उत्तरभागः - अध्यायः २०

सूत उवाच ॥
अत रुद्रो महादेवो मंडलस्थः पितामहः ॥
पूज्यो वै ब्राह्मणानां च क्षत्रियाणां विशेषतः ॥१॥

वैश्यानां नैव शूद्राणां शुश्रुषां पूजकस्य च ॥
स्त्रीणां नैवादिकारोऽस्ति पूजादिषु न संशयः ॥२॥

स्त्रीशूद्राणां द्वजेन्द्रैश्च पूजया तत्फलं भवेत् ॥
नृपाणामुपकारार्थं ब्राह्मणाद्यैर्विशेषतः ॥३॥

एवं संपूजयेयुर्वै ब्राह्मणाद्याः सदाशिवम् ॥
इत्युक्त्वा भगवान् रुद्रस्तत्रैवांतरधात्स्वयम् ॥४॥

ते देवा मुनयः सर्वे शिवमुद्दिश्य शंकरम् ॥
प्रणेमुश्च महात्मानो रुद्रध्यानेन विह्वलाः ॥५॥

जग्मुर्यथागतं देवा मुनयश्च तपोधनाः ॥
तस्मादब्यर्चयेन्नित्यमादित्यं शिवरूपिणम् ॥६॥

धर्मकामार्थमुक्त्यर्थं मनसा कर्मणा गिरा ॥
ऋषय ऊचुः ॥
रोमहर्षण सर्वज्ञ सर्वसास्त्रभृतां वर ॥७॥

व्यासशिष्य महाभाग वाह्नेयं वद सांप्रतम् ॥
शिवेन देवदेवेन भक्तानां हितकाम्यया ॥८॥

वेदात् षडंगादुद्धृत्य सांख्ययोगाच्च सर्वतः ॥
तपश्च विपुलं तप्त्वा देवदानवदुश्चरम् ॥९॥

अर्थदेशादिसंयुक्तं गूढमज्ञाननिंदितम् ॥
वर्णाश्रमकृतैर्धर्मैर्विपरीतं क्वचित्समम् ॥१०॥

शिवेन कथितं सास्त्रं धर्मकामार्थमुक्तये ॥
शतकोटिप्रमाणेन तत्र पूजा कथं विभोः ॥११॥

स्नानयोगादयो वापि श्रोतुं कौतुहलं हि नः ॥
सूत उवाच ॥
पुरा सनत्कुमारेण मेरुपृष्ठे सुशोभने ॥१२॥

पृष्टो नंदीश्वरो देवः शैलादिः शिवसंमतः ॥
पृष्टोयं प्रणिपत्यैवं मुनिमुख्यैश्च सर्वतः ॥१३॥

तस्मै सनत्कुमाराय नंदिना कुलनंदिना ॥
कथितं यच्छिवज्ञानं मुनिपुंगवाः ॥१४॥

शैवं संक्षिप्य वेदोक्तं शिवेन परिभाषितम् ॥
स्तुतिनिन्दादिरहितं सद्यः प्रत्ययकारकम् ॥१५॥

गुरुप्रसादजं दिव्यमनायासेन मुक्तिदम् ॥
सनत्कुमार उवाच ॥
भगवन्सर्व भूतेश नंदीश्वर महेश्वर ॥१६॥

कथं पूजादयः शंभोर्धर्मकामार्थमुक्तये ॥
वक्तुमर्हसि शैलादे विनयेनागताय मे ॥१७॥

सूत उवाच ॥
संप्रेक्ष्य भगवान्नंदी निशम्य वचनं पुनः ॥
कालवेलाधिकाराद्यमवदद्वदतां वरः ॥१८॥

शैलादेरुवाच ॥
गुरुतः शास्त्रतश्चैवमधिकारं व्रवीम्यहम् ॥
गौरवादेव संज्ञैषा शिवाचार्यस्य नान्यथा ॥१९॥

स्वयमाचरते यस्तु आचारे स्थापयत्यपि ॥
आचिनोति च शास्त्रार्थानाचार्यस्तेन चोच्यते ॥२०॥

तस्माद्वेदार्थतत्त्वज्ञमाचार्यं भस्मशायिनम् ॥
गुरुमन्वेषयेद्भक्तः सुभगं प्रियदर्शनम् ॥२१॥

प्रतिपन्नं जनानंदं श्रुतिस्मृतिपथानुगम् ॥
विद्ययाभयदातारं लौल्यचाप्लयवर्जितम् ॥२२॥

आचारपालकं धीरं समयेषु कृतास्पदम् ॥
तं दृष्ट्वा सर्वभावेन पूजयेच्छिववद्गुरुम् ॥२३॥

आत्मना च धनेनैव श्रद्धावित्तानुसारतः ॥
तावदाराधयेच्छिष्यः प्रसन्नोऽसौ यथा भवेत् ॥२४॥

सुप्रसन्ने महाभागे सद्यः पाशक्षयो भवेत् ॥
गुरुर्मान्यो गुरुः पूज्यो गुरुरेव सदाशिवः ॥२५॥

संवत्सरत्रयं वाथ शिष्यान्विप्रान्परीक्षयेत् ॥
प्राणद्रव्यप्रदानेन आदेशैश्च इतस्ततः ॥२६॥

