उत्तरभागः - अध्यायः १८

देवा ऊचुः ॥
य एष भगवान् रुद्रो ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः ॥
स्कंदश्चापि तथा चेद्रो भुवनानि चतुर्दश ॥
अश्विनौ ग्रहतारास्च नक्षत्राणि च खं दिशः ॥१॥

भूतानि च तथा सूर्यः सोमश्चाष्टौ ग्रहास्तथा ॥
प्राणः कालो यमो मृत्युरमृतः परमेश्वरः ॥२॥

भूतं भव्यं भविष्यच्च वर्तमानं महेश्वरः ॥
विश्वं कृत्स्नं जगत्सर्वं सत्यं तस्मै नमोनमः ॥३॥

त्वमादौ च तथा भूतो भूर्भुवः स्वस्तथैव च ॥
अंते त्वं विश्वरूपोऽसि शीर्षं तु जगतः संदा ॥४॥

ब्रह्मैकस्त्वं द्वित्रिधार्थमधश्च त्वं सुरेश्वरः ॥
शांतिश्च त्वं तथा पुष्टिस्तुष्टिश्चाप्यहुतं हुतम् ॥५॥

विश्वं चैव तथाविश्वं दत्तं वादत्तमीश्वरम् ॥
कृतं चाप्यकृतं देवं परमप्यपरं ध्रुवम् ॥
परायणं सतां चैव ह्यसतामपि शंकरम् ॥६॥

अपामसोमममृता अभूमागन्म ज्योति रविदाम देवान् ॥
किं नूनमस्मान्कृणवदरातिः किमु धूर्तिरमृतं मर्त्यस्य ॥७॥

एतज्जगद्धितं दिव्यमक्षरं सूक्ष्ममव्ययम् ॥८॥

प्राजा पत्यं पवित्रं च सौम्यमग्राह्यमव्ययम् ॥
अग्राह्येणापि वा ग्राह्यं वायव्येन समीरणः ॥९॥

सौम्येन सौम्यं ग्रसति तेजसा स्वेन लीलया ॥
तस्मै नमोऽपसंहर्त्रे महाग्रासाय शूलिने ॥१०॥

हृदिस्था देवताः सर्वा हृदि प्राणे प्रतिष्ठिताः ॥
हृदि त्वमसि यो नित्यं तिस्रो मात्राः परस्तु सः ॥११॥

शिरश्चोत्तरतश्चैव पादौ दक्षिणतस्तथा ॥
यो वै चोत्तरतः साक्षात्स ओंकारः सनातनः ॥१२॥

ओंकारो यः स एवेह प्रणवो व्याप्य तिष्ठति ॥
अनंतस्तारसूक्ष्मं च शुक्लं वैद्युतमेव च ॥१३॥

परं ब्रह्मा स ईशान एकोरुद्रः स एव च ॥
भवान्महेश्वरः साक्षान्महादेवो न संशयः ॥१४॥

ऊर्ध्वमुन्नामयत्येव स ओंकारः प्रकीर्तितः ॥
प्राणानवति यस्तस्मात् प्रणवः परिकीर्तितः ॥१५॥

सर्वं व्याप्नोति यस्तस्मात्सर्वव्यापी सनातनः ॥
ब्रह्मा हरिश्च भगवानाद्यंतं नोपलब्धवान् ॥१६॥

तथान्ये च ततोऽनंतो रुद्रः परमकारणम् ॥
यस्तारयति संसारात्तार इत्यभिधीयते ॥१७॥

सूक्ष्मो भूत्वा शरीराणि सर्वदा ह्यधितिष्ठिति ॥
तस्मात्सूक्ष्मः समाख्यातो भगवन्नीललोहितः ॥१८॥

नीलश्च लोहितश्चैव प्रधानपुरुषान्वयात् ॥
स्कंदतेऽस्य यतः शुक्रं तथा शुक्रमपैतिच ॥१९॥

विद्योतयति यस्तस्माद्वैद्युतः परिगीयते ॥
बृहत्त्वाद्बृंहणत्वाच्च बृहते च परापरे ॥२०॥

तस्माद्बृंहति यस्माद्धि परं ब्रह्मेति कीर्तितम् ॥
अद्वितीयोऽथ भगवांस्तुरीयः परमेश्वरः ॥२१॥

