गोपीचंद हा बंगालचा राजा होता. ह्याच्या आईचे नाव मैनावती असे होते; हिने जालंधरनाथ हा गुरु केला होता म्हणून गोपीचंदाने
त्यास कूपांत टाकून दिले. परंतु पुढे त्याच्याच कृपेने गोपीचंद विरक्त झाला; ही कथा ह्या आख्यानात सांगितली आहे.
कूपांतोनि जालंधर ॥
कानिफा काढीतसे स-स्वर ॥
दृष्टी पहाती नारी नर ॥
जैसा भास्कर उगवला ॥१॥
दिव्य रत्नाच्या सभोवती ॥
जो-हर परीक्षवंत जैसे मिळती ॥
तैसे सात शत शिष्य निश्चिती ॥
दर्शन घेती सद्गुरूचे ॥२॥
पूर्णिमेचा निशा-कर ॥
त्यासी आवडी लक्षिती चकोर ॥
तेवि नगर-वासी नारी-नर ॥
जालंधर पाहत ॥३॥
मैनावती प्रेमेकरोनी ॥
मस्तक ठेवोनि सद्गुरु-चरणी ॥
प्रेमे अश्रु वाहती नयनी ॥
तेणे चरण दोन्ही धुतले ॥४॥
जालंधर सिद्ध महा-राज देख ॥
कानिफा तयाचा साधक ॥
त्याने युक्ति करोनि अमोलिक ॥
भू-पतीसी जीवविले ॥५॥
भस्म न करिता त्याची काया ॥
अ-मर केले स-त्वर राया ॥
निरसोनि सकळ माया ॥
केली छाया कृपेची ॥६॥
रायासि अनु-ताप जाला पूर्ण ॥
म्हणे सद्गुरूंचे धन्य महिमान ॥
आता संसार-माया त्यजुन ॥
वैराग्य घेणे निश्चित ॥७॥
मग प्रधानासि विचारोनी ॥
पुत्र बैसविला भद्रासनी ॥
जालंधरासी नमस्कार करोनी ॥
कर जोडोनी विनवीत ॥८॥
म्हणे मी शरणागत पूर्ण ॥
जोग द्यावा जी मजकारण ॥
काही न करावा अनमान ॥
म्हणोनि चरण धरियेले ॥९॥
यावरी सद्गुरु बोलती वचन ॥
वैराग्य नव्हेचि तुजलागून ॥
नको टाकू संसार-भान ॥
शेवट होणे अ-घटित ॥१०॥
विष घेववेल ग्रासोग्रासी ॥
पायी चालवेल आकाशी ॥
बाही पोहोनि सागरासी ॥
पैल तीरासी पाववेल ॥११॥
मुठीत धरवेल कृशान ॥
कुडी सांडिता धरवेल प्राण ॥
आकाशाची मोट जाण ॥
वस्त्रांत बांधोन आणवेल ॥१२॥
पृथ्वीचे वजन होईल कोडे ॥
करवेल ब्रह्मांडाची घडामोड ॥
परि वैराग्य बहुत अवघड ॥
जाण रोकडे नृप-नाथा ॥१३॥
आम्ही अशिर्वाद दिधला राया ॥
तेव्हा अ-मर जाली तुझी काया ॥
आता वैराग्य घेवोनिया ॥
व्यर्थ कासला शिणतोसि ॥१४॥
गोपीचंद देत प्रत्युत्तर ॥
स्वामीची कृपा मजवर ॥
असता माया अ-निवार ॥
बाधू न शके सर्वथा ॥१५॥
पूर्ण अनुतापी वोळखोनी चिन्ह ॥
वैराग्य दिधले त्याजकारण ॥
सैली मुद्रा कंथा लेवोन ॥
वि-भूती-चर्चन सर्वांगी ॥१६॥
सद्गुरु म्हणती ते अवसरी ॥
भिक्षा मागे घरोघरी ॥
रायाची पट्टराणी सुंदरी ॥
गेला मंदिरी तियेच्या ॥१७॥
आलेख म्हणोनिया तेथे ॥
म्हणे भिक्षा लौकरी आणि माते ॥
ग्रामवासी लोक बहुत ॥
आश्चर्य करित तेधवा ॥१८॥
