उत्तरभागः - अध्यायः १०

सनत्कुमार उवाच ॥
भूय एव ममाचक्ष्व महिमानमुमापतेः ॥
भवभक्त महाप्राज्ञ भगवन्नंदिकेश्वर ॥१॥

शैलादिरुवाच ॥
सनत्कुमार संक्षेपात्तव वक्ष्याम्यशेषतः ॥
महिमानं महेशस्य भवस्य परमेष्ठिनः ॥२॥

नास्य प्रकृतिबंधोऽभूद्बुद्धिबंधो न कश्चन ॥
न चाहंकारबंधश्च मनोबंधश्च नोऽभवत् ॥३॥

चित्तबन्धो न तस्याभूच्छ्रोत्रबंधो न चाभवत् ॥
न त्वचां चक्षुषां वापि बंधो जज्ञे कदाचन ॥४॥

जिह्वाबंधो न तस्याभूद्घ्राणबंधो न कश्चन ॥
पादबंधः पाणिबंधो वाग्बंधश्चैव सुव्रत ॥५॥

उपस्थेंद्रिय बंधश्च भूततन्मात्रबंधनम् ॥
नित्यशुद्धस्वभावेन नित्यबुद्धो निसर्गतः ॥६॥

नित्यमुक्त इति प्रोक्तो मुनिभिस्तत्त्ववेदिभिः ॥
अनादि मध्यनिष्ठस्य शिवस्य परमेष्ठिनः ॥७॥

बुद्धिं सूते नियोगेन प्रकृतिः पुरुषस्य च ॥
अहंकारं प्रसूतेऽस्या बुद्धिस्तस्य नियोगतः ॥८॥

अंतर्यामीति देहेषु प्रसिद्धस्य स्वयंभुवः ॥
इंद्रियाणि दशैकं च तन्मात्राणि च शासनात् ॥९॥

अहंकारोऽतिसंसूते शिवस्य परमेष्ठिनः ॥
तन्मात्राणि नियोगेन तस्य संसुक्ते प्रभो ॥१०॥

महाभूतान्यशेषेण महादेवस्य धीमतः ॥
ब्रह्मादीनां तृणांतं हि देहिनां देहसंगतिम् ॥११॥

महाभूतान्यशेषाणि जनयंति शिवाज्ञया ॥
अध्यवस्यति सर्वार्थान्बुद्धिस्तस्याज्ञया विभोः ॥१२॥

अंतर्यामीति देहेषु प्रसिद्धस्य स्वयंभुवः ॥
स्वभावसिद्धमैश्वर्यं स्वभावादेव भूतयः ॥१३॥

तस्याज्ञया समस्तार्थानहंकारोऽतिमन्यते ॥
चित्तं चेतयते चापि मनः संकल्पयत्यपि ॥१४॥

श्रोत्रं श्रृणोति तच्छक्त्या शब्दस्पर्शादिकं च यत् ॥
शंभोराज्ञबलेनैव भवस्य परमेष्ठिनः ॥१५॥

वचनं कुरुते वाक्यं नादानादि कदाचन ॥
शरीराणामशेषाणां तस्य देवस्य शासनात् ॥१६॥

करोति पाणिरादानं न गत्यादि कदाचन ॥
सर्वेषामेव जंतूनां नियमादेव वेधसः ॥१७॥

विहारं कुरुते पादो नोत्सर्गादि कदाचन ॥
समस्तदेहिवृंदानां शिवस्यैव नियोगतः ॥१८॥

उत्सर्गं कुरुते पायुर्न वदेत कदाचन ॥
जंतोर्जातस्य सर्वस्य परमेश्वरशानात् ॥१९॥

आनंदं कुरुते शश्वदुपस्थं वचनाद्विभोः ॥
सर्वेषामेव भूतानामीश्वरस्यैव शासनात् ॥२०॥

अवकाशमशेषाणां भूतानां संप्रयच्छति ॥
आकाशं सर्वदा तस्य परमस्यैव शासनात् ॥२१॥

निर्देशेन शिवस्यैव भेदैः प्राणादिभिर्निजैः ॥
बिभर्त्ति सर्वभूतानां शरीराणि प्रभंजनः ॥२२॥

निर्देशाद्देवदेवस्य सप्तस्कंधगतो मरुत् ॥
लोकयात्रां वहत्येव भेदैः स्वैरावहादिभिः ॥२३॥