ईशानमस्य जगतः सर्वदृशां चक्षुरीश्वरम् ॥
ईशानमिंद्रसूरयः सर्वेषामपि सर्वदा ॥२२॥

ईशानः सर्वविद्यानां यत्तदीशान उच्यते ॥
यदीक्षते च भगवान्निरीक्ष्यमिति चाज्ञया ॥२३॥

आत्मज्ञानं महादेवो योगं गमयति स्वयम् ॥
भगवांश्चोच्यते देवो देवदेवो महेश्वरः ॥२४॥

सर्वांल्लोकान्क्रमेणैव यो गृह्णति महेश्वरः ॥
विसृजत्येप देवेशो वासयत्यपि लीलया ॥२५॥

एषो हि देवः प्रदिशोऽनुसर्वाः पूर्वो हि जातः स उ गर्भे अंतः ॥
स एव जातः स जनिष्यमाणः प्रत्यङ्मुखास्तिष्ठति सर्वतोमुखः ॥२६॥

उपासितव्यं यत्नेन तदेतत्सद्भिरव्ययम् ॥
यतो वाचो निवर्तंते ह्यप्राप्य मनसा सह ॥२७॥

तदग्रहणमेवेह यद्वाग्वदति यत्नतः ॥
अपरं च परं वेति परायणमिति स्वयम् ॥२८॥

वदंति वाचः सर्वज्ञः शंकरं नीललोहितम् ॥
एष सर्वो नमस्तस्मै पुरुषः पिंगलः शिवः ॥२९॥

स एष स महारुद्रो विश्वं भूतं भविष्यति ॥
भुवनं बहुधा जातं जायमानमितस्ततः ॥३०॥

हिरण्यबाहुर्भगवान् हिरण्यपतिरीश्वरः ॥
अंबिकापतिरीशानो हेमरेता वृषध्वजः ॥३१॥

उमापतिर्विरूपाक्षो विश्वसृग्विश्ववाहनः ॥
ब्रह्माणं विदधे योऽसौ पुत्रमग्रे सनातनम् ॥३२॥

प्रहिणोति स्म तस्यैव ज्ञानमात्मप्रकाशकम् ॥
तमेकं पुरुषं रुद्रं पुरुहुतं पुरुष्टुतम् ॥३३॥

बालाग्रमात्रं हृदयस्य मध्ये विश्वंदेवं वह्निरूपं वरेण्यम् ॥
तमात्मस्थं येऽनुपश्यंति धीरास्तेषां शांतिः शाश्वती नेतरेषाम् ॥३४॥

महतो यो महीयांश्च ह्यणोरप्यणुरव्ययः ॥
गुहायां निहितश्चात्मा जंतोरस्य महेश्वरः ॥३५॥

वेश्मभूतोऽस्य विश्वस्य कमलस्थो हृति स्वयम् ॥
गह्वरं गहनं तत्स्थं तस्यांतश्चोर्ध्वतः स्थितः ॥३६॥

तत्रापि दह्रं गगनमोंकारं परमेश्वरम् ॥
बालाग्रमात्रं तन्मध्ये ऋतं परमकारणम् ॥३७॥

सत्यं ब्रह्म महादेवं पुरुषं कृष्णपिंगलम् ॥
ऊर्ध्वरतेसमीशानं विरूपाक्षमजोद्भवम् ॥३८॥

अधितिष्ठति योनिं यो योनिं वाचैक ईश्वरः ॥
देहं पंचविधं येन तमीशानं पुरातनम् ॥३९॥

प्राणेष्वंतर्मनसो लिंगमाहुर्यस्मिन्क्रोधो या च तृष्णा क्षमा च ॥
तृष्णां छित्त्वा हेतुजालस्य मूलं बुद्ध्याचिंत्यं स्थापयित्वा च रुद्रे ॥४०॥

एकं तमाहुर्वै रुद्रं शाश्वतं परमेश्वरम् ॥
परात्परतरं वापि परात्परतरं ध्रुवम् ॥४१॥

ब्रह्मणो जनकं विष्णोर्वह्नेर्वायोः सदाशिवम् ॥
ध्यात्वाग्निना च शोध्यांगं विशोध्य च पृथक्पृथक् ॥४२॥

पंचभूतानि संयम्य मात्राविधिगुणक्रमात् ॥
मात्राः पंच चतस्रश्च त्रिमात्रादिस्ततः परम् ॥४३॥

एकमात्रममात्रं हि द्वादशांते व्यवस्थितम् ॥
स्थित्वा स्थाप्यामृतो भूत्वा व्रतं पाशुपतं चरेत् ॥४४॥

