पंचक - स्फुट

॥१॥
त्याचे पाय हो नमावे ।
त्याचें कीर्तन हो ऐकावें ॥१॥
दुजियासी सांगे कथा ।
आपण वर्ते त्याची पथा ॥२॥
कीर्तनाचें न करी मोल ।
जैसे अमृताचे बोल ॥३॥
सन्मानितां नाहीं सुख ।
अपमानितां नाहीं दु:ख ॥४॥
किंचित् दिलें दातयानें ।
तेंहि घेत आनंदानें ॥५॥
ऐस आहे हरिदास ।
लटकें न वदे रामदास ॥६॥
॥२॥
वाणी शुद्ध करी नामीं ।
चित्त शुद्ध होय प्रेमीं ॥१॥
नित्य शुद्ध होय नामीं ।
वसतांही कामीं धामीं ॥२॥
कर्ण शुद्ध करी कीर्तन ।
प्राण शुद्ध सुमन ॥३॥
त्वचा शुद्ध करी रज ।
मस्तक नमितां पदांत्रुज ॥४॥
करशुद्धि राम पूजितां ।
पादशुद्धि देउळी जातां ॥५॥
नेमें लिंग करी शुद्ध ।
अंतर निर्मळ करी गुद ॥६॥
रामापायीं रहाताम बुद्धि ।
रामदासा सकळ शुद्धी ॥७॥
॥३॥
माझें सर्व जावें देवानें रहावें ।
देवासी पहावें भक्तपणें ॥१॥
भक्तपणें मज देवची जोडला ।
अभ्यास मोडला सर्व कांहीं ॥२॥
सर्व कांहीं जावेओ एक देव राहो ।
माझा आर्त भावो ऐसा आहे ॥३॥
जो हेत अंतरीं देव तैसा झाला ।
हा दीन पाहिला कोणी एक ॥४॥
कोणी एक पुण्य जे होतें संचलें ।
दास म्हणे झालें समाधान ॥५॥
॥४॥
दीनाचा दयाळू कीर्ति ऐकियेली ।
म्हणूनी पाहिली वाट तूझी ॥१॥
अनाथाचा नाथ होथील कैवारी ।
म्हणोनियां हरीं बोभाईलें ॥२॥
तुजविण कोण जाणे हे अंतर ।
कोणासी जोजार घालूं माझा ॥३॥
दास म्हणे आम्ही दीनाहूनी दीन ।
करावें पालन दुर्बळाचें ॥४॥
॥५॥
आम्हां पतितांची सांड केली जरी ।
आमचा कैवारी कोण आहे ॥१॥
आम्हीं भरवंसा कोणाचा धरावा ।
सांगावें केशवा दयानिधे ॥२॥
तुजविण आम्हां नाहीं त्रिभुवनीं ।
धांवे चक्रपाणि दीनबंधो ॥३॥
पतितपावन ब्रीद हें बांधिलें ।
तारावें वहिलें दासालागीं ॥४॥
॥६॥
पळशी तूं तरी नाम कोठें नेशी ।
आम्ही अहर्निशीं नाम घोकूं ॥१॥
आम्हांपासोनियां जातां नये तुज ।
तें हें वर्म बीज नाम जपूं ॥२॥
देवा आम्हां तुझें नाम हो पाहिजे ।
मग भेटी सहजें सहजें देणें लागे ॥३॥
भोळे भक्त आम्ही चुकलोचि कर्म ।
सांपडलें वर्म रामदासा ॥४॥
॥७॥
गजेंद्र सावज पडला पानवडीं ।
रामें तेथें उडी टाकियेली ॥१॥
प्रल्हाद गांजितां कोण सहाकारी ।
स्वयेंची मुरारि प्रगटला ॥२॥
क्षत्रियें ब्राह्मणें गांजिलीं बापडीं ।
रामें तेथें उडी घाडियेली ॥३॥
तेहतीस कोटी देव पडिले बांदोडीं ।
रामें तेथें उडी टाकियेली ॥४॥
दासापायीं पडली देहबुद्धि बेडी ।
रामें तेथें उडी टाकियेली ॥५॥
