पंचक - पराधीनपंचक

॥१॥
मुंगसाचे कानीं बाळी ।
मुंगुस हिंडे आळोआळीं ॥१॥
तरी तें पाळिलें जाणावें ।
पराधीनचि स्वभावें ॥२॥
वेडें आलेंसे पाहुणें ।
परि तें जगाचें मेहुणें ॥३॥
कार्यकर्ता कीर्तिव्मत ।
त्यासी जाणती समस्त ॥४॥
कार्यकर्ता तो झांकेना ।
वेध लावी विश्वजना ॥५॥
दास म्हणे कुटुंबाचा ।
तोचि पुरुष देवाचा ॥६॥
॥२॥
निज सलगीचें जाणेना ।
पुढें कोणासी मानेना ॥१॥
आळसी निकामी माणुस ।
पुढें होत कासावीस ॥२॥
उगेंच नाचतें ।
कोण पुसतें तयातें ॥३॥
आपणास अवकाळिलें ।
ज्याचें त्यास कळों आलें ॥४॥
आधिं कष्टावें रगडावें ।
कार्य बहुतांचें करावें ॥५॥
बहुतांसी मिळों जाणे ।
त्यासि मानिती शहाणे ॥६॥
बहुत मानला तो ल्याख ।
वरकड जाणावे नल्याख ॥७॥
आहे प्रगट उपाट ।
दास म्हणे सांगों काय ॥८॥
॥३॥
कष्ट करितां मनीं विटे ।
तरि तो कळेल शेवटें ॥१॥
कष्टें उदंड आटोपावें ।
तरि मग पुढें सुखी व्हावें ॥२॥
असतां परधन वेडें ।
काय निवेल बापुडें ॥३॥
शहाणे उदंड कष्टती ।
वडिल उपकारें दाटती ॥४॥
बहुत रखिले लैकिक ।
त्यांचें जिणे अलैकिक ॥५॥
ज्यास त्यास पाहिजे तो ।
जनीं वाटपास येतो ॥६॥
मनोगत जाणे सूत्रें ।
जेथें तेथें जगभित्रें ॥७॥
न सांगतां काम करी ।
ज्ञान उदंड विवरी ॥८॥
स्तुति कोणाची न करी ।
प्राणिमात्रा लोभ करी ॥९॥
कदा विश्वास मोडेना ।
कोणी माणूस तोडीना ॥१०॥
जनीं बहुतचि साहतो ।
कीर्तिरूपेंचि राहतो ॥११॥
दास म्हणे नव्हे दु:खी ।
आपण सुखी लोक सुखी ॥१२॥
॥४॥
आळसें पिंडाचें पालन ।
परि अवघें नागवण ॥१॥
देह केलें तैसें होतें ।
वंचले जें करीना तें ॥२॥
शक्ति आहे तों करावें ।
विश्व कीर्तीनें भरावें ॥३॥
पुण्यवंत तो साक्षेपी ।
आळशी महालोकीं पापी ॥४॥
आपलाची घात करी ।
सदा कठोर वैखरी ॥५॥
माणुस राजी राखों नेंणें ।
त्यासि न मानिती शहाणे ॥६॥
गुणें माणुस भोगतें ।
अवगुणें थितें जातें ॥७॥
दास म्हणे भला भला ।
जेथें तेथें पवाडा केला ॥८॥
॥५॥
सुंदर आळसाची बाईल ।
पुढें काल रे खाईल ॥१॥
ज्याचे वडिल आळसी ।
कोणें शिकवावें तयासी ॥२॥
घरीं खाया ना जेवाया ।
नाहीं लेया ना नेसाया ॥३॥
पत्नी उदंडची खाती ।
आळसी उपवासी मरती ॥४॥
दास म्हणे सांगों काय ।
होता प्रगट उपाय ॥५॥
॥६॥
ऐसें कैसें रे भजन ।
करिताती मूर्ख जन ॥१॥
गधडयासी नमन केलें ।
तेणें थोबाड फोडिलें ॥२॥
उंच नीच सारिखेची ।
दास म्हणे होत छी छी ॥३॥

॥ अभंगसंख्या ॥४२॥