वैराग्य-शील देखोन भर्ता ॥
आक्रोशे रुदन करी कांता ॥
म्हणे कैसी विपरीत जाली बार्ता ॥
काय नृप-नाथा हे केले ॥१९॥
म्या किंचित अ-न्याय केला राया ॥
यास्तव टाकिली प्रपंच-माया ॥
नख न लगे तया ठाया ॥
कुठार कासया पाहिजे ॥२०॥
परम सकुमार तुमची कांता ॥
यावरी चर्चिली शुभ्र विभूती ॥
नाना उप-चार भोग संपत्ती ॥
टाकोनि अनु-तापी का जाला ॥२१॥
तुमचे चरण नृप-नाथा ॥
कोणती येवोनि धुईल कांता ॥
हेचि बहुत वाटे चिंता ॥
सांगा तत्त्वता मजपासी ॥२२॥
गोपीचंद देत उत्तर ॥
गंगा यमुना सरिता थोर ॥
माझे चरण निरंतर ॥
धुतील माते सर्वथा ॥२३॥
गोपीचंदासि पुसे गोरटी ॥
कोण बोलेल तुम्हांसि गोष्टी ॥
म्हणोनि चिंता वाटते मोठी ॥
उठाउठी सांगा ते ॥२४॥
यावरी म्हणे वैराग्यशील ॥
किनरी सांगेल गोष्टी प्रांजल ॥
तुम्ही टाकोनि माया-जाळ ॥
व्यर्थ हळहळ न करावी ॥२५॥
यावरि बोले कुरंग-नयनी ॥
कोण तुम्हांस बैसवील भोजनी ॥
हेचि चिंता अ-पार मनी ॥
मजलागोनि वाटती ॥२६॥
गोपीचंद बोले प्रत्युत्तरी ॥
तुज ऐशा माता घरोघरी ॥
कर-तळ भिक्षा निर्धारी ॥
निरंतर घालतील ॥२७॥
कांतेसि बोलोनि ऐशापरी ॥
तेथोनि निघाला झडकरी ॥
सोळावे राण्या ते अवसरी ॥
शोक करिती आक्रोशे ॥२८॥
ते स-विस्तर सांगता वार्ता ॥
तरी ग्रंथा विशेष वाढेल कथा ॥
गोपीचंद त्यजोनि माया मम-ता ॥
निघे तत्त्वता वेगेसी ॥२९॥
सद्गुरु-कृपा होतांचि पूर्ण ॥
मन ते होवोनि गेले उन्मन ॥
स्व-रूपी लागले अनु-संधान ॥
नाठवे मी कोण सर्वथा ॥३०॥
भिक्षा मागता नगरांतरी ॥
गेला मैनावतीच्या घरी ॥
म्हणे माते दुध-भात निर्धारी ॥
भोजन सत्वरि घालावे ॥३१॥
पुत्र देखोनि वैराग्य-शीळ ॥
जननी हर्षली ते वेळ ॥
म्हणे माझे उदरी येवोनि सकळ ॥
उद्धरिले कुळ सु-पुत्रा ॥३२॥
जैसे होते मातेच्या मनात ॥
तैसेच तुज घडले सत्य ॥
धन्य सद्गुरु जालंधर-नाथ ॥
महिमा अद्भुत तयाचा ॥३३॥
निरसोनि सकळ मम-ता माया ॥
अ-मर केली तुझी काया ॥
पूर्ण कृपेची केली छाया ॥
त्याचिया पायां चिंतावे ॥३४॥
मातेसि नमस्कार करोनि ॥
गोपीचंद निघाला तेथुनि ॥
म्हणे द्वादश वर्षे फिरोनि ॥
दर्शनालागी येईन ॥३५॥
माता सिकवी तये क्षणि ॥
छप्पन्न देश पाहे नयनी ॥
परी चंपावती तुझी भगिनी ॥
तिच्या दर्शना न जावे ॥३६॥
परम लाघवी ते वेल्हाळी ॥
तुज पाडील माया-जाळी ॥
म्हणोनि तीस नेत्र-कमळी ॥
पाहू नको सर्वथा ॥३७॥
ऐकोनि मातेचे वचन ॥
मौनेचिकेले गमन ॥
गोपीचंद त्वरेकरोन ॥
करीत गमन तेधवा ॥३८॥