रामदास म्हणे नका करूं शीण ।
रामें भक्त कोण उपक्षिले ॥६॥
॥८॥
तुजविण देव मज कोणी नाहीं ।
माझी चिंता कांहीं असों द्यावी ॥१॥
वैराग्यें अनिष्ट अभावें वरिष्ठ ।
माझे मनीं नष्ट संदेहता ॥२॥
विवेकें सांडिलें ज्ञानें ओसंडिलें ।
चित्त हें लागलें तुझे पायीं ॥३॥
तुझें नाम वाचें उच्चारीत असें ।
अंतरीं विश्वास धरीयेला ॥४॥
रामदास म्हणे मी तुझें अज्ञान ।
माझें समाधान करी देवा ॥५॥
॥९॥
श्वानाचिया पुत्रें कल्होळ मांडिला ।
कलहो लागला एकसरां ॥१॥
भुंकितां गुरगुरी वासितोचि तोंड ।
वरती थोबाड करूनियां ॥२॥
एक ते भुंकती एक ते रडती ।
दास म्हणे गति निंदकांची ॥३॥
॥१०॥
मेरूचिया माथां ठेवूनियां पाव ।
जात असे राव कैलासींचा ॥१॥
कैलासींचा राव एक देव क्षोभला ।
देशधडी केला लंकानाथ ॥२॥
लंकेच्या चोहाटीं मांडियेला खेळ ।
अग्रीचा कल्लोळ घरोघरीं ॥३॥
जाळीयेलीं घरें सुंदर मंदिरे ।
पावला कैवारें जानकीच्या ॥४॥
जानकीचा शोक दुरी दुराविला ।
यशवंत झाला रामदास ॥५॥
॥११॥
जाणावा तो नर देवची साचार ।
वाचें निरंतर राम राम ॥१॥
सगुणीं सद्भाव नाहीं ज्ञानगर्व ।
तयालागीं सर्व सारीखची ॥२॥
निंदका वंदका सगट सांभाळीं ।
मन सर्व काळीं पालटेना ॥३॥
पालटेना मन परस्रीकांचनीं ।
निववी वचनीं पुढिल्यासी ॥४॥
पुढिल्यासि तोचि सुख देत आहे ।
उपकारीं देह लावीतसे ॥५॥
लावीतसे देह रामभजनास ।
रामीं रामदास हरिभक्त ॥६॥
॥१२॥
भक्तपणें रामनामाचा अव्हेर ।
करी तो गव्हार मुक्त नव्हे ॥१॥
मुक्त नव्हे काय स्वयें शूलपाणि ।
रामनाम वाणी उच्चारीतो ॥२॥
राम म्हणे शिव तेथें किती देव ।
बापुडे मानव देहधारी ॥३॥
देहधारी नर धन्य ते संसारीं ।
वाचे निरंतरीम रामनाम ॥४॥
रामनाम वाचें स्वरूप अभ्यंतरीं ।
धन्य तो संसारीं दास म्हणे ॥५॥
॥१३॥
मी खरा पतित तूं खरा पावन ।
आतां अनमान करूं नको ॥१॥
आतां कांहीं मज चिंता तीही नसे ।
तुझें नाम कैंसें वाचे येई ॥२॥
समथे घेतला नामासाठीं भार ।
मज उपकार कासयाचा ॥३॥
रामदास म्हणे तुझें तुज उणें ।
सोयरीम पिशूनें हांसतील ॥४॥
॥१४॥
पतितपावना जानकीजीवना ।
वेगीं माझ्या मना पालटावें ॥१॥
मिथ्या शब्दज्ञानें तुज अंतरलों ।
संदेहीं पडलों मीपणाच्या ॥२॥
सदा खळखळ निर्गुणाची घडे ।
सगुण नातुडे ज्ञानगवै ॥३॥
रामदास म्हणे ऐसा मी पतीत ।
मीपणें अनंत आतुडेना ॥४॥
॥१५॥
टाळ धरूं कथा करूं ।
रामालागीं हांका मारूं ॥१॥