उत्तमश्चाधमे योज्यो नीच उत्तमवस्तुषु ॥
आकृष्टास्ताडिता वापि ये विषादं न यांति वै ॥२७॥

ते योग्याः शिवधर्मिष्ठाः शिवधर्मपरायणाः ॥
संयता धर्मसंपन्नाः श्रुतिस्मृतिपथानुगाः ॥२८॥

सर्वद्वंद्वसहाधीरा नित्यमुद्युक्तचेतसः ॥
परोपकारनिरता गुरुशुश्रूषणे रताः ॥२९॥

आर्जवा स्वस्था अनुकूलाः प्रियंवदाः ॥
अमानिनो बुद्धिमंतस्त्यक्तस्पर्धा गतस्पृहाः ॥३०॥

शौचाचारगुणोपेता दम्भमात्सर्यवर्जिताः ॥
योग्या एवं द्विजाः सर्वे शिवभक्तिपरायणाः ॥३१॥

एवंवृत्तसमोपेता वाङ्मनःकायकर्मभिः ॥
शोध्या एवंविधाश्चैव तत्त्वानां च विशुद्धये ॥३२॥

शुद्धो विनयसंपन्नो मिथ्याकटुकवर्जितः ॥
गुर्वाज्ञापालकश्चैव शिष्योऽनुग्रहमर्हति ॥३३॥

गुरुश्च शास्त्वित्प्राज्ञस्तपस्वी नजवत्सलः ॥
लोकाचाररतो ह्येवं तत्त्वविन्मोक्षदः स्मृतः ॥३४॥

सर्वलक्षणसंपन्नः सर्वशास्त्रविशारदः ॥
सर्वोपायविधानज्ञस्तत्त्वहीनस्य निष्फलम् ॥३५॥

स्वसंवेद्य परे तत्त्वे निश्चयो यस्य नात्मनि ॥
आत्मनोऽनुग्रहो नास्ति परस्यानुग्रहः कथम् ॥३६॥

प्रबुद्धस्तु द्विजो यस्तु स शुद्धः साधयत्यपि ॥
तत्त्वहीने कुतो बोधः कुतो ह्यात्मपरिग्रहः ॥३७॥

परिग्रहविनिर्मुक्तास्ते सर्वे पशवोदिताः ॥
पशुभिः प्रेरिता ये तु सर्वे ते पशवः स्मृताः ॥३८॥

तस्मात्तत्त्वविदो ये तु मुक्ता मोचयंत्यपि ॥
संवित्तिजननं तत्त्वं परानंदसमुद्भवम् ॥३९॥

तत्त्वं तु विदितं येन स एवानंददर्शकः ॥
न पुनर्नाममात्रेण संवित्तिरहितस्तु यः ॥४०॥

अन्योऽन्यं तारयेन्नैवन किं शिला तारयेच्छिलाम् ॥
येषां तन्नाममात्रेण मुक्तिर्वै नाममात्रिका ॥४१॥

योगिनां दर्शनाद्वापि स्पर्शनाद्भाषणादपि ॥
सद्यः संजायते चाज्ञा पाशोपक्षयकारिणी ॥४२॥

अथवा योगममार्गेण शिष्यदेहं प्रविश्य च ॥
बोदयेदेव योगेन सर्वतत्त्वानि शोध्य च ॥४३॥

ष़डर्धशुद्धिर्विहिता ज्ञानयोगेन योगिनाम् ॥
शिष्यं परीक्ष्य धर्मज्ञं वेदपारगम् ॥४४॥

ब्राह्मणं क्षत्रियं वैश्यं बहुदोषविवर्जितम् ॥
ज्ञानेन ज्ञेयमालोक्य कर्णात् कर्णागतेन तु ॥४५॥

दीपाद्दीपो यता चान्यः संचरेद्विधिपद्गुरुः ॥
भौवनं च पदं चैव वर्णाख्यं मात्रमुत्तमम् ॥४६ ॥

कालाध्वरं महा भाग तत्त्वाख्यं सर्वसंमतम् ॥
भिद्यते यस्य सामार्थ्यादाज्ञामात्रेण सर्वतः ॥४७॥

तस्य सिद्धिश्च मुक्तिश्च गुरुकारुण्यसंभवा ॥
पृथिव्यादीनि भूतानि आविशंति च भौवने ॥४८॥

शब्दः स्पर्शस्तथा रूपं रसो गंधश्च भावतः ॥
पदं वर्णाख्यकं विप्र बुद्धींद्रियविकल्पनम् ॥४९॥

कर्मेन्द्रियाणि मात्रं हि मनो बुद्धिरतः परम् ॥
अहंकारमथाव्यक्तं कालाध्वरमिति स्मृतम् ॥५०॥

पुरुषादिविरिंच्यंतमुन्मनत्वं परात्परम् ॥
तथेशत्वमिति प्रोक्तं सर्वतत्त्वार्थ बोधकम् ॥५१॥

अयोगी नैव जानाति तत्त्वशुद्धिं शिवात्मिकाम् ॥५२॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे उत्तरभागे विंशोध्यायः ॥२०॥