नाना-परीची तीर्थे आनेगे ॥
दृष्टीसि पाहे मनो-वेगे ॥
तो ग्रंथी विस्तार लिहिता सांग ॥
कथा विशेष वाढे की ॥३९॥
असो पाहिले देश बहुत ॥
गोपीचंद महा-विरक्त ॥
उदास स्थाने पहात पहात ॥
पर-देशासि पातला ॥४०॥
त्याची भगिनी चंपावती ॥
भद्रावती-नगरी होती ॥
तिचिया घरासी अवचिती ॥
गोपीचंद पातला ॥४१॥
आदेश म्हणोनि अंगणात ॥
म्हणे भिक्षा घाली माते ॥
चंपावती बाहेर येत ॥
तो देखिला अतीत दृष्टीसी ॥४२॥
दासी म्हणती तिजलागोनी ॥
आम्हासि विपरीत दिसे स्वामिनी ॥
गोपीचंदा ऐसा नयनी ॥
जोगी आम्हांसि भासतो ॥४३॥
चंपावती न्याहाळोनि पाहे ॥
तो आपला सहोदर होय ॥
ह्रदय दाटले परम मोहे ॥
सद्गदित होय तेधवा ॥४४॥
दासी पुसती जोगियाप्रती ॥
तुमची जन्म-भूमि कोणती ॥
कवणे देशी पूर्व-स्थिती ॥
आम्हांप्रती सांगावे ॥४५॥
ऐकोनि जालंधराचा सुत ॥
तयांसी काय उत्तर देत ॥
गौडबंगाल-देशी निश्चित ॥
कांचन-नगर असे की ॥४६॥
तेथे त्रैलोक्यचंदाचा सुत ॥
गोपीचंद मी राजा निश्चित ॥
गुरु-कृपेने अकस्मात ॥
जालो विरक्त संसारी ॥४७॥
ऐसे ऐकोनिया वचन ॥
चंपावती करी रुदन ॥
म्हणे बंधु वैराग्य पूर्ण ॥
काय निमित्त घेतले ॥४८॥
सोळा शते राण्या लावण्य-खाणी ॥
त्यांविरहित पट्टराणी ॥
दिव्य मंदिरे हेम-वर्णी ॥
रत्न कोंदणी बैसविली ॥४९॥
इंद्र-पदा ऐसे निश्चिती ॥
तुझे राज्य होते भू-पती ॥
ते विलास टाकोनिया प्रीती ॥
उदास-वृत्ती धरिली का ॥५०॥
आता रत्न-खचित मठ जाण ॥
तुजलागी देते बांधोन ॥
ये स्थळी निरंतर राहोन ॥
उदास न होणे सर्वथा ॥५१॥
रत्न-खचित मेखळा ॥
करोनि देते मी भू-पाळा ॥
चंपावतीचिया डोळा ॥
अश्रु-पात वहाती ॥५२॥
यापरी भगिनी ते वेळ ॥
घालू पहातसे माया-जाळ ॥
परी गोपीचंदासि वैराग्य-बळ ॥
निश्चय न ढळे सर्वथा ॥५३॥
सद्गुरु कृपा जालिया पूर्ण ॥
प्रपंची निवळे त्याचे मन ॥
चंपावतीच्या मंदिरातून ॥
अति त्वरेने निघाला ॥५४॥
छपन्न देश हिंडोनि जाण ॥
घेत सिद्ध पुरुषांचे दर्शन ॥
ऐसी द्वादश वर्षै पूर्ण ॥
लोटोनि गेली अनायासे ॥५५॥
मागुती आला कांचन-पुरा ॥
आपुल्या मंदिरी बैसली दारा ॥
भिक्षा स-त्वरा तिसी मागे ॥५६॥
गोपीचंद विचार करी चित्ती ॥
जन्म-भूमीस जावे मागुती ॥
एकदा भेटोनि मातेप्रती ॥
मग तीर्थासी निघावे ॥५७॥
जावोन मैनावतीच्या घरी ॥
दर्शन घेतले ते अवसरी ॥
मातेने दुध-भात झडकरी ॥
भोजन घातले तेधवा ॥५८॥
सकळ सिद्धांचा मेळा ॥
ते देशा गोपीचंद चालिला ॥
गुरु-कृपेने जिंकोनि काळा ॥
अमर झाला अनायासे ॥५९॥