ये रे रामा ये रे रामा ।
तुझी आवड लागो आम्हां ॥२॥
तुजविण गाईल कोण ।
ऊठ सांडिलें मीतूंपण ॥३॥
राम-दास पाहे वास ।
भेटी द्यावी सावकाश ॥४॥
॥१६॥
रामभक्तिवीण आन नाहीं सार ।
साराचें हें सार राम एक ॥१॥
कल्पना-विस्तारू होतसे सन्वरू ।
आम्हां कल्पतरू चाड नाहीं ॥२॥
कामनेलागोन विटलेंसे मन ।
तेथें चाड कोण कामधेनु ॥३॥
चिंता नाहीं मनीं राम गातां गुणीं ।
तेथें चिंतामणि कोण पुसे ॥४॥
कदा नाही नाश स्वरूप सुंदर ।
तेथें आम्हां हिरे चाड नाहीं ॥५॥
रामदास म्हणे रामभक्तीवीण ।
जाणावें तें उणें सर्व कांहीं ॥६॥
॥१७॥
सीतापति राम पतितपावन ।
गाती भक्तजन आवडीनें ॥१॥
राघवाच्या गुणा न दिसे तूळणा ।
कैलासींचा राणा लांचावला ॥२॥
देवांचें मंडण भक्तांचें भूषण ।
धर्म संरक्षण राम एक ॥३॥
रामदास म्हणे धन्य त्यांचें जिणें ।
कथानिरूपणें जन्म गेला ॥४॥
॥१८॥
आम्हीं देखिला विठोबा ।
आनंदें विटेवरी उभा ॥१॥
तेथें दृश्याची जे दाटी ।
तेचि रुक्मिणी गोमटी ॥२॥
रामीं रामदास म्हणे ।
जो ओळखे तोचि धन्य ॥३॥
॥१९॥
लांचावोनि भक्तिलोभा ।
असे वाळवंटीं उभा ॥१॥
पदकीं इंद्रनीलशोभा ।
प्रभे शोभा उजळती ॥२॥
भक्त पुंडलिकें गोविला ।
जाऊं नेदी भांबाविला ॥३॥
विटे नीट असे ठाकला ।
भीमातीर वाळुवंटी ॥४॥
भाग्य पुंडलिकाचें ।
उभें दैवत त्रिलोकींचें ॥५॥
कीं जें तारूं भवसागरीं ।
भीमातीरीं विनटलें ॥६॥
एकें पुंडलिकें करुनी जोडी ।
आम्हांसी दिधली कल्पकोडी ॥७॥
तुटलीं संसारसांकडीं ।
रामदास म्हणतसे ॥८॥
॥२०॥
जीवन्मुक्त प्राणी होऊनियां गेले ।
तेणें पंथें चाले तोचि धन्य ॥१॥
जाणावा तो ज्ञानी पूर्ण समाधानी ।
नि:संदेह मनीं सर्वकाळ ॥२॥
मिथ्या देहभान प्रारब्ध अधीन ।
राखे पूर्णपण समाधानीं ॥३॥
आवडीनें करी कर्म उपासना ।
सर्व काळ ध्यानारूढ मन ॥४॥
पदार्थाची हानि हाता नये कोणी ।
जयाची करणी बोला ऐसी ॥५॥
धन्य पैं ते दास संसारीं उदास ।
तयां रामदास नमस्कारी ॥६॥
॥२१॥
संसार देखिला तरी पाहे सार ।
वायां येरेझार पाडूं नको ॥१॥
पाडूं नको दु:खसागरीं आपणा ।
म्हणे नारायणा ओळखावें ॥२॥
वेगीं आप आपणासीं ।
संसारीं सुटशीं दास म्हणे ॥३॥
॥२२॥
विचारें संसार होतो देशधडी ।
सोनियाची घडी जात असे ॥१॥
डावा तास गेला मोक्षपंथा जातां ।
विवेकें तत्त्वतां याशीं नांवें ॥२॥
सदा श्रीरामाचं भजन करितां ।
दास म्हणे चिंता दूर होय ॥३॥


॥ अभंगसंख्या ॥१०५॥

एकूण अभंगसंख्या ॥१९५६॥