एतद्व्रतं पाशुपतं चरिष्यामि समासतः ॥
अग्निमाधाय विधिवदृग्यजुः सामसंभवैः ॥४५॥

उपोषितः शुचिः स्नातः शुक्लांबरधरः स्वयम् ॥
शुक्लयज्ञोपवीति च शुक्लमाल्यानुलेपनः ॥४६॥

जुहुयाद्विरजोविद्वान् विरजाश्च भविष्यति ॥
वायवः शुध्यंतां वाङ्मनश्चरणादयः ॥४७॥

श्रोत्रं जिह्वा ततः प्राणस्ततो बुद्धिस्तथैव च ॥
शिरः पाणिस्तथा पार्श्वं पृष्ठोदरमनंतरम् ॥४८॥

जंघे शिश्रमुपस्थं च पायुर्मेढ्रं तथैव च ॥
त्वचा मांसं च रुधिरं मेदोऽस्थीनि तथैव च ॥४९॥

शब्दः स्पर्शं च रूपं च रसो गंधस्तथैव च ॥
भूतानि चैव शुध्यंतां देहे मेदादयस्तथा ॥५०॥

अन्नं प्राणे मनो ज्ञानं शुध्यंतां वै शिवेच्छया ॥
हुत्वाज्येन समिद्भिश्च चरुणा च यथाक्रमम् ॥५१॥

उपसंहृत्य रुद्राग्निं गृहीत्वा भस्म यत्नतः ॥
अग्निरित्यादिना धीमान् विमृज्यांगानि संस्पृशेत् ॥५२॥

एतत्पाशुपतं दिव्यं व्रतं पाशविमोचनम् ॥
ब्राह्मणानां हितं प्रोक्तं क्षत्रियाणां तथैव च ॥५३॥

वैश्यानामपि योग्यानां यतीनां तु विशेषतः ॥
वानप्रस्थाश्रमस्थानां गृहस्थानां सतामपि ॥५४॥

विमुक्तिर्विधिनानेन दृष्ट्वा वै ब्रह्मचारिणाम् ॥
अग्निरित्यादिना भस्म गृहीत्वा ह्यग्निहोत्रजम् ॥५५॥

सोऽपि पाशुपतो विप्रो विमृज्यांगानि संस्पृशेत् ॥
भस्माच्छन्नो द्विजो विद्वान् महापातकसंभवैः ॥५६॥

पापौर्विमुच्यते सद्यो मुच्यते च न संशयः ॥
वीर्यमग्रेर्यतो भस्म वीर्यवान्भस्मसंयुतः ॥५७॥

भस्मास्नानरतो विप्रो भस्मशायी जितेंद्रियः ॥
सर्वपापविनिर्मुक्तः शिवसायुज्यमाप्नुयात् ॥५८॥

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन भूत्यंगं पूजयेद्वुधः ॥
रेरेकारो न कर्तव्यस्तुंतुंकारस्तथैव च ॥५९॥

न तत्क्षमति देवेशो ब्रह्मा वा यदि केशवः ॥
मम पुत्रो भस्मधारी गणेशश्च वरानने ॥६०॥

तेषां विरुद्धं यत्त्याज्यं स याति नरकार्णवम् ॥
गृहस्थो ब्रह्महीनोपि त्रिपुंड्रं यो न कारयेत् ॥६१॥

पूजा कर्म क्रिया तस्य दानं स्नानं तथैव च ॥
निष्फलं जायते सर्वं यथा भस्मनि वै हुतम् ॥६२॥

तस्माच्च सर्वकार्येषु त्रिपुंड्रं धारयेद्बुधः ॥
इत्युक्त्वा भगवान्ब्रह्मा स्तुत्वा देवैः समं प्रभुः ॥६३॥

भस्माच्छन्नैः स्वयं छन्नो विरराम विशांपते ॥
अथ तेषां प्रसादार्थं पशूनां पतिरीश्वरः ॥६४॥

सगमश्चांबया सार्धं सान्निध्यमकरोत्प्रभुः ॥
अथ संनिहितं रुद्रं तुष्टुवुः सुरपुंगवम् ॥६५॥

रुद्राध्यायेन सर्वेशं देवदेव मुमापतिम् ॥
देवोपि देवानालोक्य घृणया वृषभध्वजः ॥६६॥

तुष्टोस्मीत्याह देवेभ्यो वरं दातुं सुरारिहा ॥६७॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे उत्तरभागेष्टादशोध्यायः ॥१८॥