरे ॥८८॥
पूजाअर्चा यज्ञ याग । करित असणे यथासांग । यात्रेकरुंसि उद्वेग-। येईल ऐसे वागू नका ॥८९॥
सिद्ध, साधू, संत, योगी । हिंडती ते जागोजागी। सेवा कराया अग्रभागी । असणें तुम्हां उचित असे ॥९०॥
आहांत तेथले सेवेकरी । भाग्य तुमचे खरोखरी । अनंत योनीं फिरल्यावरी । अमूल्य लाभे नरदेह ॥९१॥
मान्य आपुला सुपदेश । सोडवा परंतू गळ्याचा फास । असतील कोठे हो जगदीश । कृपा करोनी सांगावे ॥९२॥
तयांसि गेल्याविना शरण । होणार ना दुरित हरण । द्रव्यांध झाला हे कारण । अवमानिलेत योगेश्वर ॥९३॥
शंकराचार्य धरितो ध्यान । सेवक बसती कर जोडुन । पंडे बसती श्वास रोधून । ऐकण्या आचार्य वदती ते ॥९४॥
समाधे तयांची उतरल्यावर । गंभीर जाहला तयांचा स्वर । सामान्य नव्हते ते यतिवर । प्रत्यक्ष परमात्मा होते ते ॥९५॥
अरेरे तुम्ही अति अभागी । मी जर असतो त्या जागी-। पूजिला असता तो विरागी । ह्रदयीं धरोनि पदकमलां ॥९६॥
व्यर्थ धरोनी द्रव्याआशा । धिक्कारिले त्यां संन्याशा । घोर भयंकर कृत्या अशा । शिक्षा नरकवासाची ॥९७॥
चुकलो, फसलो पूर्ण आम्ही । शरण येतसों वाचवा तुम्ही । ठरलो सेवक हो कुकर्मी । आत्मघातकी चांडाळ ॥९८॥
पश्चात्तप्त पाहतां त्यांसी । शंकराचार्य ते निज मानसीं-। द्रवले, करा या उपायासी । त्वरित जावे रामेश्वरीं ॥९९॥
ऐकतां आचार्य उद्वार । जाण्या जाहले अति अधीर । वदती आपुले उपकार थोर । साष्टांग नमुनी वंदिले त्यां ॥१००॥
सोडुनी निघाले शृंगारपूर । आणि गांठिले रामेश्वर । सोडोनि सर्वही व्यवहार । त्वरित पावले ते मंदिरीं ॥१०१॥
देवास घालुनी दंडवत । पाहतां जाहले अति विस्मित । भगवान्‍ यतिवर्य हेच ते होत । यांस्तव सर्वत्र शोधिले ॥१०२॥
अकस्मात येथे हे प्रगटले । भाग्य आमुचे हे गवसले । हर्षातिरेके वोळंगले । समर्थचरणी ते सेवक ॥१०३॥
आक्रंदता प्रार्थना करिती । क्षमा याचितो आम्हि दुर्मती । द्रव्यार्थ होउनी उन्मत्त अती । अवमानिले हो योगेश्वरा ॥१०४॥
कर जोडुनी होउनी दीन । वदती पुनरपी छळणार न । घालोनि चरणीं लोटांगण । शपथ घेती ईश्वराची ॥१०५॥
पाहतां तयांची आर्त स्थिती । समर्थ द्रवले अंतरीं अती । निश्चिंत जावे तीर्थाप्रती । ऐकतां सारे आनंदले ॥१०६॥
कोटितीर्थासि ते आले । जल पाहतां आश्चर्यले । सुगंध सर्वत्र तो दरवळे । प्राशितो जल अमृतमय ॥१०७॥
अघटित करणी यतिंद्रांची । भगवंत ते जनां गमती । ऐशी थोरवी वर्णावयाची-। आहे अनेक अध्यायीं ॥१०८॥
इति श्रीस्वामीगुरुकथामृत । त्यांतील अध्याय पूर्ण होत । रामचंद्र गोविंद हे लिहित । स्वामीकृपे सर्वथा ॥१०९॥
॥ श्रीस्वामीसमर्थ की जय ॥