नागाद्यैः पंचभिर्भेदैः शरीरेषु प्रवर्तते ॥
अपदेशेन देवस्य परमस्य समीरणः ॥२४॥

हव्यं वहति देवानां कव्यं कव्याशिनामपि ॥
पाकं च कुरुते वह्निः शंकरस्यैव शासनात् ॥२५॥

भुक्तमाहारजातं यत्पचते देहिनां तथा ॥
उदरस्थः सदा वह्निर्विश्वेश्वरनियोगतः ॥२६॥

संजीवयंत्यशेषाणि भूतान्यापस्तदाज्ञया ॥
अविलंघ्या हि सर्वेषामाज्ञा तस्य गरीयसी ॥२७॥

चराचराणि भूतानि बिभर्त्येव तदाज्ञया ॥
आज्ञया तस्य देवस्य देवदेवः पुरंदरः ॥२८॥

जीवतां व्याधिभिः पीडां मृतानां यातनाशतैः ॥
विश्वंभरः सदाकालं लोकैः सर्वैरलंघ्यया ॥२९॥

देवान्पात्य सुरान् हंति त्रैलोक्यमखिलं स्थितः ॥
अधार्मिकाणां वै नाशं करोति शिवशासनात् ॥३०॥

वरुणः सलिलैर्लोकान्संभावयति शासनात् ॥
मज्जयत्याज्ञया तस्य पाशैर्बध्नाति चासुरान् ॥३१॥

पुण्यानुरपं सर्वेषां प्राणिनां संप्रयच्छति ॥
वित्तं वित्तेश्वरस्तस्य शासनात्परमोष्ठिनः ॥३२॥

उदयास्तमये कुर्वन्कुरुते कालमाज्ञया ॥
आदित्यस्तस्य नित्यस्य सत्यस्यपरमात्मनः ॥३३॥

पुष्पाण्यौषधिजातानि प्रह्लादयति च प्रजाः ॥
अमृतांशुः कलाधारः कालकालस्य शासनात् ॥३४॥

आदित्या वसवो रुद्रा अश्विनौ मरुतस्तथा ॥
अन्याश्च देवताः सर्वास्तच्छासनविनिर्मिताः ॥३५॥

गंधर्वा देवसंवाश्च सिद्धाः साध्याश्च चारणाः ॥
यक्षरक्षःपिशाचाश्च स्थिताः शास्त्रेषु वेधसः ॥३६॥

ग्रहनक्षत्रताराश्च यज्ञा वेदास्तपांसि च ॥
ऋषीणां च गणाः सर्वे शासनं तस्य धिष्ठिताः ॥३७॥

कव्याशिनां गणाः सप्तसमुद्रा गिरिसिंधवः ॥
शासने तस्य वर्तन्ते काननानि सरांसि च ॥३८॥

कलाः काष्ठा निमेषाश्चमुहूर्ता दिवसाः क्षपाः ॥
ऋत्वब्दपक्षमासाश्च नियोगात्तस्य धिष्ठिताः ॥३९॥

युगमन्वंतराण्यस्य शंभोस्तिष्ठंति शासनात् ॥
पराश्चैवपरार्धाश्च कालभेदास्तथापरे ॥४०॥

देवानां जातयश्चाष्टौ तिरश्चां पंच जातयः ॥
मनुष्याश्च प्रवर्तंते देवदेवस्य धीमतः ॥४१॥

जातानि भूतवृंदानि चतुर्दशसु योनिषु ॥
सर्वलोकनिषण्णानि तिष्ठंत्यस्यैव शासनात् ॥४२॥

चतुर्दशसु लोकेषु स्थिता जाताः प्रजाः प्रभोः ॥
सर्वेश्वरस्य तस्यैव नियोगवशवर्तिनः ॥४३॥

पातालानि समस्तानि भुवनान्यस्य शासनात् ॥
ब्रह्मांडानि च शेषाणि तथा सावरणानि च ॥४४॥

वर्तमानानि सर्वाणि ब्रह्मांडानि तदाज्ञया ॥
वर्तंते सर्वभूताद्यैः समेतानि समंततः ॥४५॥

अतीतान्यप्यसंख्यानि ब्रह्मांडानि तदाज्ञया ॥
प्रवृत्तानि पदार्थौघैः सहितानि समंततः ॥४६॥

ब्रह्मांडानि भविष्यंति सह वस्तुभिरात्मक्तैः ॥
करिष्यंति शिवस्याज्ञां सर्वैरावरणैः सह ॥४७॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे उत्तरभागे दशमोऽध्यायः ॥१०॥